افلاطون (Plato)
افلاطون جو اصل نالو اسطوڪليس هو. هو هڪ وڏي امير آرسطن جو پٽ هو. پليٽو کي عرب، افلاطون سڏين ٿا. هو سقراط جو شاگرد هو. مغربي فيلسوفن مان، کيس مشرقي ملڪن ۾ وڏو فيلسوف مڃيو ويندو آهي.
هو 429 ق م ۾ پيدا ٿيو ۽ 81 سالن جي ڄمار ۾ وفات ڪيائين. فلسفي ۾ سندس پهريون استاد ڪريٽيلوس هو. 20 سالن جي ڄمار ۾ هو سقراط جي شاگردي ۽ صحبت ۾ آيو ۽ ساڻس 8 ورهيه گڏ رهيو. سقراط جي موت بعد هو اٿينس ڇڏي هليو ويو ۽ مصر ۽ يونان جو سير ڪندو رهيو. هو موٽي اسٿينس آيو، پر اٺن سالن بعد وري سسلي ۽ اٽلي جي سير ڪرڻ لاءِ هليو ويو، جتان آخرڪار اٿينس موٽي آيو، جتي باقي حياتي جا ڏينهن گذاري فوت ٿي ويو.
افلاطون فلسفي ۽ رياضيءَ جو ماهر استاد هو، هو هڪ ڪامياب استاد سان گڏ وڏو شاعر، صوفي، فيلسوف ۽ درويش صفت انسان به هو. هو پنهنجي استاد سقراط وانگر انسان ذات جو خيرخواهه ۽سچ جو ڳولائو هو. هو ماهر رياضيدان، وڏو مصنف ۽ عظيم مفڪر هو. هن ماضي ۽ حال هي همعصر مفڪرن جي خيالن کي ملائڻ لاءِ سندن ويچارن ۽ نظرين ۾ ڪيتريون ترميمون ڪيون، جيڪي هن اثرائتي انداز ۾ لکيون آهن.
پنهنجي فلسفياڻن مباحثن ۾ ڳالهائيندڙ ڪردارن، مثلاً پنهنجي استاد سقراط، پرمينڊس، هپو، رائيٽس، پروٽاگورس، گارگياس، پولوس، يوٿيڊيميس ۽ ٻين کي شال ڪيو اٿس. اهي سمورا ڪردار مابعد الطبيعات، منطق، اخلاقيات ۽ سياست تي وڏا دليل ۽ حجتون پيش ڪن ٿا ۽ آخرڪار نتيجن ۽ فيصلن ۾ پاڻ ۾ متفق ٿي وڃن ٿا.
ڪن حالتن ۾ سندس فيصلا منطقي آهن پر ڪي ڳالهيون بنا ڪنهن نتيجي يا فيصلي جي ڇڏي ڏنل آهن.
افلاطون 50 ورهيه درس تدريس ۽ تصنيف ۾ صرف ڪيا. سندس تصنيفن ۾ 35 مڪالما، 13 خط ۽ صفاتي مضمون موجود آهن. سندس جڳ مشهور ڪتاب 1- ”ريپبلڪ“ يا جمهوريت (ڪتاب) جو عربي ترجمو ڪيو ويو. 2- ”قوانين“ جو به عربيءَ ۾ ترجمو ڪيو ويو. صليموس ۽ گالين به سندس ڪتابن تي شرحون لکيون، جن جو به عربيءَ ۾ ترجمو ڪيو ويو. ڪيترن عرب عالمن ڄاڻايل شرحن تي به شرحون لکيون آهن.
مسلمان (عرب ۽ ايراني) عالمن ‘قوانين’ کي طبيعات تي لکيل ڪتاب سمجهي ان جو ترجمو ۽ شرح لکي پر حقيقت ۾ اهو ڪتاب مابعدالطبيعات تي لکيل آهي. مسعودي ۽ البيروني سندس ڪتابن ‘سافسٽ’ ۽ ‘فوڊو’ مان پنهنجي ڪتابن ۾ حوالا ڏنا آهن.
افلاطون جي ايشيائي ملڪن ۾ اثر ۽ شهرت جو اندازو هن مان لڳائي سگهجي ٿو ته ڪيميا، طبيعات، جادو، انگن جي موضوعن تي ٻين يوناني عالمن جي لکيل ڪتابن کي به افلاطون جو ڄاڻايو ويو آهي. ايئن ڪرڻ مان شايد سندن مراد هيءَ هئي ته افلاطون جو نالو ڏيئي، مضمون جي موضوع کي وڌيڪ وزني ڏيکاريو وڃي. بيشڪ افلاطون جي نالي سان نسبت هر مضمون کي وزن ڏيئي ڇڏيندي. ساڳي حالت نبي ﷺ جي حديثن سان به ٿي آهي ۽ ساڳئي ريت صوفين به پنهنجي راءِ کي مرشد جي نالي ۾ وزن وٺائڻ جون ڪوششون ڪيون آهن. هر راويءَ جو مقصد هوندو آهي، پنهنجي ڳالهه کي ٻئي جي نالي ۾ بيان ڪري، ان کي وڌيڪ اهم بنائڻ ۽ اهڙي ريت پنهنجي ٻڌندڙ تي پنهنجي علميت جو رعب وجهڻ.