متڪلمين عالمن جون اسلام جي تبليغ لاءِ خدمتون:
علم الڪلام جي عالمن، معتزلن توڙي اشعرين اسلام جي وڏي خدمت ڪئي آهي. هنن علمي محاذ تي ناستڪ، ايراني ۽ يوناني فڪر جي مقلد عالمن جي اسلام تي حملن جو خوب جواب ڏنو آهي.
هنن جا ڪيترن مسئلن تي يوناني فيلسوفن کي ڏنل جواب تمام وزندار آهن. ڪن حالتن ۾ وري کين خود مسلمان اعتراض ڪندڙ عالمن کي جواب ڏيڻا پئجي ويا هئا. مثال خود ابن سينا يوناني فلسفي جي اثر ۾ اچي ان جي تائيد ڪري ٿو.
اشعري متڪلمين ۽ فيلسوفن جو هيٺين بنيادي نقطن تي اختلاف هو.
فيلسوف اشعري
1- هر شيءِ ۾ وجود مرڪب ۽ مشترڪ آهي. 1- هر شيءِ کي جدا ۽ مختلف وجود آهن.
2- ضرورت،ممڪن، ناممڪن شيون حقيقتون آهن. 2- هي اضافي اصطلاح آهن.
3- هڪ حادثو ٻئي حادثي سان شامل رهي ٿو. 3- شامل نٿو رهي.
4- خدا جو هجڻ ناممڪن آهي. 4- ممڪن آهي.
5- ايٽم جي وجود جي حقيقت نه آهي. 5- هر شيءِ ايٽمن جو مجموعو آهي.
6- جسم ايٽم ۽ صورت جو مجموعو آهي. 6- پاڇولي جو ڪو به وجود نه آهي.
7- فيلسوف حقيقت پسند آهن. 7- غزالي ۽ ٻيا متڪلمين Nominalish هئا.
8- فلسفو حقيقتن جو علم آهي،جنهن جو بنياد انساني قوت استدلال تي مبني آهي. 8- متڪلمين اسلامي اصولن جي سائنسي طور تي درجه بندي ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.