آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

وڃن سور سنڌا ڪيو

محمد خان ابڙي جو شمار ستر جي ڏهاڪي واري ان قوم پرست شاگرد قيادت ۾ ٿئي ٿو، جن جهر جهنگ وڃي، سنڌ جي آجپي، خوشي ۽ خوشحاليءَ جي تسبيح سوري، قومي جاڳرتا ۽ شعور ڦهلائڻ توڙي حب الوطنيءَ جي جذبي کي هڪ تحريڪ ۽ سوچ جو روپ ڏيڻ ۾ غير معمولي ڪردار ادا ڪيو. ”وڃن سور سنڌا ڪيو“ ۾ سنڌ جي شاگرد سياست توڙي قومپرست سياست جي تاريخ جو ترورابه آهن ته 70 جي ڏهاڪي ۾ سنڌ جي تعليمي ادارن اندر سائين جي ايم سيد جي فڪر، فلسفي ۽ سنڌ جي قومي حقن واري جدوجهد جي جواني واري دور جون يادون ۽ تاريخ به آهي، جڏهن سنڌ اندر قومي سوچ هڪ سگهاري قوت طور اڀري سامهون آئي هئي ۽ ون يونٽ خلاف هلايل ڪامياب جدوجهد سنڌ جي ماڻهن جي ذهنن ۾ پنهنجي وطن، ٻولي، درياهه، نوڪرين ۽ حق حڪمرانيءَ جي احساس کي سگهارو ڪيو هو، تڏهن سنڌ اندر جساف نه رڳو يونين جون چونڊون کٽيندي هئي پر تعليمي ادارن جي مالڪي ۽ شاگردن جي حقن ۽ سندن تعليمي گهرجن جو پوراءُ به ڪندي هئي، اهي سڀ تاريخي حوالا هن ڪٿا ۾ اختصار سان موجود آهن

Title Cover of book وڃن سور سنڌا ڪيو

توقير شاهه جو پلاند!

