حجاج بن يوسف هٿان تعمير ڪعبه:
حضرت عبد الله جي شهادت کانپوءِ مڪي شريف تي حجاج جو مڪمل ڪنٽرول ٿي ويو. اهڙي طرح مڪي جي امارت (سربراهي) اموي خليفه عبد الملڪ بن مروان جي هٿ ۾ اچي وئي. حجاج ڪعبت الله کي اچي ڏٺو ته، ڪعبي جي تعمير جو نقشو تبديل ٿيل هو ڇو ته، حضرت عبدالله ڪعبي جي تعمير قريشن واري تعمير جي نقشي کي ختم ڪري حضور سائين جي مرضي موجب ابراهيمي بنيادن تي ڪئي هئي. انهي ڪري حجاج خليفه عبد الملڪ کي خط لکي موڪليو ته، حضرت عبد الله، حضور سائين جي دور واري قريشن جي تعمير ٿيل ڪعبي جي اڏاوت بلڪل بدلائي ڇڏي آهي. بهتر آهي ته ان کي ساڳي قريشن واري تعمير جي صورت ۾ ٻيهر بنايو وڃي. جڏهن خليفي کي اهو خط پهتو ته هو حضرت عبد الله واري تعمير تي ڏاڍو ڪاوڙيو ۽ بر وقت حڪمنامو جاري ڪيائين ته، حضرت عبد الله، تعمير ۾ جيڪا به تبديلي ڪئي آهي سا ڊاهي قريشن واري اصل تعمير مطابق ڪئي وڃي. حجاج، خليفه جو اهو حڪم پهچندي ئي حضرت عبد الله واري تعمير ۾ ڀڃ ڊاهه شروع ڪئي. هن طرح جو، رڪن شامي وٽان ديوار ڪيرائي وري 9 فوٽ ڪعبي جي اندرئين پاسي ديوار ڏيئي ڇت تائين مڪمل ڪيائين ۽ حطيم جيڪو ڪعبي ۾ داخل هو سو الڳ ڪري ان حصي کي ڪماني شڪل جي ديوار ڏيئي ڇڏيائين جيئن قريشن ڪيو هو ۽ اڄ تائين اهو نقشو موجود آهي. اهڙي طرح حضرت عبد الله جي قائم ڪيل اوڀر واري دروازي کي هيٺان بند ڪري ماڻهو جي قد کان به مٿي ڪري لڳايائين جيئن قريشن ڪيو هو، اولهه وارو دروازو بلڪل بند ڪري ڇڏيائين ان کانسواءِ ڪعبي ۾ اندر اڳين دروازن جيتري ڀرائي ڪري ان جو پڪو فرش ٻڌارائي ڇڏيائين.
مطلب ته، حضور سائين جي خواهش ۽ ابراهيمي تعمير جي بلڪل ابتڙ، قريش ڪافرن واري تعمير ٻيهر بحال ڪيائين.
ٿي سگهي ٿو ته وقت جي خليفه عبد الملڪ، حضرت بي بي عائشه واري روايت ڪيل حديث نه ٻڌي هجي جنهن ۾ هن تعمير ڪعبه بابت حضور سائين جن جي خواهش جو ذڪر ڪيو آهي. ڇو ته جڏهن حجاج اها تعمير مڪمل ڪري چڪو ۽ ايندڙ سال خليفو حج تي آيو ته، ڪعبي جي سامهون اچي هن پنهنجي هڪ ساٿي سان ڪعبي جي تعمير جي سلسله ۾ ڳالهائيندي چيو ته، “آئون سمجهان ٿو ته، حضرت عبد الله بن زبير تعمير ڪعبه بابت حضور سائين جن جو فرمان، بي بي عائشه رضي الله عنها کان ڪونه ٻڌو هوندو،” ته سندس ساٿي حارث بن عبد الله بن ابي ربيعه چيو ته، مون خود بي بي عائشه کان اها حديث ٻڌي هئي، پوءِ حضرت عبد الله ڪيئن نه ٻڌي هوندي؟! تنهن تي خليفي حيرت مان چيو ته واقعي تو بي بي عائشه کان ٻڌو هو؟!
تنهن تي حارث چيو ته هائو، مون واقعي ٻڌو هو. پوءِ خليفه ڏاڍو ارمان ڪيو ۽ افسوس مان ڪنڌ هيٺ ڪري پنهنجي لٺ جي ڇيڙي سان پٽ کرڙڻ لڳو. پوءِ چيائين ته ڪاش! آئون حجاج هٿان ڪعبي کي ڊاهڻ جو حڪم نه ڪريان ها ته ڪر حضور سائين جن جي خواهش مطابق ڪعبي جي ٿيل تعمير برقرار رهي ها.
بنو اميه خاندان جي خلافت ختم ٿي ته، عباسي خاندان جي خلافت جو دور آيو. انهي خاندان جي خليفه هارون رشيد عباسي چاهيو ته، ڪعبي جي اها تعمير ڊاهي وري حضرت عبد الله بن زبير جي تعمير مطابق اڏاوت ڪجي ڇو ته حضور سائين جن جي خواهش ۽ ابرهيمي تعمير مطابق حضرت عبدالله بن زبير جي اڏاوت هئي. پر وقت جي امام حضرت امام مالڪ رحمت الله عليه کيس انهي ارادي کان باز اچڻ جو حڪم ڏيئي فرمايو ته، ڪعبت الله جي عمارت جي بار بار ڀڃ ڊاهه ۽ نئين اڏاوت ڪعبه جي عظمت واري شان جي خلاف آهي. جيڪڏهن انهي ڳالهه جي اجازت ڏني وئي ته هر بادشاهه پنهنجي تعمير ڪندو ۽ پوءِ ڪعبت الله بادشاهن جي هٿن ۾ رانديڪو بنجي پوندو جنهن کي جيئن وڻي تيئن وتي تعمير ڪندو. ائين ڪرڻ بلڪل غلط آهي.
البته تعمير جي فقط خاص ضرورت وقت اجازت آهي مثال طور ڪنهن حادثي سبب ديوارن جي ڊهي پوڻ ڪري ڪعبي جي تعمير جي اجازت آهي. امام مالڪ جي انهي فتويٰ کانپوءِ ڪعبت الله شريف هميشه لاءِ بادشاهن جي رانديڪي بنجڻ کان محفوظ ٿي ويو.