سفر جو سانباهو:
حج پروگرام جا ڪاغذ پنهنجي شفيق ۽ مربي استاد قابل احترام حضرت مولانا عبد الڪريم لغاري (مهتمم مدرسه عربيه دارالهديٰ مسڻ وڏي) جن کي به ڏيکاريم ته پاڻ ڏاڍا خوش ٿيا ۽ دعا فرمايائون. وڌيڪ مشورو ڏنائون ته، تنهنجي سفر جو آغاز مسڻ وڏي کان ٿيڻ گهرجي. انهي ڪري تون پهرين پنهنجي سنگتين ساٿين ۽ مٽن مائٽن کان موڪلائي اچ. پوءِ اسان توکي هتان مسڻ کان حج روانگي لاءِ رخصت ڪنداسون. سائين جن جي مشوري مطابق تياري شروع ڪيم. سڀ کان پهرين پنهنجن ٻارن ٻچن کي سندن ناناڻن وٽ ميرپور ساڪري طرف ڇڏي آيس. پوءِ يارن دوستن مٽن مائٽن وٽ وڃي هر هڪ کان چيو چوايو ۽ڪمي ڪوتاهي جي معافي وٺڻ جي خيال سان الوداعي ملاقاتن جو پروگرام ترتيب ڏنم.
پهرين ته پري پري جي يارن دوستن کي اطلاع ڏيڻ خاطر ٽي چار ڊزن خط لکي، سکر، روهڙي، شڪارپور، لاڙڪاڻو، دادو، نوابشاهه، سانگهڙ، عمرڪوٽ، ڊگهڙي، ٽنڊوباگو، سجاول، بدين، ٺٽو، ماتلي ۽ ٻين شهرن ڏي روانا ڪيم. پوءِ جن ڳوٺن ۽ شهرن ۾وڃڻ جو اتفاق ٿيو، ۽ جن دوستن سان ملاقاتون ٿيون تن جو تفصيل درگذر ڪري فقط نالا لکجن ٿا ته جيئن اهي دوست به هن ساروڻيء ۾ شامل ٿي وڃن.
1- ڳوٺ مسڻ ننڍي (تعلقه ٽنڊوالهيار):
وڏيرو حاجي عثمان مڱريو، حافظ احمد کوکر، احمد مڱريو (دڪاندار)، محمد مڱريو ۽ ٻيا.
2- ڳوٺ قاضي نور محمد لغاري:
استاد الهڏنو لغاري، استاد غلام قادر لغاري، رئيس عبدالرحمٰن لغاري (فرزند قاضي نورمحمد لغاري) حافظ ذوالفقار لغاري، شاعر خليل احمد کوسو ۽ ٻيا.
3- ڳوٺ مبارڪ جروار:
استاد بشير احمد جروار، عبدالڪريم جروار، عبد الواحد جروار، گل منير خان جروار، رئيس غلام صديق جروار، استاد محمد اسحاق جروار، سائين عبد الغفار ميمڻ، عبد الستار جروار ۽ ٻيا
4- ڳوٺ سومرو لغاري، لڳ سريوال نزد ڪامارو شريف:
ملان پنهون لغاري، رئيس هوت خان لغاري، ڀورو خان لغاري، شريف خاصخيلي، استاد اشرف سريوال، استاد اڪبر خان سريوال ۽ ٻيا.
5- ڳوٺ صالح هاليپوٽو نصرپور روڊ:
مولانا محمد عثمان جتوئي نصرپوري (منهنجو رازدان، معتمد عليه صلاحڪار دوست)، وڏيرو جان محمد هاليپوٽو، وڏيرو منير احمد هاليپوٽو، فقير قابل سهتو، وڏيرو صالح هاليپوٽو، پروفيسر ڊاڪٽر تاج محمد هاليپوٽو، ڊاڪٽر اورنگزيب هاليپوٽو ۽ ٻيا .(نوٽ: مذڪوره ڳوٺ تعلقه ٽنڊي الهيار جا آهن)
6- ڳوٺ ڀينڊو شريف جي مدرسه جو مهتمم مولانا عبد الخالق پنهور، مدرسه جو ناظم اعليٰ مولانا حاجي عبيد الله پنهور (جيڪي حيدر آباد شهر ۾ رستي ۾ هلندي مليا)
7- ڳوٺ هاشم ڇٽو ڇني ٽڪري گنجو ٽڪر حيدر آباد:
سائين حافظ امير الدين ڇٽو(مهتمم مدرسه بدرالعلوم ڇني ٽڪري) مولانا حافظ خدا بخش ڇٽو، حافظ عبدالرزاق شورو، مولاناحافظ حبيب الله ڇٽو (بهترين اديب ۽ ليکڪ ادبي نالو، ابو الاديب سنڌي) ۽ ٻيا.
8- ڳوٺ هارون شورو لڳ هيرڻ جاگير ٽنڊو محمد خان:
وڏيرو هارون شورو (والد صاحب جو عزيز ۽ دوست) وڏيرو صاحبڏنو شورو، محمد صديق شورو، وڏيرو الهڏنو شورو (والد صاحب جي سوٽ جو پٽ) ۽ ٻيا مليا.
