نيازمند- صليب تي
هڪ طرف ”غزل“ جو مقام آهي، ٻئي طرف وفا جو وفا سان دوستيءَ جو عهد و پيمان آهي، شل دوستيءَ جو به ڀرم رهي ۽ غزل جو به.
پهرين سوچيم ته غزل جي ”عربي“ ۽ ”فارسي“ پنڌن پيچرن کان وٺي ”اردو“ ۽ بعد ۾ سنڌي طرف پيش قدميءَ تي تفصيلي بحث ڪجي. صاحبِ فن شعراء ڪرام جا سخن پيش ڪجن ۽ غزل جي ”زمين“ ۾ ٿيل محنت جو مڪمل جائزو پيش ڪجي. غزل جي فن ۾ فن سان ٿيل ”نباهه“، ”لغت“ ۽ ”عروض“ جي حق ادائگين جو خاڪو پيش ڪجي. غزل ۾ ٿيل تجربن ۽ نواڻ کي داد ڏجي. سنڌي غزل جي مڙني روايتن جو ذڪر اذڪار هلي ۽ ٿورو ٿورو ”غزل“ سان ٿيل بيدادين جو احوال آڻجي. غزل جي طرفان وجهي غزل سان ڏاڍايون ڪندڙن کي ميارون ڏجن، پر پوءِ خيال آيو ته ڳالهه ڪبي سٺي غزل جي، وفا ائين ئي ڪندا آهن.
ڪنهن دوست جو پراڻو لکيل جملو ياد ٿو اچيم ته وفا ناٿن شاهي جنهن به زبان ۾ پيدا ٿئي ها ”وفا“ ئي هجي ها. ”غزل“ جنهن به زبان ۾ لکيو ويندو غزل ئي هوندو.
غزل کي اڪثر”غزال“ جي ٽپن مان لکيو ويوآهي. غزل جي معنيٰ ”سا دانهن جا غزال دمِ واپسين جانِ بلب ڪنهن ظالم جي تير بي پير جي پيوسته رگِ جان تي ڪندو آهي“
ذات ۽ فڪر جي اظهار لاءِ ڪا به زبان يا جاگرافيءَ جي حد مقرر نٿي ڪري سگهجي. گذريل دور ۾ جتي مير عبدالحسين سانگيءَ جو نالو کنيو ويندو، اتي مفتون همايوني جو غزل:
”تنهنجي زلف جي بند ڪمند وڌا“
به ڪر کنيو بيٺو آهي. حالانڪه ”زمين“ ٻنهي جي جدا آهي. ٻئي منهنجي نظر ۾ بنيادي طرح ڪافيءَ جا شاعر آهن.
پارٽيشن کان پوءِ به غزل مسلسل لکيو ويو آهي ۽ سٺو لکيو ويو آهي. آئون پنهنجي ڪهنه مشق سخنورن جو ۽ ايندڙ نسل جو احترام ڪندي اهو چوندس ته، خالص غزل جي حوالي سان ڪي چند آڱرين تي ڳڻڻ جيترا شاعر دوست آهن. وفا صاحب پنهنجي دور ۾ غزل جي حوالي سان منفرد ۽ سگهاري آهنگ جو شاعر آهي ۽ محض غزل جي حوالي سان سنڌي شاعريءَ ۾ ڄاتو سڃاتو وڃي ٿو.
شاعري ”ڏات“ آهي، پر جي ڏانءُ نه آهي ته ”ڏات“ ڇا ڪندي!؟ وفا وٽ ڏات سان گڏ ڏانءُ به آهي. سندس لفظن جو تسلسل ۽ جڙاءِ منڊيءَ تي ٽڪ جي مثال آهي. وٽس سوز و گداز به آهي ته ذات جو ڪرب به آهي:
ڀيليو ڇو ٿا، گاهه ته ناهيان،
نرم سهي بي ساهه ته ناهيان.
--
نيٺ خطا ٿي ويندي مون کان،
آدم هان الله ته ناهيان.
”وفا“ جو هر شعر دل ۾ وڍ وجهندڙ ۽ ننڊ اکوڙي نيڻن کي سجاڳ ڪندڙ آهي. هو شاعرِ محبت هجڻ سان گڏوگڏ پنهنجي ماحول جي چرپر ۽ پنهنجن پراين جي روين تي نظر رکندڙ به آهي:
سگهيس ڇڏائي نه ڪنڊن کان پنهنجي دامن کي،
گلن جا رنگ مون کي ڪاٿي نا پسند هئا.
--
سڄي جهان جا جهنڊا کڻي بلند هئا،
مگر صليب تي تنهنجا نيازمند هئا.
[b]ولي محمد وفاپلي
[/b]K.S عطا محمد پلي، عمرڪوٽ