آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

وڃن سور سنڌا ڪيو

محمد خان ابڙي جو شمار ستر جي ڏهاڪي واري ان قوم پرست شاگرد قيادت ۾ ٿئي ٿو، جن جهر جهنگ وڃي، سنڌ جي آجپي، خوشي ۽ خوشحاليءَ جي تسبيح سوري، قومي جاڳرتا ۽ شعور ڦهلائڻ توڙي حب الوطنيءَ جي جذبي کي هڪ تحريڪ ۽ سوچ جو روپ ڏيڻ ۾ غير معمولي ڪردار ادا ڪيو. ”وڃن سور سنڌا ڪيو“ ۾ سنڌ جي شاگرد سياست توڙي قومپرست سياست جي تاريخ جو ترورابه آهن ته 70 جي ڏهاڪي ۾ سنڌ جي تعليمي ادارن اندر سائين جي ايم سيد جي فڪر، فلسفي ۽ سنڌ جي قومي حقن واري جدوجهد جي جواني واري دور جون يادون ۽ تاريخ به آهي، جڏهن سنڌ اندر قومي سوچ هڪ سگهاري قوت طور اڀري سامهون آئي هئي ۽ ون يونٽ خلاف هلايل ڪامياب جدوجهد سنڌ جي ماڻهن جي ذهنن ۾ پنهنجي وطن، ٻولي، درياهه، نوڪرين ۽ حق حڪمرانيءَ جي احساس کي سگهارو ڪيو هو، تڏهن سنڌ اندر جساف نه رڳو يونين جون چونڊون کٽيندي هئي پر تعليمي ادارن جي مالڪي ۽ شاگردن جي حقن ۽ سندن تعليمي گهرجن جو پوراءُ به ڪندي هئي، اهي سڀ تاريخي حوالا هن ڪٿا ۾ اختصار سان موجود آهن

