سندس نظريا ۽ احوال:
اهڙيءَ ريت انساني جوهر روح ۽ مادي جو مرڪب آهي، جيڪو انساني جسم جي اندر ۽ نه وري جسم کان ٻاهر آهي. انسان ڪائناتي روح جو پرتو آهي جيڪو خود الله تعاليٰ سان مشابهت رکي ٿو. سندس اعتقاد هو ته هيءَ ڌرتي نظام شمسيءَ جي مرڪز ۾ رکيل آهي.
هو گهڻي ڀاڱي اشعرين سان هم خيال ۽ متفق هو. ان ڪري کيس اشعري عالمن جي زمري ۾ داخل ڪيو ويو آهي پر ڪن نقطن تي هو فيلسوفن جي صوفياڻي نقطهءِ نظر ڏانهن مائل نظر اچي ٿو. مثلاً سندس اعتقاد هو ته وجود ۾ سببن جو هجڻ لازمي آهي. هو هن ڳالهه ۾ ساڻس شامل نه هو ته ڪنهن شيءِ جو خير ۽ شر عقل جي وسيلي معلوم ڪري نٿو سگهي. ڇاڪاڻ ته سندس چوڻ موجب اهڙيءَ حالت ۾ سڄي مذهب ۽ صحيح نظريي کي غلط ۽ باطل نظريي کان جدا ڪرڻ ناممڪن ٿي پوندو. اشعرين جو اعتقاد هو ته هيءَ ڪائنات بنا ڪنهن مقصد جي وجود ۾ آئي آهي ۽ نه وري ان ۾ ڪا ڀلائي سمايل آهي. هيءَ ڪائنات ان ڪري پيدا ٿي آهي جو الله تعاليٰ جو منشا ۽ ارادو هو ته پيدا ٿئي پر غزاليءَ جو اعتقاد هو ته هن ڪائنات کي ڪنهن خاص مقصد لاءِ پيدا ڪيو ويو آهي. هن هر شيءِ جي وجود جا طريقا بيان ڪيا آهن:
1- جوهري وجود: يعني سچو ۽ ضابطي وجود.
2- خيالي وجود: مثلاً ڪو انسان ڪنهن شيءِ کي ڏسي پوءِ اکيون بند ڪري ان شيءِ کي تصور ۾ ڏسي (اکيون بند هجن).
3- حواسن ۾ وجود: تصور يا خواب ۾ ڪا شيءِ ڏسڻ.
4- دماغي وجود.
5- مشابهتي وجود: اسين تصور ۾ ڪنهن شيءِ جي وجود بابت خيال ڪريون ، يا ڪنهن ڏٺل شيءِ جي نموني تي هڪ خيالي وجود جو تصور ڪريون.