9- مدرسه ڌتا واهه لڳ جنهاڻ سومرو:
حضرت مولانا مفتي محمد صادق سومرو (جنهن جي پُر خلوص همدردي ۽ همت افزائي منهنجي لاءِ وڏي وٿ ۽ آڌار آهي) حافظ صفي الله سومرو، حافظ نجي الله سومرو، مولانا عبد الحفيظ جاڙيجو، سائين ابراهيم سنڌي (مشهور اديب) استاد لونگ خاصخيلي، پروفيسر محمد موسيٰ سٺيو، حافظ رمضان کوڏيو، مولانا حافظ عبد الرزاق سومرو عُرف شيخ فاني، جڏهن ته مولانا فتح محمد مهيري، قاري حافظ عبدالقيوم ڪاٺوڙو موجود نه هئڻ ڪري ملي نه سگهيا. علاوه ازين مدرسه جا جمله ملازمين ۽ شاگرد مليا.
10- ڳوٺ ڦل شورو مير پور ساڪرو(تپو رامڏيو ديهه سميجاڻي جاگير):
وڏيرو قائم شورو (منهنجي سڳو چاچو ۽ سهرو) ۽ سندس فرزند عبداللطيف، محمد امين، نبي بخش، الياس ۽ ڄام. ماما راڻو شورو، فيض محمد شورو، مير محمد ولد مرحوم وڏيرو ڦل شورو ۽ ٻيا.
جيئن ته اتي منهنجا ٻار ٻچابه هئا تن وٽ رهي کين حج کان واپسي تائين جي خرچ پکي لاءِ گهربل رقم ۽ ٻيو گهر جو ضروري سامان به وٺي ڏنم. وڃڻ وقت منهنجي فرزندن فهيم، وسيم، صدام ۽ نياڻي کي (جيڪي اڃا ننڍا آهن) خرچيون ڏيئي خوش ڪري الوداع ڪيم.
11- ڳوٺ بقا شورو (ساڪرو):
سيٺ علي محمد شورو، وڏيرو مڱيو شورو، سيٺ عبدالله شورو، وڏيرو محمد يوسف شورو، استاد عبد الرؤف (ادل) شورو، ايوب شورو، حسن شورو پيرو شورو ۽ ٻيا.
12- ڳوٺ الهه بخش شورو (ساڪرو):
سيٺ دين محمد شورو، محمد موسيٰ شورو (منهنجا سڳا ماما) ناني ۽ ماسيون وغيره.
13- کڏو ڪراچي:
حضرت مولانا محمود حسن ميمڻ (سنڌ جي تاريخي مدرسه مظهر العلوم کڏي جو مهتمم ۽ ماهوار الصادق جو ايڊيٽر) مولانا محمد اسحاق ميمڻ، مولانا حافظ غلام مصطفيٰ راڄپر، حافظ جمال الدين جتوئي، مولوي عزيز الله بروهي (فرزند مولانا الهه ورايو بروهي جيڪو سنڌ جو برک اديب ۽ ڪالم نگار هو)
جڏهن ته ڊاڪٽر ابو سلمان سنڌي (مشهور محقق، مصنف ۽ مورخ) شيخ محمد عدوي مصري (ايڊيٽر رساله عربي العرب ڪراچي) سان فون تي رابطو ٿيو. علاوه ازين مولانا محمد حسين شاهه سجاولي (ايڊيٽر ماهوار الفاروق سنڌي ڪراچي) ۽ سنڌيڪا اڪيڊمي جي باني جناب نور احمد سنڌي سان بروقت موجود نه هئڻ ڪري فون تي رابطو نه ٿي سگهيو.
14- زرعي يونيورسٽي ڪالوني ٽنڊو ڄام:
مولانا عبدالخالق لغاري، مولانا حافظ محمد صديق عمراڻي (اسان جو درويش صفت دانا دوست) الوداعي ملاقاتن جو سلسلو مختصر ڪري موٽي ڳوٺ مسڻ وڏي آيس.
گهر ۾ موجود والد صاحب کي عرض ڪيم ته، بابا! هاڻي منهنجي حج تي روانگي جو وقت ويجهو آهي مهرباني فرمائي ڪمي ڪوتاهي ۽ گستاخي معاف ڪريو!! پاڻ کٽ تي ليٽيل هو مرڪندي چيائين ته ابا! اولاد جون البيلايون، انگل ۽ آرامائٽ ته معاف ئي ڪري ڇڏيندو آهي. اهڙي ته ڪا ڳالهه به ڪونهي پر اسان سڀ درگذر ڪري ڇڏيو. خدا ڪري تنهنجو سفر خير سان پورو ٿئي. منهنجي هڪڙي ڳالهه ياد رکج ته جڏهن مديني شريف پهچي پاڻ سڳورنﷺ جي روضي پاڪ سامهون حاضر ٿئين ته، منهنجا هن طرح سلام پهچائجانء ته يا رسول الله! تنهنجي امتي عبدالرحمان پٽ عمر جا سلام قبول فرمايو. بس منهنجي اها هڪ ڳالهه نه وسارجانء. مون جواب ۾ هائوڪار ڪندي انشا الله چيو. ٻن ٽن ڏينهن تائين ڳوٺ مسڻ وڏي جي رهواسين، پاڙيوارن ۽ آسپاس جي راڄن مان ايندڙ دوستن ۽ واقفڪارن سان ملاقاتون ٿينديون رهيون.