ڌڻي بخش منهنجو ننڍو ڀاءُ، سنگت جي چڪرن ۾ جهيڙن ۽ نشن جو عادي ٿي ويو هو. سنگت جي هڪ جهيڙي ۾ مٿي تي ڌڪن لڳڻ ڪري ذهني طرح متاثر ٿي ويو هو، مٿان وري ڀنگ نوشيءَ سندس رهيل ڪم به پورو ڪري ڇڏيو هو. هيءَ انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن نئين بس اسٽاپ اسٽيشن روڊ سيوهڻ تي اسان جي وڏي ڀاءُ غلام قادر جي پان سگريٽ جي ڪيبن هوندي هئي ۽ هي ان تي ويهندو هئو، هوڏانهن ايس.ڊي.ايم سدائين تاڙ ۾ هوندو هئو، هڪ دفعي اگهه چيڪ ڪرڻ جي حوالي سان سڄي شهر مان دڪاندارن کي گرفتار ڪرايو ويو، هن جي ڪيبن تي به قانون لاڳو ڪندڙن ادارن جا اهلڪار آيا ۽ اچي هن کان ڪئپسٽن سگريٽ جو اگهه پڇيائون، هن اهو ريٽ ورتن جيڪو هلندو هئو، ان ۾ هڪ اهلڪار کي 10 پئسا وڌيڪ لڳا، اهلڪارن کيس چيو هلو اسان جي بالا آفيسر وٽ تون سگريٽن جو اگهه وڌيڪ ٿو وٺين، هن اهلڪارن کي چيو جي اوهانکي 10 پئسا وڌيڪ ٿا لڳن ته وٺو واپس، ليڪن هو ته هئا، ايس.ڊي.ايم توقير شاهه جي اشاري تي، سو وٺي اچي کيس سيوهڻ جي شهباز ريسٽ هائوس ۾ پهتا، جيڪو ان وقت ضلعي ڪائونسل دادوءَ جي ملڪيت هئو هاڻي ٽوئرزم کاتي وٽ آهي، اتي ٻيا به ڪيترا دڪاندار جن ۾ يار محمد سومرو، ممتاز لاکو وغيره اس ۾ ويٺا هئا، ته ڪي بيٺا هئا، اها اندازن 1977 جي ڳالهه آهي. اندران بالا آفيسر نڪتو ۽ ڌڻي بخش کي چيائين؛ تون بليڪ مارڪيٽنگ ٿو ڪرين، هن نهڪر ڪئي. پر ان آفيسر هن کي گهٽ وڌ ڳالهائڻ شروع ڪيو، ماءُ، ڀيڻ جون گاريون ڏنيون، هن جو دماغ نشن ڪرڻ جي ڪري هونءَ ئي تيز هئو، سو هن به آفيسر کي ساڳيون گاريون واپس ڏنيون، بس پوءِ اهلڪارن کڻي همراهه کي دسيو، ڪي مڪن سان، ڪي ٺونشن سان، ته ڪي وري لٺين سان، پر هاڻي جيئن هن کي ڌڪ لڳي تيئن اهلڪارن کي گاريون ڏي! ويچاري ڌڻي بخش کي ڌڪ هڻي اڌ مئو ڪري ڇڏيائون، هن جي وات مان رت اچڻ لڳو ۽ بي هوش ٿي وڃي-وري هوش ۾ اچي ته ڪو اهلڪار اچي ۽ اڌ مئي ڌڻي بخش کي لتون هڻي ته وري ڌڻي بخش، اهلڪارن کي گاريون ڏي. اهو سلسلو هلندو رهيو، ٻاهران گاڏيءَ مان لهي ڪو آفيسر اندر آيو هنن کان پڇيائين ڇا ڳالهه آهي ٻڌايائونس اهلڪارن کي گاريون ٿو ڏيئي، هن چيو هن کي ٿاڻي موڪليو. ايترن سولين ماڻهن جي سامهون هن کي تشدد ڪري ماري نه وجهو! پوليس آئي هن کي کڻي وڃي لاڪپ ڪيائون. جيئن لاڪپ پهتو هن جو دماغ سالم ڪونه رهيو، رڳو اهلڪارن کي گاريون پوليس کي گاريون ۽ جيئي سنڌ جا نعرا جيڪو سامهون اچي ان کي گاريون!
مان حيدرآباد هئس، مونکي ڌڻي بخش جي گرفتاريءَ جو اطلاع مليو، واپس اچي قانون لاڳو ڪندڙ اهلڪارن سان مليس ته هنن چيو اسان پنهنجي سموري سروس ۾ ايتري بدتميزي ڪونه برداشت ڪئي آهي، جيتريون هن بدتميزي ڪئي آهي. اسان هن کي عبرت جو نشان بڻائينداسين! مون هنن کي چيو ته هي نارمل انسان ناهي هن جو دماغ متاثر آهي، هن سان ڪجهه وقت اڳ ۾ جهيڙو ٿيو جنهن ۾ هن جي مٿي ۾ ڌڪ لڳل آهن، الاءِ ڪيترا گهاوَ هئس، اوهان چاهيو ته ڊاڪٽر کان هن جو چيڪ اپ ڪرايو، جي هي نارمل هجي ته پوءِ اوهان جي مرضي. هنن چيو شهر جي سڀني دڪاندارن جي سامهون هن ضياءَ کان وٺي سڀني ضيا جي ساٿارين کي گهٽ وڌ ڳالهايو آهي، ملڪ ٽوڙڻ جا نعرا هنيا اٿس، مون چيو اوهان جي تشدد سبب هن جو دماغ وڌيڪ متاثر ٿي ويو آهي. ايئن مسلسل ڳالهائيندو ٿو رهي، بلڪل 48 ڪلاڪن کان هڪ منٽ به ننڊ نه ڪئي اٿس، باقي جي اوهان پنهنجي انا جو مسئلو ٺاهيو آهي ته ٻي ڳالهه آهي! هنن وري مون کي پنهنجي آفيسر سان ملايو، جنهن منهنجي مؤقف کي سمجهي، پنهنجي هڪ ميڊيڪل آفيسر کي لاڪپ موڪلڻ جو حڪم ڏنو ته وڃي ڌڻي بخش کي چڪاسي. مون گذارش ڪئي ته ميڊيڪل آفيسر کي سادن ڪپڙن سان موڪليو، باقي اهلڪار هن سان ڀلي گڏ هجن، اهي لاڪپ جي ڀرسان بيهن ته آئون هن کي چوندس ته ڊاڪٽر تنهنجي زخم جو علاج ڪندو! باقي اهلڪار ڏسندو ته هن کي تشدد ياد ايندو ۽ وري ساڳيون ڳالهيون دهرائيندو. هنن ايئن ڪيو، ايترو به هنن ان ڪري ڪيو جو منهنجو پنهنجو شهر ۽ اتان جي سياست ۾ اثر هئو ۽ بهتر اهو ٿيو جو هنن وري ايس.