تاريخ، فلسفو ۽ سياست

اسلامي فلسفو ۽ تصوف

ڪتاب ”اسلامي فلسفو ۽ تصوف“ اوهان اڳيان پيش آهي. هي ڪتاب فلسفي جي عالمي افڪار جي روشنيءَ ۾ إسلامي فلسفي جي اوسر جو عالماڻو مطالعو ۽ تصوف سميت اسلامي فڪر جو تفصيلي تعارف آهي، جنهن جو ليکڪ محترم ابوبڪر خان مگسي آهي.
عام طرح تصوف جي حوالي سان به ٻه گروهه سامهون آيا. هڪ گروهه خانقاهيت پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻيو ۽ ٻئي گروهه پاران تصوف اسلامي حڪمتن ۽ شريعت جي احڪامن کي عوام دوست بڻائڻ جي هڪ عملي ڪوشس هئي، جنهن جي عالم صوفين سخت ڏکيائين جي باوجود علمبرداري ڪئي. بلڪه هي چوڻ ۾ ڪو به وڌاءُ ڪونهي ته ملوڪيت پسند جڏهن به اسلام جي تعليم کي پنهنجن مفادن جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ته ان وقت انهن ڪرڀائتين ڪوششن جي خلاف اسلام جي حق پرست صوفي عالمن جي پاران ئي مزاحمت سامهون آئي.

Title Cover of book Islami Philsipho & Tasouf

شيءِ (وجود) Being:

شيءِ (وجود) Being:
الله تعاليٰ جي ذات ضروري وجود (شيءِ) آهي. هو جيڪو زمان، مڪان ۽ تحرڪ کان پاڪ ۽ آزاد آهي. جيڪڏهن اسين هن ڪائنات کي مجموعي ۾ ڏسون ٿا ته حيثيت سان نظر ۾ رکندي کيس شيءِ جي نالي سان سڏيون ٿا ته سندس وجود سندس اندر ۾ (في نفسه) موجود نه آهي پر کيس اهو ضروري وجود (شيءِ) وٽان مليل آهي، جيڪو هر قسم جي وجود جو منبع يا سرچشمو آهي، جنهن مان وجود جي ندي وهي نڪري ٿي. هن جو مثال هڪ اهڙي درياه يا نهر آهي جيڪا ڪنهن چشمي مان اڌمو ڏيئي نڪري ٿي پر جيڪڏهن سندس منهن تي ڪا رڪاوٽ رکي ڇڏجي ته نهر از خود بند ٿي ويندي. ساڳيءَ ريت سمورين شين جو وجود عارضي ۽ فاني آهي پر اهي وجود جي دائمي وهڪري جي متواتر نظر اچن ٿيون.
ابو علي سينا هي هڪ نئون اصول مقرر ڪيو آهي ته احد مان فقط احد پيدا ٿئي ٿو، ان ڪري مادو ۽ صورت ٻئي هن مان پيدا نٿا ٿين.
مادي جا خواص آهن: (الف) بي تصوير هجڻ، (ب) ڪثرت (ت) اختلاف ۽ (ث) حالت ۾ ڦيرو اچڻ. هنن خواص مان هڪ به خاصيت الله تعاليٰ جي ذات ۾ موجود نه آهي، ان ڪري مادو هڪ اهڙي شيءِ آهي جنهن کي لا شيءِ به چئي سگهجي ٿو.
وجود اصل خالص عقل (ادراڪ) پيدا ڪيو. هيءَ ڳالهه ضروري به آهي، ڇاڪاڻ ته هي ڳالهه ممڪن به آهي ۽ هن ڳالهه جو ساڻس سڌو تعلق به آهي، ڇاڪاڻ ته هن کي خود بخود اول پاڻ پيدا ڪيو آهي، ان ڪري سبب اول جي وحدت، خالص ادراڪ ۾ ڦري پيدا ڪيو آهي. ان ڪري سبب اول جي وحدت، خالص ادراڪ ۾ ڦري ٻٽي حيثيت اختيار ڪئي، جنهن جو سبب اول تي ڪو به اثر نٿو پوي.
هيءَ ٻٽي حيثيت ظهور جي گردش ۾ ڦرندي، ڪثرت جي شڪل اختيار ڪري ٿي ۽ چنڊ واري آسمان ۾ داخل ٿئي ٿي، جنهن جو هن ڌرتيءَ جي موجود حياتيءَ تي سڌو اثر آهي. ڌرتي تي موجود حياتيءَ کي چنڊ سان ڳنڍڻ وارو خيال هڪ هندو-ايراني اعتقاد آهي.
مادو لا شيءِ آهي جنهن کي ڪا به صورت نه آهي پر مادي کي صورت وٺڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو ۽ هي مادي ۾ تغير آسمانن جي اهڙين گردشن جي ڪري آيو جو صورت مادي ۾ سمائجي ويئي، سندس هن نظريي کي وڌيڪ چٽائيءَ سان بيان ڪرڻ لاءِ اسين ظهور جا درجا هيٺ ڏيون ٿا.