محرم جي موقعي تي اٺن جو استعمال
سڀ کان پهريان اٺن جي هڪ قطار جنهن ۾ ويهن کان پنجويهه اٺ هوندا هئا. انهن تي وڏا علم کڻي ڪجائي تي ماڻهو يا ننڍا ٻار ويهندا هئا. جهنڊي کي ڪجائي ۾ مضبوطيءَ سان ٻڌندا هئا. يا ته وري اٺ ڪاهيندڙ همراهه جي اها به ذميواري هوندي هئي ته ان جهنڊي کي مضبوطي سان پاڻ جهلي ۽ اٺ کي به ڪاهي. مون ڏٺو ته اهي ويچارا پيرن اگهاڙا اٻوجهه ماڻهو جن جي نه عقيدت نه کين امامن جي ڪا خبر، نه ئي انهن مان اڪثريت جو ڪو تعلق شيعت سان، سو اهي فقط عام، سادڙا ۽ سٻاجهڙا ماڻهو پيا ڊيوٽي ڏيندا هئا. اهي اُٺ جلوس نڪرڻ کان چار يا پنج ڪلاڪ پهرين ڊيوٽي تي لڳي ويندا هئا.
جهنڊن وارن اٺن جي پويان نغارن وارن اٺن جي قطار هوندي هئي، اهي به اندازن ايتري تعداد ۾ هوندا هئا. ۽ انهن اٺن جي ڪجائي جي ٻنهي پاسي نغارا مضبوطيءَ سان ٻڌي نوجوان ڇوڪرن ۽ وڏن ماڻهن کي ڪاٺيءَ جا ٺهيل ڏونڪا هٿ ۾ ڏيندا هئا. ۽ اهي نغارن تي پيا ڏونڪن جو وسڪارو ڪندا هئا. سيوهڻ شهر جا تقريبن سڀ ماڻهو ننڍي هوندي کان وٺي نغارن وارن اٺن تي ضرور چڙهيا هوندا. اهو مزو مون سميت سمورن سيوهڻ واسين ورتو هوندو ايتري قدر جو اٺن تي چڙهڻ لاءِ نوجوان ۽ ننڍن ڇوڪرن کي سفارشون به ڪرڻيون پونديون آهن. نغارن جي اڳيان ٻن اٺن تي ٻه ٻه وڏيون ڀيرون ٻڌل هونديون آهن. ڀيرون به نغارن جو قسم آهي. پر ٿينديون وڏيون آهن. ٽامي جي گول ٺهيل گنديءَ وانگر شڪل ۾ گُندي ان وجهڻ واري، پرگنديءَ جي شڪل هيٺ ويڪري منهن وٽ سوڙهي ۽ ڀير جي شڪل هيٺان سوڙهي ۽ مٿان ويڪري ان تي ڪنهن جانور، جنهن ۾ اڪثر مينهن يا ڍڳي جي کل لڳائي مٿان مضبوطيءَ سان ٻڌي ان کي ڪاٺ جي ڏؤنڪن سان پيا وڄائيندا آهن. ڀير وارن اٺن جي ٻن جوڙن ۾ نغارن ۽ ڀيرين کي وڄائڻ وارا ماهر ويهندا آهن. اسان جي وقت ۾ استاد جانڻ مڪراني ويهندو هئو. چوڻ جو مقصد ته ان ڀيرواري اٺ تي عام ماڻهو يا ننڍو ڇوڪرو ڪونه ويهاريندا هئا. جو اهو ويهندو ته نغارن وڄائڻ لئه ريت ٽٽي پوي جنهن ڀير پٺيان اٺن جي قطار ۾ ننڍا نغارن وارا نغارا وڄائيندا هلندا آهن.
اهو قافلي جي صورت ۾ جلوسن جي نڪرڻ کان چار کن ڪلاڪ اڳ ۾ انهن گهٽين ۾ هلندا ۽ طواف ڪندا هئا. ته اسان جي پٺيان جلوس اچڻ وارو آهي. جهڙو ڪر پراڻن زمانن ۾ بادشاهه جي اچڻ کان اڳ ۾ گهنڊ گهڙيال ۽ نغارن کي وڄائي اهو اعلان ڪيو ويندو هئو، ته وقت جو حاڪم اچي پيو. آءٌ سمجهان ٿو هتان جي سيدن ان قسم جو پروٽوڪول امامن جي جلوس کي ڏيڻ لاءِ اهڙو انتظام ڪندا هئا.
