سهروردي:
سهروردي هيولا يا خالص مادي جي جاءِ تي عدم نور کي آندو آهي. هو پاڻ کان اڳ ۾ گذري ويل فيلسوفن سان اتفاق نٿو ڪري ته هي ”علم نور“ ڪا ڌار شيءِ آهي ۽ سبب اول سان گڏ ابدي آهي پر ڪلي نور يا نور مطلق، جو پاڇولو يا عڪس آهي جنهن جو ڪجهه حصو خلا ۾ موجود ۽ ڪجهه حصو خلا کان ٻاهر آهي، هي ظاهر ظهور نظر ايندڙ تفريق سندس ڪا خاصيت يا صفت نه آهي پر اهو فرق تجليءَ جي درجي جي گهٽ وڌائيءَ جي ڪري پيدا ٿيو آهي جنهن جو مٿس عڪس پوي ٿو. ڪائنات ۾ سموريون شيون ظاهر ۾ مختلف آهن مگر باطن ۾ هڪ آهن. ٻئي چمڪندڙ روشني ۽ ظاهري اونداهي ڪلي يا مطلق نور مان وجود ۾ آيون آهن.
هيءَ ڪائنات بي انداز گهيرن جي ٺهيل آهي، جن کي مطلق نور مان گهٽ يا وڌ روشنائي ملندي رهي ٿي. ڪائنات جون سموريون شيون سج جي ترورن وانگر پنهنجي مبدا ڏانهن وڃن ٿيون.
عدم نور کي عارضي ۽ دائميءَ ۾ ورهايو ويو آهي. دائمي عدم نور ۾ سماوي جسمن جا ارواح، عقل، ادراڪ، مفرد عنصر، تحرڪ، مڪان ۽ زمان اچي وڃن ٿا. عارضي عدم نور ۾ سموريون مرڪب شيون اچي وڃن ٿيون.
آسمان هڪ طرف گردش نٿا ڪن، هر هڪ آسمان جي گردش پنهنجي آهي، تحرڪ جو واسطو زمان سان آهي ۽ ٻئي ابدي آهن.