الحرم لائبريري جو تعارف:
27 اپريل آچر ڏينهن حافظ محمد خان سومرو ۽ مڪي شريف ۾ رهندڙ اسان جو دوست حاجي ابراهيم لاشاري مون سان گڏجي “الحرم لائبريري” ڏسڻ لاءِ هليا هئا. نه ته آئون اڪيلو روزانو انهي لائبريري ۾ سفر نامي لاءِ مواد هٿ ڪرڻ خاطر ويندو هئس. اها لائبريري پهرين حرم شريف لڳ قائم ٿيل هئي پر 1375هه ۾ حرم شريف جي توسيع سبب اتان منتقل ڪري شارع منصور تي قائم ڪئي وئي آهي. الحرم لائبريري نه رڳو سعوديه جي قديم لائبريري آهي پر دنيا جي قديم لائبريرين مان هڪ آهي. ڇو ته، انهي جو پايو عباسي خليفي مهدي هٿان سن 160هه ڌاري پيو هو.
انهي زماني ۾ هن لائبريري ۾ فقط قرآن شريف جا نسخا حفاظت طور رکيل هئا، جن ۾ حضرت عثمان غني رضي الله عنه جو هٿ سان لکيل قرآن شريف به هيو. هن لائبريري ۾ علم و عرفان جي طالبن، مختلف موضوعن تي تحقيق ڪندڙ عالمن اديبن لاءِ مطالعه جا سڀئي اسباب ميسر آهن. تان جو عورتن ۽ ٻارن لاءِ به سندن طبعيت وٽان پسنديده مواد موجود آهي. لائبريري ۾ قلمي نسخن جو هڪ خاص شعبو آهي جنهن ۾ عربي، ترڪي، فارسي ۽ اردو جا لاتعداد قلمي نسخا محفوظ آهن. اهي قلمي نسخا چوٿين صدي هجري کان پوءِ واري دور جا آهن يعني انهن جي قدامت سن 354هه کان شروع ٿئي ٿي. لائبريري ۾ جديد دور جي لحاظ کان سڀئي سهولتون مهيا آهن ۽ڪتابن جي حفاظت لاءِ به جديد طريقا ڪم آندا وڃن ٿا. لائبريري جي ناياب ڪتابن جي ذخيري کي مائيڪرو فلم ذريعي هميشه لاءِ محفوظ ڪيو ويو آهي. انهي سلسلي ۾ چار هزار مائيڪرو فلمون تيار آهن جيڪي مطالعي ڪرڻ وارن جي گهر تي لڳائي ڏسي سگهجن ٿيون. اهڙي طرح لائبريري ۾مشهور علمي ادبي شخصيتن، علماءَ فضلاءَ جي مختلف موضوعن تي ڪيل گفتگو کي رڪارڊنگ ذريعي ڪيسٽن ۾ محفوظ ڪيو ويو آهي. جن مان خاص ڪري حرم شريف ۾ خطيبن جي ڪيل تقريرن ۾ درس قرآن جي سلسلي جون چاليهه هزار ڪيسٽون آهن.
اهڙي طرح علمي ادبي شخصيتن هن لائبريري کي پنهنجون ذاتي لائبريريون عطيه ۽ تحفه طور به ڏنيون آهن، جن جو تعداد به ٻارهن کن ٿيندو.
انهن ذاتي لائبريرين ۾ نهايت ناياب ڪتاب ۽ تاريخي دستاويز آهن. لائبريري ۾ڪتابن جي تبادلي جو سسٽم به آهي. يعني ته ڪنهن فرد يا اداري وٽ ڪتابن جا ڪي اضافي نسخا هوندا ۽ اهو هن الحرم لائبريري کي روانو ڪندو ته موٽ ۾ الحرم لائبريري پاران هتي موجود اضافي نسخن مان مناسب ڪتاب موڪليا ويندا. هينئر جنهن ايريا ۾ لائبريري آهي اتي ڪا خاص آبادي ڪونهي. البت پرسڪون ڪشادو علائقو آهي. لائبريري ۾ بين الاقوامي ٻولين ۾ ڇپيل ڪتاب خاص ڪري مذهبي ڪتاب ايترا هئا جو اسان انهن ڪتابن ته ڇا رڳو ڪٻٽن کي به ڳڻي ڪونه پئي سگهياسين. هر موضوع تي سوين نه پر هزارين ڪتاب موجود هئا. اسلامي قانون/ فقه اسلامي جي موضوع وارن ڪتابن جا چار سيڪشن هئا. يعني فقه حنفي، فقه مالڪي، فقه حنبلي ۽ فقه شافعي. پر افسوس جو مطالعي ڪرڻ وارن جي انتهائي کوٽ هئي.