اٺن جي ٻنهي قطارن يعني جهنڊن واري قطار پوءِ نغارن واري قطار اڳتي هلندي رهندي هئي ۽ پوءِ مقرر وقت کان ٿورو دير سان جلوس ايندو هئو. جلوس جي اڳيان ٻن قسمن جي ڪيفيت نظر ايندي هئي. هڪ ته مڱڻهار پنهنجي دهلن ۽ شرناين سان غمگين سُر جي وڄت وڄائي مولائين کي جوش ۾ آڻيندا هئا، ۽ اهي جيئن جلوس شروع ٿيندو آهي وڄائيندا ۽ مولائين جي ماتم جي اڳواڻي ڪري اچي قلندر جي درگاهه تي پڄندا هئا. ٻيو اتي وري روايت تحت ڪڏهن مجلس ته ڪڏهن ماتم (جنهن کي ٻانهن جو ماتم چوندا آهن)، آءٌ سمجهان ٿو ته اهو ماتم جو طريقو صرف سيوهڻ ۾ آهي. ان طريقي تحت جلوس قلندر جي مزار جي ٻاهران پراڻي علم وٽ پهچندو. پوءِ اتان طي ٿيل شيڊول مطابق ڪڏهن تابوت ڪڏهن گهوڙو (ذوالجناح) اتي پهچندو ته ان کي درگاهه جي علم جي اڳيان بيهاري ماتم ڪندڙ ماڻهو چؤطرف گول دائرو ٺاهيندا. جنهن ۾ سندري وانگر ڪپڙو پوءِ ٽوال يا پوتڙو جيڪو به هجي ٻڌندا ۽ هڪ ٻئي سان گڏ بيهي وڏي گول دائري ۾ ماتم ڪندا، هن ماتم تحت هڪ ٻئي سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي قدم قدم سان ملائي آهستي آهستي پاسيرو هلندا ۽ هڪ هٿ ٻئي طرف جي ٺونٺ کان مٿي ۽ ڪلهي کان هيٺ هڻندا ۽ اهڙي طرح ٻي ٻانهن جو هٿ مخالف ٻانهن تي هڻندا ۽ دهل ۽ شرناين جي گونج ۾ ”يا حسين يا حسين ۽ علي مولا حيدر مولا“ جا نعرا هڻندا چوڌاري هڪ چڪر پورو ڪندا. دهل ۽ شرناين وارا مڱڻهار فقير پڙ ڪڍڻ واري سيد پوءِ اهي سبزواري هجن يا لڪياري - انهن جي اڳيان آمهون سامهون وڄائيندا ڦرندا ايندا ۽ جتان ماتم شروع ٿيو گهمي واپس ان جاءِ تي پهچندا. معنيٰ ماتم جو هڪ چڪر پورو ٿيو، ۽ ايئن اها قطار اتي ئي ختم ٿي ويندي. پوءِ ذوالجناح يا تابوت پنهنجي اڳئين منزل طرف روانا ٿيندا، هاڻي اتان مرثيا چوڻ وارا ٽي کان چار ماڻهو شروع ڪندا. جيڪي مرثيي جو مهاڳ چوندا ۽ پٺيان پندرهن ويهه ماڻهو ان مهاڳ کي پيا ورجائيندا آهن. اڳيان مرثيه چوندڙ سمورو مرثيو ٻه مصرعه ڪري پڙهندا. پٺيان همراهن جو ٽولو پهرين ٻن مصرعن کي ورجائيندو رهندو:
مثال طور ؛ ”شاهه جي تابوت سان اڄ مصطفيٰ روئندو هليو
مــــير جــــي مظلوم مــــڙهه سان مجتبيٰ روئندو هليو.“
ان کان پوءِ اهي مرثيه ۽ نوحا چوڻ وارا اندازن ان منزل تائين اهو عمل نڀائيندا رهندا ۽ آخر اڌ منزل تي وري مولائي ماتم ڪرڻ شروع ڪندا .۽ ساڳيا مڱڻهار وري اچي پنهنجي دهل۽ شرناين جي سُر ۾ مولائين کي جوش ڏياريندا آهن. پوءِ ڪيترا سينه ڪوبي ڪندا آهن. زنجيرن جو ماتم، جيڪي زنجير اڌ کن درجن تکين ڇرين ۾ جڪڙيل هوندا آهن. پنهنجي پٺن تي پيا هڻندا آهن.اهي ايترو ته جوش ۾ هوندا آهن جو کين واقعي ان عقيدي جي محبت ۾ ڪو هوش ڪونه هوندو آهي. باقي جيڪي زنجير ۾ جڪڙيل ڇرين ۾ ماتم ڪونه ڪندا آهن، اهي تمام گهڻي زخمي ۽ گهايل مولائين کان وڃي زبردستي زنجير ڦريندا آهن. پوءِ جن کان گهڻو رت وهندو آهي ،ان کي ايمبولينس ۾ اسپتال موڪليندا آهن.ميڊيڪل عملي وارن جي First Aid جي قائم ڪيل ڪئمپ ۾ پهچائي زخمن مان وهندڙ رت کي بند ڪندا آهن.
ڪيترا وري تکي ڇري پنهنجي مٿي تي رکي ان کي ڪنهن هلڪي وزن واري شيءَ ٺوڪي گهاءُ ڪندا آهن.پوءِ مٿي مان رت جا ريلا منهن اکين کان ٿيندا، سڄي وجود کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيندا آهن. انهن کان به ايئن زبردستي ڇري ڦري کين طبي امداد لاءِ روانو ڪبو آهي. ڪڏهن ڪڏهن مٿي ۾ ڇري وڌيڪ لڳڻ جي ڪري مولائي ابد جا راهي به ٿي پوندا آهن. جنهن کي هيءُ شهيد چوندا آهن. پتو ناهي ته ان عمل ۾ مرندڙ کي شهيد چئجي يا خودڪشي! اهو فيصلو آئون ڪونه ٿو ڪري سگهان. عالم ۽ تاريخ دان مذهبي علم جي روشنيءَ ۾ ان تي ڪا ٺوس راءِ ڏين. جي اهو موت شهادت ۾ اچي ٿو، پوءِ ته ٺيڪ آهي ورنه جي خودڪشيءَ جي زمري ۾ ٿو اچي ته رهنمائي ڪري انهن عملن ۾ ٿيندڙ قيمتي جان جي ضايع ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ پنهنجو اسلامي ۽ مذهبي فرض ادا ڪن.