ڊي.ايم توقير سان رابطو ڪونه ڪيو نه ته هو وڌيڪ گند ڪري ها! هنن جي ميڊيڪل آفيسر ڌڻي بخش جو معائنو ڪيو ته ان وقت به هيءُ مسلسل ڳالهائيندو رهيو، ڊاڪٽر چڪاسيو ۽ تصديق ڪئي ته هي دماغي طرح سخت متاثر آهي، پوءِ به هن کي ڇڏيائون ڪونه، پنهنجي ڊاڪٽر جي رپورٽ ۽ ايس.ڊي.ايم کان ليٽر وٺي کيس پوليس جي پهري ۾ حيدرآباد جي گدو اسپتال ۾ قيديءَ جي حيثيت ۾ داخل ڪرايائون ۽ وڌيڪ تحقيق ۽ رپورٽ اتان جي ميڊيڪل سپرنٽنڊنٽ قاضي حيدر کان گهريائون.
هيءُ جيئن اسپتال پهتو هن جي حالت رهندو خراب ٿي وئي ۽ هن کي ان وارڊ ۾ موڪليائون جتي مريض ڪنٽرول کان ٻاهر هوندا آهن، اسپتال ۾ جيل وانگر ٺهيل کوليءَ ۾ کيس بند ڪيائون، هي به ڪپڙن کان آجو ٿي ويهي رهيو، هن کي تالي بند ڪيائون، مان هن جي ان حالت کي ڏسي زارو قطار روئندو رهيس، دماغ ۾ هزارين خيال ۽ سوچون هجن، ته هي ڇا ٿي ويو، نوجوان ڇوڪرو هيءُ ته تباهه ٿي ويو... ايئن ئي ڪال ڪوٺڙيءَ ۾ مري ويندو، ڇا جيسيتائين جيئرو هوندو ايئن هوندو!... بهرحال قاضي حيدر جيڪو پروفيسر ۽ اسپتال جو ايم،ايس هئو، ان هنن جي ليٽر جي جواب ۾ لکي موڪليو، ته هي هاءِ گريڊ جو مريض آهي ۽ اسان وٽ داخل رهندو، هڪ مهيني تائين هن کي ڏسنداسين ۽ علاج شروع ڪيؤنس ٿا. مان شام جو قاضي اڪبر جي پٽ قاضي نظير اڪبر سان مليس، دوست هئو- چيائين قاضي حيدر اسان جو مائٽ ته نه آهي، باقي واقف آهي هلي ٿا ملؤنس، هن سان ملياسين هن چيو مون مريض کي ڏٺو آهي، هن تي تشدد جا نشان آهن، پوءِ مون هن کي سڄي حقيقت بيان ڪئي هن چيو؛ هائو مان سمجهيو ته هن نوجوان تي سخت تشدد ٿيل آهي ۽ ٽارچر جي ڪري هيءُ ذهني توازن وڃائي ويٺو آهي، پر هاڻي مان هن کي دماغي شاٽس هڻندس ڪجهه بهتر ٿيو ته ان مان ئي ٿيندو، ٻي ڪا واهه ڪونهي! اهي شاٽون هر هفتي ۾چار دفعا هڻندوسانس، پوءِ الله بهتر ڪندو، هي هڪ مهيني ۾ ڪافي بهتر ٿيو هن کي سخت چرين جي بند وارڊ مان ڪڍي اسپيشل وارڊ ۾ رکيائون، قاضي حيدر چيو ته جهڙي طرح هن جي امپرومينٽ ٿي رهي آهي هي ٻن مهينن اندر انشاءَ الله ٺيڪ ٿي ويندو پوءِ دوائون هلنديون هر مهيني چيڪ اپ ٿيندو ۽ نشو نه ڪري ته ٺيڪ رهندو! ٻن مهينن کان پوءِ الله جو ڪرم ٿيو ۽ ڊاڪٽر جي توجهه ۽ دوا سان هي ٺيڪ ٿي ويو. ڌڻي بخش جي آزاديءَ لاءِ وري ايس.ڊي.ايم جو رليز آرڊر گهربل هيو، ڏهه ڏينهن ان ڊڪ ڊوڙ ۾ لڳا ۽ آخرڪار هن کي واپس گهر وٺي آياسين، دوائون هلنديون رهيون هيءُ ٺيڪ رهيو. پر ان وچ ۾ هي دوستن وٽ به ويندو رهيو،ڪڏهن چرس جو سوٽو ته ڪڏهن ڀنگ جو پيالو - هاڻي علاج ڇا اثر ڪري، سو اهو سدائين مسئلو هلندو رهيو، آخر ڊاڪٽر پروفيسر قاضي حيدر اها صلاح ڏني ته اوهان ڌڻي بخش جي شادي ڪرائي ڇڏيو، متان ٺيڪ ٿي وڃي، ۽ پوءِ جلدي هن جي شادي پنهنجي عزيزن ۾ ڪرائي سين، پر هن جي طبيعت ڪڏهن ڪهڙي ته ڪڏهن ڪهڙي، هي مڪمل ٺيڪ ٿي نه سگهيو! مطلب ته توقير شاهه جي نانگ واري وير ۾ سندس پلاند ۽ اهلڪارن جي ٽارچر جي اها نشاني اڃا تائين پئي هلندي اچي، ظالمن هڪ نوجوان جي زندگي تباهه ڪئي، ۽ علاج جي سموري ذميواري منهنجي حوالي ڪئي. هن کي 1977 ۾ نوڪري به ملٽري اڪائونٽ ۾ آڊيٽر جي ملي، اها به هن 7 کان 8 سالن تائين ڪئي، شادي به ڪيائين وري ساڳي ڪيفيت ٿي ويس ته نوڪري به ڇڏي ڏنائين، ٿورو ٺيڪ ٿيو ته وري سعودي عرب جي پاڪستان انٽرنيشنل اسڪول ۾ ٽيچر جي نوڪري مليس، پر اتي به ساڳي ذهني ڪيفيت جي ڪري ٽن سالن ۾ واپس آيو، ۽ هن مهل تائين ڪجهه وقت ٺيڪ ڪجهه وقت اسپتالن ۽ علاج جي حوالي، هاڻي ته مڪمل تنهائيءَ جو شڪار رهڻ لڳو آهي.
*