تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

مرجعين جا فرقا:

مرجعين جا فرقا:
مرجعين ۾ ڪيترائي فرقا آهن، مگر انهن جا اختلافي مسئلا فروعي قسم جا آهن:
ابن ڪثير موجب فروعي فرقا هي آهن:
1- غيران دمشقي، 2- ابو شاموي، 3- ابو شبيب بصري. اختيار ۾ اعتبار رکن ٿا. سندن عقيدي موجب انسان کي اختيار مليل آهي.
2- ڪي مرجعي جبر ۾ اعتبار رکن ٿا. سندن عقيدي موجب انسان کي ڪو به اختيار نه آهي.
3- ڪي مرجعي اعتقاد کي عمل تي ترجيح ڏين ٿا. امام ابو حنيفه چوي ٿو ته هو به انهيءَ خيال جو هو ته مسلمان کي هميشه لاءِ دوزخ ۾ نه رکيو ويندو. سندس چوڻ موجب زبان سان اقرار ڪرڻ ۽ قلب سان تصديق ڪرڻ مسلمان ٿيڻ لاءِ ڪافي آهي.
حجم بن صفوان وڏو مرجعي ليڊر ٿي گذريو آهي. هو 748ع ۾ قتل ٿي ويو. هن مرجعين تي وڏو اثر ڇڏيو.
عباسين جي خلافت ۾ هيٺين خيال جا عالم رهيا.
1- اهي جن نقل يا حديث جي سچ جي ڳولا ڪئي ۽ حديثن جي گڏ ڪرڻ ۽ قرآن مجيد جي لفظي معنيٰ جي کوجنا ڪئي.
2- اهي جن عقل ۽ نقل کي گڏي هلائڻ جي ڪوشش ڪئي، هن طبقي جي عالمن کي متڪلمين چيو وڃي ٿو. هنن مان ڪيترائي چوٽيءَ جا عالم ۽ مفڪر ٿي گذريا آهن.
3- جن فقط عقل ۽ استدلال کان ڪم ورتو، انهن کي حڪيم يا فيلسوف چيو وڃي ٿو.
4- جن تقويٰ ۽ پرهيز گاريءَ وسيلي خودشناسي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪشف، جذبي ۽ وجد کان ڪم ورتو، انهن کي صوفي سڏجي ٿو.
ڄاڻايل سمورن فرقن تي سندن ماحول وڏو اثر ڪيو هو. هن دؤر ۾ فلسفي جو علم عام ٿي چڪو هو. ان ڪري هر فرقي ۽ مڪتبه فڪر جي عالمن اسلامي تعليمات کي يڪجاءِ ڪري قرآن مجيد جي روشنيءَ ۾ پنهنجي نظريي کي ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي.
سٺي ۽ سٺي ڳالهه هيءَ هئي ته ڄاڻايل سڀني تحريڪن تي ڪو به غير ملڪي اثر نه پيو هو. هي سموريون تحريڪون ملڪي ماحول، وقت جي سيات، ان جي عمل، رد عمل ۽ مقامي تهذيب ۽ تمدن ۽ اسلامي تعليمات جا نتيجا هيون.