نوافلاطونيت
سڪندر اعظم جي اوچتي وفات بعد سندس نئين فتح ڪيل سلطنت ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويئي جن ۾ مقدونيا، ايران ۽ يونان وڏيون حڪومتون هيون پر يوناني ادب ۽ فلسفو ڪيتري وقت تائين مغربي پاڪستان کان لبيا تائين غالب رهيو. هنن مرڪزن مان مشرق ۾ سلوڪيا مکيه مرڪز هو جيڪو ايران جي گاديءَ جي هنڌ اصطخر کان پري نه هو.اصطخر پارٿي ۽ ساساني سلطنتن جو ڪيتري وقت تائين گاديءَ جو هنڌ رهيو. مٿرا جو مذهب ساري رومن سلطنت، اتر آفريڪا ۽ ايشيا مائينر ۾ زور هو، مٿرا جي عقيدن مذهبي نقطه نگاهه کان مشرق ۽ مغرب کي ملائي ڇڏيو جنهن جي جاءِ بعد ۾ عيسائيت اچي ورتي. خالص يوناني فلسفي جي تاريخ ارسطوءَ جي مڪتبه فڪر ۾ پڄاڻي ڪئي پر هي ساڳيو فلسفو هڪ ڀيرو وري مشرقي فلسفي سان گڏجي نوافلاطونيت جي نالي ۾ ظاهر ٿيو، جنهن۾ ڪيتريون ڳالهيون مثلاً ظهور جو نظريو، درويشاڻي حياتي گذارڻ، ذڪر ۽ فڪر، وجد ۽ حال، دنياوي خواهشات جي بي ثباتي (مايا) وغيره وري رائج ٿي ويا. هي ڳالهيون نيڪ طبع انسانن وري اختيار ڪرڻ شروع ڪيون جن جو لاڙو مذهب ۽ فڪر ڏانهن هو پر عوام لاءِ اهي ڳالهيون هڪ معمو، پرولي ۽ خبط بڻيون رهيون. هنن ساڳين نظرين کي وري عيسائي ۽ مسلمان صوفي دهرائيندا رهيا پر نظرين جو هندستان (ڀارت) جي سرزمين تي ڪو به اثر نه رهيو. ڇاڪاڻ ته ٻڌ ڌرم، اپنشيد جي فلسفي سان گڏجي اڀري چڪو هو. ٽين صدي عيسويءَ ۾ ٻئي نظريا بلڪل گم ٿي ويا. مٿرا جو مذهب عيسائيت ۽ سمائجي چڪو هو. ان ڪري ڪيترائي نوان مذهبي رهنما مثلاً برديسنيس (بارديصان) عراق ۾، اراسڪ ۽ ماني ايران ۾، امونس ساڪاس ۽ سندس شاگرد پلوٽينس مصر ۾ پيدا ٿيا. ظهور جي نظريي، نثليث جي نظريي ۾ پاڪ ۽ سادي زندگي گذارڻ فيلسوفن جو شيوو ٿي پيا. گويا اهي نظريا ان وقت جون مذهبي تحريڪون بنجي چڪا هئا.