تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

ذوق:

ذوق:
انسان ذات ۾ ذوق اها باطني قوت آهي، جنهن جي وسيلي هو نور جي منبع کي ڳولي لاءِ اهڙو پريشان رهي ٿو، جيئن ڪو عاشق پنهنجي معشوق جي ديدار لاءِ بيتاب ۽ سرگردان رهندو آهي.
سهروردي به صوفين وانگر مقام يا ترقيءَ جا درجا مقرر ڪري ٿو. پهرئين درجي ۾ هو خودي (اهنڪارا) يا پنهنجي نفس جي محبت جي ڄار ۾ ڦاٿل رهي ٿو. ٻئي مقام يا روحاني درجي ۾ هو ٻين سان محبت ڪرڻ سکي ٿو پر پنهنجي نفس جي وجود کان باخبر رهي ٿو. ٽئين نمبر مقام تي سندس زندگيءَ جو مقصد هوندو آهي ٻين جي بي لوث خدمت ڪرڻ، چوٿين مقام ۾ هو پنهنجي نفساني وجود کان انڪار ڪري ٿو ۽ الله تعاليٰ ۾ سمائجي وڃي ٿو. پنجين مقام ۾ هو پهرين ۽ ٻئي نمبر واري مقام جي حالت خودي ۽ نفس کان باخبر ٿيڻ واري حالت وڃائي، سدائين نفس ڪل جي تفڪر ۾ مستغرق رهي ٿو. نور جي منبع ڏانهن هر قدم وڌائڻ عروج آهي ۽ ان جي مخالف طرف ڏانهن هلڻ نزول آهي.
موت مقصد ڏانهن قدم وڌائڻ جو نالو آهي پر هي قدم نور جي طرف يا ان جي ابتڙ به ٿي سگهي ٿو. هي قدم پوئتي به وڃي سگهي ٿو. اها ڳالهه انسان جي فڪر ۽ عمل جي لاڙي مان ظاهر ٿي سگهي ٿي.
جڏهن اسان جو هي جسم هلندي هلندي ختم ٿي وڃي ٿو، ته هي (نفس) وري ٻي صورت اختيار ڪري سفر کي جاري رکي ٿو. جيڪڏهن هي قدم نور جي طرف ڏانهن آهي ته هر درجي جي حياتيءَ وارو موت نور جي طرف هڪ اڳتي قدم آهي پر جيڪڏهن سندس سفر نور جي ابتڙ طرف آهي ته سندس موت ظلمات ۽ اونداهيءَ ڏانهن هڪ اڳتي قدم آهي. هي سلسلو کيس وڌيڪ ظلمات جي ڄار ۾ ڦاسائيندو ويندو، جيستائين هو وري ڇرڪ ڀري خبردار ۽ سجاڳ نه ٿي پوي.
الله تعاليٰ جي ذات سموري مادي خواه ۽ غير مادي وجود جو مجموعو آهي. نه ڪو سندس مخالف ٿي سگهي ٿو ۽ نه وري ڪو سندس مٽ يا شريڪ ٿي سگهي ٿو.
هيءَ ڪائنات هڪ حقيقت آهي. هيءَ هڪ خودمختيار وجود رکي ٿي. انهيءَ ڪري ئي هر انسان ٻئي انسان کان مختلف ۽ نرالو آهي. انسان جو جوهر نور آهي، جنهن ڏانهن کيس اوس موٽڻو آهي.