تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

سندس فلسفو:

سندس فلسفو:
ابن الرشد جي نظر ۾ هم خيال آهي ته هيءَ ڪائنات ابدي آهي. ابن الرشد جي نطر ۾ خالص مادو ۽ صورت ٻئي قديم (غير مخلوق) آهن. الله تعاليٰ مادي ۾ هڪ طاقت يا قوت پيدا ڪري ٿو، جيڪا قوت کيس تحرڪ وسيلي وجود ڏئي ٿي (پيدا ڪري ٿي) هو مشرقي فيلسوفن جي هن نظريي کي ته ”مادو درجي بدرجي ظهور ۾ اچي ٿو يا پيدا ٿئي ٿو.“ غلط سمجهندو هو پر سندس خيال موجب مادو حڪم۽ هڪ وقت اندر پيدا ٿئي ٿو يعني منجهس درجي بدرجي پيدا ٿيڻ وارو ڪو سلسلو موجد نه آهي. سمورا ادراڪ هڪ ئي وقت تي پيدا ٿين ٿا ۽ اهي هڪ جيتري تڪميل يا سادگي (پاڪائي) نٿا رکن. ڪي مادا ٻين مادن کان تڪميل ۾ گهٽ درجو رکن ٿا ۽ ڪي مادا تڪميل ۾ وڌيڪ درجو رکن ٿا.
مادو هڪ ڪائناتي قوت جي حيثيت ۾ پنهنجي وجود جي اندر صورت وٺڻ جي صلاحيت رکي ٿو. ان ڪري مادو ۽ صورت ابدي ۽ هڪ ٻئي لاءِ لازم ملزوم آهن.
اعليٰ ترين آسمان غير مادي ۽ دائمي آهي جنهن ۾ ڪا به گردش نه آهي ۽ ان بابت عالمن جو گردش ڪرڻ وارو نظريو سراسر غلط آهي. منجهس هي ظاهري قسم جو تحرڪ ستارن جي ڪري آهي، جيڪي منجهس کتل آهن. ستارن واري آسمان ۾ ٻن قسمن جا تحرڪ آهن: پهريون هر ستاري جو خاص قسم جو تحرڪ ۽ ٻيو سندس رواني گردش. سج ۽ ستارا ڌرتيءَ کي گرمي ڏيڻ سان حياتيءَ کي پيدا ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿا.
هنن نظرين ۾ ابو علي سينا ۽ ابن الرشد ۾ وڏو اختلاف موجود آهي.
ابو علي سينا سبب اول ۾ ايمان رکي ٿو جيڪو نه فقط ساري ڪائنات ۾ تحرڪ پيدا ڪري ٿو پر صورتن کي به پيدا ڪري ٿو.
ابن الرشد جو سهرورديءَ سان به اختلاف آهي، جنهن جو چوڻ آهي ته سج ۽ ستارا هن ڌرتيءَ کي گرمي ڏيڻ سان پيدا نٿا ڪن پر پنهنجي نور (روشنائي) وسيلي اثر ڪن ٿا.
هن آسماني جسم جي صورت، سندس عقل يا روح مطابق آهي. سندس عقل اڻ کٽ آهي. ستارا ۽ ٻيا سماوي جسم انسان ذات وانگر ڏسي، ٻڌي، چکي، سنگهي ۽ ڇهي نٿا سگهن پر پنهنجي وجود ۽ ظاهري ڪائنات جو علم رکن ٿا.