ابونصر محمد الفارابي
ابو نصر محمد الفارابي تائين صدي عيسويءَ ۾ صغد ازبڪستان جي فاراب ڳوٺ ۾ پيدا ٿيو ۽ 950ع ۾ 80 سالن جي ڄمار ۾ فوت ٿي ويو، سندس والد فوج ۾ جنرل هو پر اسان جو فيلسوف ننڍي عمر ۾ علم پرائڻ جي شوق ۾ بغداد پهتو. جتي هن عربي زبان ۽ ادب جو ڳوڙهو اڀياس ڪيو.
ابوالبشر متاجن يوس سندنس منطق جو استاد هو، فلسفي جي علم پرائڻ لاءِ هو حران ويو ۽ يوحنا بن خيلان جو شاگرد ٿيو. مٿس فلسفي جو ايترو ته شوق سوار ٿي ويو جو هن ارسطوءَ جي ڪتاب De Amina کي ٻه سؤ دفعا پڙهيو. هن علم حاصل ڪرڻ جي شوق ۾ مصر ۽ شام جو سفر به ڪيو ۽ آخرڪار اچي دمشق ۾ رهي پيو. هو ايتري قدر ته غريب هو جو هن چوڪيدار جي نوڪري قبول ڪئي، جتي رات جو باغ جي فانوس هيٺ ويهي ڪتاب پڙهندو هو.
دمشق جي گورنر سيف الدوله کيس چار درهم روز جي حساب سان وظيفو مقرر ڪري ڏنو جنهن تي الامي دنيا جي هن نامور فيلسوف وڏي قناعت ۽ ڪفايت سان پنهنجي ڊگهي حياتيءَ جا ڏينهن گذاري پورا ڪيا.
کيس اڪيلائيءَ سان وڏي محبت هوندي هئي، هو سارو ڏينهن ڪتابن جي مطالعي ۽ لکڻ ۾ صرف ڪندو هو. هن هڪ سؤ کان وڌيڪ ڪتاب لکيا آهن، جن مان اڌ ڪتابن ۾ قديم مفڪرن جي ڪتابن تي شرحون ۽ تنقيد ڪيل آهي. باقي اڌ ڪتابن ۾ مختلف موضوعن تي طبع آزمائي ٿيل آهي. الڪندي وانگر هن جا ڪيترائي ناياب ۽ مفيد ڪتاب گم ٿي ويا آهن ۽ جيڪي موجود آهن اهي به اڻپوري ۽ کٽل حالت ۾ آهن.
هن منطق تي Introduction logic نالي ڪتاب لکيو، پرفيري جي ڪتاب Isagoge جي شرح 3-Sophistic Rhetorc, The Topies Poetics ۽ Analytics تي شرح، 4-Nieomachean Ethics تي شرح 5-A Short History of ideal city, 6-on the intellech and intelege, 7-On Univers and the one (able), 8-Space and Quantity, 9-Substance 10-Dreams, 11-Vaccum, 12-Metaorlogy, 13- Movement of Heavenly Sphers, 14-The Soul and its Faelitties شرحون لکيائين.
هن الينگزانڊر آف آفروڊيسا جي ڪتاب De Amina تي به شرح لکي جنهن تي افلاطون ۽ ارسطو جي اتفاق راءِ آهي. هن Ptolomy جي Almagest ۽ The Elements of Education ۽ Germs of Wisdom, Geomaney, Alehemy ڪتابن تي به شرحون لکيون.
Gems of Wisdom ڪتاب اڄ به اسڪولن ۾ نصابي ڪتاب آهي، جنهن ۾ اٺونجاهه باب آهن، الفارابي هڪ عظيم فيلسوف سان گڏ هڪ عظيم موسيقار، ماهر رياضيدارن ۽ صوفي به هو. موسيقيءَ تي سندس لکيل ڪتاب هن فن تي اڄ هڪ شاهڪار ڪتاب آهي.
هن جي لکڻ جي طرز ايتري صاف نه آهي، ان ڪري هو ٻين فيلسوفن وانگر ايترو مشهور نه ٿي سگهيو آهي. جيڪڏهن سندس لکڻي صاف هجي ها ته سندس درجو بوعلي سينا کان ڪنهن به حالت ۾ گهٽ نه آهي. هن جي مقابلي ۾ بو علي سينا جي تحرير سؤلي، چٽي ۽ صاف آهي. بو علي سينا کي معلم ثاني سڏيو وڃي ٿو، ارسطوءَ کي فلسفي جي معلم اول جو لقب ڏنو ويو آهي.