تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

جمال ۽ مشاهدو

جمال ۽ مشاهدو
جمال ۽ نيڪي ٻئي هڪ جهڙيون وٿون آهن پر نيڪيءَ جو درجو جمال کان اُتم آهي. ان ڪري نيڪيءَ جي محبت جمال جي محبت کان اوچي ۽ اعليٰ آهي پر جمال جي محبت وسيلي نيڪيءَ جي محبت پيدا ٿئي ٿي، جيڪي جمال جو احساس رکن ٿا انهن ۾ 1- موسيقار، 2- عاشق، 3-فلسفي اچي وڃن ٿا. موسيقار آواز جي ربط ۽ لئي کي محسوس ڪن ٿا. عاشق رنگ ۽ روپ، صورت ۽ شڪل جي حسن کي محسوس ڪن ٿا. فلسفي خيال جي حسن يعني عقل ۽ سچ کي محسوس ڪن ٿا. هنن ٽنهي جو مقصد هڪ ۽ ساڳيو آهي. ان ڪري جمال پاڻ کي روح،نظر، شعور ۽ ضمير ۾ عيان ڪري ٿو،جنهن جي معنيٰ آهي نيڪي ۽ سچ.
حياتيءَ جي تڪميل ۾ شيون حسين آهن پر جڏهن قوت حيات مادي کي بي شڪلو ۽ بي ڍنگو بنائي ٿي ته اها ڪوجهي ٿيو پوي.
حسين ترين شيءِ عقل (شعور) آهي جنهن سان عقلي نفس محبت ڪري ٿو. روحاني حاصلات جا ٻه درجا آهن جن کي مسلمان صوفين وڌائي ستن درجن تي پهچايو آهي.
پهريون درجو الله تعاليٰ کي سڃاڻڻ سان حاصل ٿئي ٿو. ان کي پنهنجي نفس جي اعليٰ ۽ مٿانهين درجي جي عڪس وسيلي سڃاڻي سگهجي ٿو. ٻيو درجو تڏهن حاصل ٿئي ٿو جڏهن سالڪ واصل بالله ٿي وڃي ٿو. هن حالت ۾ هو الله تعاليٰ جو سڌو مشاهدو ڪري ٿو.
جڏهن اسين جسماني حسن ۽ نظارو پسون ٿا ته ان کي حقيقت جي هڪ عڪس، هڪ نقل، هڪ پاڇولي وانگر ڏسڻ گهرجي ۽ ان بعد انهيءَ پاڇولي يا نقل کان توجهه هٽائي سارو ڌيان حقيقت ڏانهن ڏيڻ گهرجي. ڪنهن حسن جو پاڻيءَ ۾ پاڇولو ڏسڻ ۽ پاڻيءَ واري پاڇولي کي اصل ۽ حقيقي سمجهي ان جي پويان ڊوڙڻ، يا ان لاءِ ڪاهي پوڻ وارو سالڪ نيٺ پاڻيءَ ۾ ٻڏي مرندو پر جيڪو عڪس يا پاڇولي جي حَيقت کي سامهون ۽ ڌيان ۾ رکندي حقيقي معشوق جو مشاهدو ڪندي، جڏهن سالڪ ازلي جمال ڏانهن نهارڻ لائق ٿئي ٿو ته اهو (جمال) اڻ سڏيو اچيو حاضر ٿئي ٿو. جڏهن سالڪ پنهنجي ظاهري شعور کان ايترو بي خبر ٿي ويندو جو کيس روح جي بدن سان لاڳاپي وارو خيال ئي وسري ويندو.
جيڪڏهن اڃا به وڌيڪ جدوجهد ڪندو ته هو ازلي جمال کي مادي شين کان وڌيڪ چٽو ۽ ظاهر ڏسي سگهندو. ڇاڪاڻ ته سندس وجود به غير مادي ۽ اصل ۾ سندس ذات مان ئي ڦٽي پيدا ٿيل آهي.
پلوٽينس مشاهدي کي ڪا اڻٽر حالت ڪري نه سمجهندو هو پر هڪ پاڪ روح لاءِ الله تعاليٰ جي ذات جي ديدار ۽ مشاهدي ڪرڻ کي ممڪن سمجهندو هو.
عيسائي ڪليسا پڻ حسن جي مشاهدي ۾ اعتبار رکي ٿي ۽ قرآن مجيد به هيٺين آيت شريف ۾ اعلان ڪرڻ فرمايو آهي ته، نبيﷺ ملائڪ جبرائيل الله تعاليٰ ۽ ڪائنات جي وچ ۾ درمياني قوت يا عقل ڪل کي ڏٺو هو.
”هو آسمان (عقلي) جي بلند ترين مقام ۾ هو، پوءِ هو ويجهو ويو ۽ هيٺ لهندو ويو. (جيستائين) هو ٻن ڪمانن يا ان کان به وڌيڪ ويجهو هو. (پوءِ) هن پاڻ کي پنهنجي بندي (محمدﷺ) تي ظاهر ڪيو جيڪو کيس ظاهر ڪرڻو هو. قلب (ڪوڙ) نٿو ڳالهائي جيڪو هن ڏٺو، ڇا توهين ساڻس تڪرار ڪيو ٿا (محمد سان) ته هن ڇا ڏٺو؟ سدرة المنتهيٰ وٽ ( جنهن کان اڳتي ڪو به وڌي نٿو سگهي) ان جي ويجهو اها جنت آهي جو رهڻ جو هنڌ آهي (انهن لاءِ جيڪي وحي تي عمل ڪندا.) جڏهن سدرة تي اها ڇائنجي ويئي جا ڇائنجڻي هئي اکيون ڀري نه ٿيون ۽ نه وري حد کان ٽپي ويون. بيشڪ هن پنهنجي رب جون وڏي ۾ وڏيون نشانيون ڏٺيون.“ (النجم)