جنرل ضياء جو عتاب
انور صاحب صرف ايترو راضي ٿيو ته آئون پنهنجي والد صاحب سان ڪونه ڳالهائي سگهندس، باقي تون ملينس ۽ راضي ڪرينس .مون چيو! آئون تنهنجي والد صاحب سان ملندس. هن چيو ته پوءِ تون ٻڌائيندين ته هيءُ پيارو فيل ٿي پيو آهي ۽ هو ڪاوڙ ڪندو ۽ چوندو ته جيڪو پيٽارو ۾ ڪجهه نه ڪري سگهيو اهو سرڪاري ڪاليج سيوهڻ ۾ ڇا ڪري سگهندو؟-مون کيس چيو ته ايترو خيال ۽ ڳڻتي هجئي ها ته پوءِ محنت ڪري اهڙي شرمساري کان بچي پئي سگهين. تنهنجو والد ڪاوڙ نه ڪندو ليڪن انٽر کان پوءِ جي تنهنجا اڃا پيپر رهجي ويا ته پوءِ ڇا ڪندين؟ ڇا پوءِ جي ڪاوڙ به برداشت ڪري سگهندين؟ ان ڪري تون مون کي پنهنجي والد سان ملاءِ باقي مون تي ڇڏي ڏي. آخر هڪ ڏينهن هن چيو ته يار واقعي منهنجي ڪيڊٽ ڪاليج ۾ دل ڪونه ٿي لڳي سختيءَ جي ماحول جي باوجود پيپر پاس ڪونه ڪري سگهيس. شايد مون توجهه پڙهائي ۾ ڪونه ڏنو ته مون چيو ته تون پنهنجي والد سان ملاءِ باقي مون تي ڇڏي ڏي.
هڪ ايماندار آفيسر
نيٺ هڪ ڏينهن هن چيو ته ڪراچيءَ هلڻو پوندو ڇو ته والد صاحب جي پوسٽنگ اتي آهي. پروگرام ٺاهي ڏينهن ٻن ۾ وڃي ڪراچيءَ نڪتاسين. محمد علي جناح سوسائٽيءَ ۾ خانگي بنگلو جيڪو کاتي طرفان هائر ڪيل هجي، ان جي هيٺئين حصي ۾ شايد ٻار هجن، پردو ڪرائي مٿئين حصي ۾ وٺي هليو. سندس والد صاحب اڃا شايد آفيس ۾ هئو. اسين منجهند جي وقت پهتاسين. ماني کائي ڪجهه ڪچهري ڪري سمهي رهياسين. شام جي وقت هن جو والد صاحب آيو. ليڪن هن ٻڌايو ته هو به ڪجهه آرام ڪندو مغرب جي نماز پڙهي پوءِ ملاقات ڪندو. اڃا مون کيس تنهنجو به ڪونه ٻڌايو آهي ڀلي نماز پڙهي واندو ٿئي پوءِ توسان ملاقات ڪرايانس ٿو. مان صرف ايترو چوندس ته هيءُ منهنجو دوست آهي. اسين ڪراچي گهمڻ آيا آهيون. پوءِ وجهه وٺي مان نڪري ويندس پوءِ تون ڄاڻ ته بابا صاحب ڄاڻي!
نيٺ نماز کان پوءِ سندس والد صاحب ان ڪمري ۾ آيو. جتي آءٌ ويٺو هوس. السلام عليڪم ڪري اندر داخل ٿيو. آئون ادب ۾ اٿي سلام جو جواب ڏنو. انور ڀٽو به ساڻس گڏ هو. ڇٽل ڀٽو صاحب نازڪ نفيس هلڪي ڏاڙهي رکيل هئس. نماڻو چهرو، گفتگوءَ جي انداز ۾ تمام معصوميت صفا جهيڻي لهجي ۾ ڳالهائڻ ان ۾ به نياز نوڙت وارو انداز هجي. مون کي حيرت ٿي ته هيتري وڏي پوسٽ تي هيءُ ماڻهو ڪم ڪيئن هلائيندو. يا هن ڪرپٽ معاشري کي ڪيئن منهن ڏيندو. اها به حقيقت آهي ته ڀٽي صاحب جي شروعاتي دؤر ۾ ڪرپشن گهٽ هوندي هئي. ٿورڙي گهڻي هوندي هئي سا به لڪ ۾ ته به ڪجهه نه ڪجهه ٿيندو هئو. مون هن کي ان ڪري ايماندار سمجهيو جو SASO جو MD هجي جنهن ۾ سڄي سنڌ جي زمينن لاءِ ٻج ۽ ڀاڻ ٻاهرين ملڪن مان گهرائي هتان جي آبادگارن کي ڏنو ويندو هو. جنهن ۾ سرڪار سبسڊي به ڏيندي هئي .۽ ڪڏهن ته ڪنهن سياسي ماڻهو کي Oblige ڪرڻ لاءِ مفت به ڏيندي هئي. ان ۾ ڪيترا کانچا ۽ چڪر هوندا هئا. بلڪه هن جي گهر ۾ نه ڪو ڍنگ جو صوفو هئو نه ڪو سٺو يا نئين قسم جو پلنگ. ليڪن هڪ ٻن ڪمرن ۾ ته کٽون به نظر آيون ۽ ايئن سادگيءَ ۾ پيو گذر ڪندو هئو. مون ساڻس انور ڀٽي جي ٽرانسفر سرٽيفيڪيٽ لاءِ ڳالهايو. گهڻو بحث ٿيو، مون چيو هاڻي توهان جي مرضي جي اوهان چاهيو ٿا ته ڪيڊٽ ڪاليج ۾ پڙهي ڪجهه به نه ٿئي ته ٺيڪ ورنه منهنجي صلاح سان هلو. آءٌ پاڻهي هن جي داخلا ۽ انجنيئرنگ ۾ سليڪشن جو انتظام ڪندس. هي مون تي اعتماد ڪندي راضي ٿيو. مون آخر ۾ ايترو چيو مانس ته جي اجازت ڏني اٿو ته انور کي هاڻي ڪجهه نه چوندا ۽ نه ڪاوڙ ڪندا ۽ کيس خوشيءَ سان اجازت ڏيندؤ. ته صبح اسين واپس سيوهڻ روانا ٿي پنهنجي ڪم کي لڳي وڃون. ڇٽل صاحب چيو مون کي ته ٻڌايو اٿس توهان ڪراچي گهمڻ آيا آهيو؟ مون چيو ته اصل ڪم اوهان سان ملڻ هئو سو ملاقات به ٿي. عرض به اگهاميو. سو صبح جو ناشتو ڪري واپس سيوهڻ وڃڻ لاءِ نڪتاسين.هن وٽ جيڪا سرڪاري گاڏي هئي. اها به گهر پهچڻ کان پوءِ واپس آفيس موڪلي ڇڏيندو هئو وري صبح جو کڻڻ ايندي هئس سو سرڪاري ڪم کان سواءِ ذاتي استعمال ۾ ڪونه آڻيندو هئو.