آڙهتي ڇا آهي؟
اهي واڪ ذريعي هڪ ٻئي جي مقابلي ۾ کڻندا آهن، اڌ مڻ ۽ مڻ جي ڍيري لڳائي ويندي هئي ان ۾ ننڍا وڏا واپاري واڪ پيا ڏيندا ۽ مال کڻندا، اها سموري ذميواري آڙهتي-جنهن کي ڪميشن ايجنٽ چئجي ان جي هوندي آهي، اوهانجو مال نيلام ٿيو اوهان کي حساب ڪري ڪميشن ڪٽي پئسا ڏيندو، باقي اڳين ننڍن وڏن واپارين سان هن جي اوڌر به هوندي آهي، ۽ ڪيش ۾ به وٺندا آهن، پر واپاريءَ کي پنهنجا پئسا ملي ويندا هئا، ڪنهن صورت ۾ رهجي به ويندا هئا، ته وري ٻئي چڪر ۾ ملي ويندا هئا، ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ ته ڪنهن هڪ ڪميشن ايجنٽ کي مال ڏبو هئو ۽ مال نيلام ٿيڻ کان پوءِ ڪلاڪ ٻن جي اندر حساب ٺهندو پرچي ۽ ڪيش ملندي ۽ گاڏي وري واپس پنهنجي منزل ڏانهن رواني ٿي ويندي هئي، انڪري ان گاڏيءَ ۾ ڊرائيور به تقريبن ٻه هوندا هئا، هر روز هڪ ڊرائيور کي 24 ڪلاڪ گاڏي سان گڏ هلڻو پوندو هو، گاڏي ساڳيو سفر 6 کان 8 ڪلاڪن ۾ طي ڪري سيوهڻ پهچندي هئي، اتي وري ادا غلام حسين انتظار ۾ هوندو هئو، واپس اچي دلال واري پرچي ۽ ڪميشن هن جي حوالي ڪبي هئي، ۽ وري برف کڻي ڊاٽسن تي ۽ مزدور وٺي وري وڃي بوبڪ لڳ منڇر ڍنڍ تي مڇي جي اچڻ جو انتظار ڪندو هئو، ۽ وري ساڳي طرح اچي سيوهڻ پهچندو هئو، جڏهن ڪراچي ۽ حيدرآباد جي مارڪيٽ ۾ نقصان ٿيندو هئو، ته معلوم ڪري وٺندو هئو، لاڙڪاڻي ۽ سکر جي مارڪيٽ جو به معلوم ڪندو هئو، يا وري الله جي آسري ڪراچيءَ جي مارڪيٽ ۾ موڪلي ڇڏيندو هئو!
نقصان جي پيش نظر اپرسنڌ ڏي وڃڻو پوندو هئو، پوءِ اتي لاءِ روانو ٿيندو هئو، سڀ کان پهرين لاڙڪاڻي جو شهر ايندو هئو، ان وقت ۾ امن امان جي صورتحال ايتري خراب ڪونه هئي جو اڃا ضياءَ کي آئي به ٿورو وقت گذريو هئو. سنڌ جي امن امان جي صورتحال ته جنرل ضياءَ جي دور ۾ خراب ٿي، هتي انتظامي امور مڪمل طور اسٽيبلشمنٽ وٽ هئا، انهن شايد اهو طي ڪيو هو ته ڀٽي کي ڦاسي ڏيڻ کانپوءِ جيڪي احتجاج ڪن انهن کي سزائون ڏيڻ ۽ باقي امن پسند سنڌي ماڻهن کي ڏوهارين ۽ ڪرمنل ماڻهن جي حوالي ڪرڻ جي پاليسي جوڙي هئي. ايسيتائين ڪجهه امن امان ٺيڪ هئو، جو اسين هميشه رات جي انڌيري ۾ مڇين سان ڀريل گاڏيون ڪاهي وڃي ڪڏهن ڪراچي ته ڪڏهن سکر، گهوٽڪي، يعني سنڌ جي هر ڪنڊ ۾ واري واري سان هر روز وڃڻو پوندو هئو، ۽ واپس اچڻو پوندو هئو، ڪڏهن به اهڙو واقعو پيش نه آيو، جو ايندي ويندي ڪا، ڦر ٿي هجي يا ڪو اهڙي قسم جو مسئلو ٿيو هجي، سڀني کي خبر هوندي هئي ته هي مڇي جا واپاري ۽ مڇين جون گاڏيون آهن، جو ايتري وڏي سفر ۾ ڪيترن روڊن جي هوٽلن تي ايندي ويندي ماني ۽ چانهه وغيره لاءِ بيهڻو پوندو هئو، باقي ان دوران ڪيترائي ٻئي قسم جا واقعا ۽ ايڪسيڊنٽ وغيره ضرور ٿيا ۽ ٿيندا رهندا هئا.
*