Title Cover of book وڃن سور سنڌا ڪيو

اسان جو پاڙيسري نبي بخش سونارو

شاهه صاحب ڪاغذ پنهنجي نالي ڪرائي هڪ ٻه سال ته چپ رهيو ۽ پوءِ هن نبي بخش ولد محمد صالح سونارو کي ماڻهو موڪليو ته هيءُ جاءِ اسان خريد ڪئي آهي اوهان خالي ڪريو. نبي بخش سونارو ۽ ان جو والد محمد صالح سونارو سيوهڻ شهر جو تمام وڏو سون جو واپاري هئو.ان کي ڏهاڪو کن پٽ ٿيا. سڀ اهڙا ٿيا جو سواءِ هڪ نبي بخش جي ڪنهن به شادي ڪونه ڪئي. نبي بخش به شادي ڪراچيءَ جي مڪراني خاندان مان ڪئي. شايد محمد صالح سندس والد جي به شادي مڪرانين مان ٿيل هجي. نبي بخش کي چار پٽ ٿيا هڪ جي ان وقت شادي ٿيل هئي. اها به مڪرانين مان ٽي ڌيون هڪ جو نالو نوري هئو. واقعي پنهنجي نالي وانگر خوبصورت ۽ سهڻي هئي ان جي شادي دولتپور جي پيرزادن ۾ ٿي. علي گوهر شادي ڪونه ڪئي ٻه پٽ مون کان ننڍا هئا الله بخش ۽ عبدالخالق .اهي ان ڪري ياد آهن جو گهر گهر سان گڏ هو. سو پاڻ ۾ راند کيڏندا هئاسين. محمد صالح جيڪو ان وقت سيوهڻ جو وڏو واپاري هو. سون جو وڏو ڪاروبار هئس. اسان جي سابنر کان اڳ ۾ گذاري ويو. ليڪن سيوهڻ ۾ ان جو ذڪر پيو هلندو هئو. پٽن مان ڪير به ان هنر کي سنڀالي ڪونه سگهيو. سواءِ نبي بخش جي سو به ڪامياب ڪونه ويا. پيءُ جي مرڻ کان پوءِ ڀائرن ۽ خاندان ۾ اختلاف ۽ جهيڙا ٿيا. ڪڻو ڪڻي کان الڳ ٿي ويو. شهر ۾ ٻه ٽي ٻيون به جايون هئن. مگر ڀائرن جي نا اتفاقيءَ جي ڪري تباه ٿي ويا. ۽ شهر ۾ تمام گهٽ رهيا. دربدر-ڪي ڪيڏانهن ته ڪي ڪيڏانهن ايئن سيوهڻ جو اهو وڏو سيٺ محمد صالح دنيا ڇڏي ويو ۽ سندس اولاد جي دنيا اجڙي ويئي. پوءِسندس پٽ هوٽل تي ڪم ڪندا هئا. هڪ ٻه پٽ وري ٽانگو هلائيندا هئا ۽ نبي بخش به دل برداشته ٿي سيوهڻ ڇڏي ڪراچيءَ لڏي ويو. سيوهڻ ۾ رهندڙ سندس ڀائر مري ويا آهن ۽ جڏهن مون ڪراچيءَ اچي سندن جانچ ڪئي ته خبر پئي ته نبي بخش سيوهڻ مان ڪراچي جي ”کوئي“ ڳوٺ آيو اتي سندس مڪراني بلوچ عزيز رهندا هئا. ليڪن اهي به غريب هئا. نبي بخش هتي اچڻ کان پوءِ جلدي گذاري ويو. هونئن به سندس عمر جڏهن سيوهڻ ڇڏيائين اسي کن سال هوندي هئي. سندس هڪ ڌيءُ نوري ۽ ٻي زبيده جي، دولتپور شادي ڪرائي وئي سندس ڀائر هتي مزدوري ڪندا هئا. ٽئين ڀيڻ جميله (سڀن کان ننڍي) ان به ڪراچيءَ ۾ شادي ڪئي. ڪراچيءَ ۾ سيوهڻ جي عبدالعزيز منگي جيڪو ايريگيشن ۾ S.D.O هئو هن به سيوهڻ جي مڪراني عورت سان شادي ڪئي هئي. صاحب اصل نصير آباد جو هئو. اتي به سندس اڳ ۾ ئي هڪ شادي ٿيل هئي. ان جي هڪ ڌيءَ ڪراچيءَ ۾ بروهين ۾ ڏنل آهي. ان مائي جو مڙس ڪراچي ۾ پوليس مقابلي ۾ مارجي ويو. ڳوٺ جي ڇوڪري هئي، هن ڪنهن مسئلي جي ڪري رابطو ڪيو. ان ٻڌايو ته نبي بخش جي ڌيءَ جميله منهنجي ڀرسان رهندي آهي ان ڪيترا دفعا اوهان جو ذڪر ڪيو آهي. ساڻس ملڻ چاهين ته سڏايانس هوءَ آئي شايد ٽيهن سالن کان مٿي وقت گذري چڪو هو. هوءَ ننڍي هوندي هئي جڏهن سيوهڻ ڇڏيائين. ستن-اٺن سالن جي هئي هاڻي وڏي مائي ٿي وئي هئي. مون چيو هيءُ اها ته نه آهي هي ڏکن جي ستايل مائي پنهنجي جواني واري سونهن وڃائي ويٺي هئي. حال هيڻان، چهرو ڪومايل، پيشانيءَ تي عجيب سواليه ريکائون! اکيون ڏرا ڏنل! جڏهن ننڍي هوندي جا قصا ۽ منهنجي سڀني ڀائرن ڀيڻ ۽ ڀاڄاين جا نالا کنيائين ته پڪ ٿي ته اها جميله آهي. ٻڌايائين ته ڪراچي ۾ سندس والد ۽ پوءِ والده گذاري ويا. منهنجا سڀ ڀائر لعل بخش، علي گوهر، محمد صالح ۽ عبدالخالق به گذاري ويا. پهريان ٻئي مون کان وڏا هئا اٺن ڏهن سالن جو فرق هوندو پر هن ٻڌايو ته هنن جي موت کي اٽڪل 15 سال ٿي ويا. ۽ ان عرصي ۾ سڀ گذاري ويا. هُن ٻڌايو ته مون سڀني جي موت تي ماتم ڪيو. هٿن سان سينگاري ڌرتيءَ ماءُ جي حوالي ڪيو. سڀني شاديون ڪيون غربت سدائين ساڻ رهي. ڪنهن پل به پاسو ڪونه ڇڏيائين. اسان غربت ۾ ايئن رهياسين جيئن چولي دامن جو ساٿ هجي. سو اندر وڍيو پيو آهي. ڪنهن مهل ڪنهن ڀاءُ جو اولاد ته ڪنهن مهل ڪنهن جو معصوم ٻار انهن جي بيماري بک بدحالي ڏسڻ کان پوءِ به تون سمجهين ته آئون اها جميلا هوندس، جيڪا بچپن ۾ ڪنهن ننڍي پري وانگر هوندي هئي. جنهن کي ڪا پرواه ڪونه هوندي هئي! ننڍي هوندي ماڻهو سڀني ڏکن ۽ تڪليفن کان آزاد هوندو آهي. هينئر ته آئون وک وک تي ڪنهن زهريلي بلا جي ڪکيل آهيان. هاڻي ڇا هوندو مون ۾؟ هن چيو اسين سڀ ڀينرون آهيون جڏهن به اينديون آهن ته ڳالهين ۾ اوهان جي خاندان کي ڪڏهن به وساري نه سگهيا آهيون مون کيس چيو ته نوري ۽ زبي ڪيئن آهن؟ چيائين اهي خوش آهن سندن مڙس زميندار آهن اهو به چڱو جو پنهنجي اولاد سان خوش آهن سندس خاندان وارا سخت ماڻهو آهن ان ڪري ملاقات سالن ۾ ٿيندي آهي ڪنهن غم خوشيءَ ۾، نه ته ٺهيو، هن جي هيءَ ڪهاڻي ٻڌي چپ ٿي ويس ماضيءَ ۾ موٽي ويس سوچيندو رهيس ته ماڻهو ته جڏهن لڏ پلاڻ ڪندا آهن ته ڪجهه خوشحالي ايندي آهي هي ڪم ته اڃا پوئتي اهو به ڪراچي شهر ۾ جتي ڌاريا پينو آيا ايئن آباد ٿي ويا جن وٽ اربن جا ڪاروبار ڪروڙن جا گهر آهن هيءُ سڀ ڪجهه ڇا آهي؟! مون موڪلائڻ مهل چيومانس ته هيءُ منهنجو فون نمبر ۽ مون لاءِ ڪو به حڪم يا ڪم هجي حال آهر حاضر آهيان. چيائين دعا ڪجان ڪا خواهش ئي ڪانه رهي آهي ڏکن ۽ تڪليفن سان ايئن ناتو جڙي ويو آهي جو هاڻي ڪابه خواهش نظر ئي ڪانه ٿي اچي جذبا ئي ختم ٿي ويا آهن پوءِ به شڪر آهي جيئان پئي. سندس شادي ٿيل آهي اولاد به اٿس ايترو پڇي ڪونه سگهيس ته جيئن جيئن پڇندو ويندس هوءَ به ڏکوري ٿيندي ۽ آءٌ به پريشان سو موڪلائي هليو ويس ۽ سوچيندو رهيس ته ڇا محمد صالح سونارو ڇا سندس اولاد ۽ ان جو اولاد! الله شل ڏکيو ڪنهن کي نه ڪري. ڳالهه ڪٿان شروع ٿي ۽ ڪيڏانهن هليو ويس!.... بهرحال غلام حسين شاهه نبي بخش کان جاءِ خالي ڪرائي. هو به سيوهڻ مان بيزار هئا ڪراچي لڏي وڃڻ لاءِ صرف شاهه صاحب کي چيائون اسان کي هڪ سال جي مهلت ڏيو اسين خالي ڪري وينداسين پر ويا هو چند مهينن جي اندر ۽ جاءِ جو هڪ حصو شاهه صاحب کي ملي ويو.
ڪجهه وقت کان پوءِ بابا کي پئسا هٿ ٿيا کڻي جئندل شاهه ڏي ويو. جئندل شاهه پنهنجي پٽ کي سڏيو چيائين ميان علي محمد پئسا کڻي آيو آهي. پر مون ته توکي اڳ ۾ ئي چيو ته هيءُ منهنجو دوست آهي هن کي جاءِ لکي ڏي ۽ پئسا به نه آهن وٺڻا. ڇو ته جيڪو حصو اسان کي مليو آهي. اهو ئي لک جو آهي. پٽ جواب ڏنو ته بابا اسان ته چاچي علي محمد کي ڪجهه ڪونه چيو آهي، نه ئي پئسا گهريا آهن. اوهان جو حڪم آهي اها ملڪيت ميان علي محمد جي آهي۽ مان ڪاغذ داخلا ڪرايان، پوءِ درخواست ڏيئي سچا نقل ڪڍايان ته چاچي کي لکي ڏيندس. ايئن پئسا ڪونه ورتائين. کيس راضي ۽ خوش ڪري موڪلي ڇڏيائون. ان ۾ جئندل شاهه جو لفظ لفظ سچو هئو. ان اهو ئي پئي چاهيو جيڪو چيائين، پر سندس پٽ جي اندر ۾ بي ايماني هئي. هن جي سامهون صرف پيءُ هئو باقي موقعي جي تلاش ۾ هئو ته موقعو ملندو ته پوءِ اها جاءِ وٺنداسين هالي ڀلي ويٺو هجي نالي ته اسان جي آهي.
وقت گذرندو رهيو والد صاحب ڪافي دفعا سائين جئندل شاهه ڏانهن ويندو رهيو ته سائين اسان جي زبان ٿيل هئي ته مان اوهان کي پئسا ڏيندس ته اوهان اها جاءِ منهنجي نالي ڪندؤ هاڻي ته هي سمجهه کان ڳالهه ٻاهر آهي! پر هو چوندو رهيو ته مان ويٺو آهيان تون فڪر نه ڪر.