تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

محبت:

محبت:
صوفين وٽ هي روايت به موجو دآهي ته ، ”آءُ هڪ لڪل خزانو هوس، منهنجي مرضي ٿي ته مون کي سڃاڻو وڃي، ان ڪري مون انهيءَ مقصد لاءِ مخلوق کي پيدا ڪيو ته هو مون کي سڃاڻي سگهن.“ الله تعاليٰ جي ذات خود محبت آهي ۽ محبت هن ڪائنات کي پيدا ڪرڻ جو محرڪ يا سبب آهي. محبت جي ڪري ئي هن ڪائنات جا جزا ڪل سان ڳنڍيا پيا آهن. سندن مقصد آهي ته الاهي محٻت جي درياهه ۾ سمائجي وڃون. الله تعاليٰ جي ذات محبت، نيڪي ۽ جمال آهي. غير مڪمل سالڪ کي عاشق سڏبو آهي جيڪو ڪنهن مڪمل انسان جي محبت جو محتاج هوندو آهي، جنهن کي معشوق سڏيو ويو آهي. ادنيٰ درجي وارا اعليٰ درجي وارن کي کنيون مٿي وڃي رهيا آهن ۽ آخرڪار چوٽيءَ تي پهچي ويندا. حواس، پنهنجن حواسن جي دنيا جي چند شين کي ظاهر ڪري سگهن ٿا. ذهن ۽ عقل وسيلي قدرت جا ڪي ٿورا راز پروڙي سگهجن ٿا پر محبت انسان کي سندس منزل مقصود يعني اصل مبدا تي پهچائي سگهي ٿي.
الله تعاليٰ جي ذات انسان کي تمام ويجهي آهي. قرآن مجيد ۾ فرمايو ويو آهي ته، ”اسين انسانکي سندس شه رڳ کان به ويجها آهيون.“
محبت انسان جي ذهني اک کولي ٿي ۽ کيس الله تعاليٰ جو مشاهدو ڪرائي ٿي. مادي شين سان محبت ڪرڻ ۽ خواهش جو غلام ٿي پوڻ، روح لاءِ ڌاريون شيون آهن. هي شيون گڏجي سندس پرواز کي روڪين ٿيون.
دنياوي خواهشون (شهوات) روح ۽ سندس معشوق جي وچ ۾ حجاب يا پردو پيدا ڪن ٿيون. فارابي جي چوڻ موجب: دنياوي خواهشات کان بالا انسان (سالڪ) هن دنيا ۾ رهندي به دنيا کان ٻاهر آهي. ان ڪري هو جسماني طور تي اهو ڪجهه ڏسي سگهي ٿو، جيڪو ٻيو ڪو به عام انسان نٿو ڏسي سگهي. هو اهڙا ڪارناما سرانجام ڏئي سگهي ٿو، جيڪي هڪ عام ماڻهوءَ جي وس کان ٻاهر آهن. هو الله تعاليٰ جي آيتن (نشانين) جو مشاهدو ماڻي ٿو ۽ پنهنجي اندر ۾ تمام خوش رهي ٿو. شروعات ۾ روحاني عارضي نوعيت جا ٿين ٿا پر متواتر روحاني پاڪائي حاصل ڪرڻ سان هي عارضي مشاهدا دائمي ٿيو پون.