عرب دنيا ۾ پهريون قدم:
سياڻن سچ چيو هو ته، جهڙو ديس تهڙو ويس. اسان سنڌي ماڻهن اک ڇنڀ ۾پاڻ کي عرب دنيا ۾ عربي ويس وڳي ٻولي ۽ لب و لهجه آڏو ائين محسوس ڪيو ته ڄڻ ڪنهن نئين دنيا ۾ داخل ٿي ويا هجون. توڙي جو حجاج ڪرام جي ڀلاري جماعت ۾ شامل هئڻ ڪري اڪيلائپ جو احساس ڪونه پئي ٿيو پر فطري ويڳاڻپ جو پاڇو ضرور محسوس پئي ٿيو. مرحوم مولانا حاجي احمد ملاح بديڻائي جي چوڻ : “گهڙيء جو گهڙيء ۾ فضا وئي ڦري”، وانگر واقعي پل پهر ۾ انسانن جي هڪ دنيا کان ٻي دنيا۾ پهچي ويا هئاسون. جتي ويس، ٻولي ۽ ماڻهن جي صورت شبيهه، اسان جي ويس، ٻولي ۽ صورت شڪل کان ڪافي مختلف هئي.
مون کي اتي ياد آيو ته، سنڌ جي عظيم انقلابي رهبر مولانا عبيد الله سنڌي رحمت الله عليه سورت فاتحه (الحمد شريف) جو تفسير ڪندي “رب العالمين” جي تشريح هن طرح ڪئي هئي ته، “العالمين” مان مراد انساني جماعت جون جدا جدا قومون آهن يعني ته، انسانن جي مختلف سوسائٽيز، ملڪ ۽ قوميت جي اختلاف سبب هر ديس جي انسانن جو پنهنجو جهان آهي. مولانا سنڌيء جو مقصد آهي ته، الله تعاليٰ جو قرآن انسان سان ئي مخاطب آهي انهي ڪري “عالمين” جيڪو لفظ عالم جو جمع آهي، جنهن جي معنيٰ گهڻا جهان، سو انهي لفظ جو تعلق ڪائنات جي مڙني مخلوقن جي جنسن مان به خاص انسان سان ئي وابسته آهي. ڇو ته قرآن شريف جي هر حڪم جو خطاب انسان کي ئي آهي باقي ڪائنات جي ٻين شين جو ذڪر ضمني طرح اصل مقصد کي واضح ڪرڻ لاءِ آهي. جيئن ته هر ملڪ جي ماڻهن جي رهڻي ڪهڻي، ثقافت، سماج، آب و هوا ۽ سرزمين جي مناسبت سان ضرورتون، جمله اسباب ۽ کاڌو خوراڪ سڀ مختلف آهن ته هر هڪ ديس واري انسان جو جهان ٻئي ديس واري انسان جي جهان کان مختلف ٿي ويو. اهڙيطرح سياسي حواله سان به انسانن جي هڪ جماعت جو ٻي جماعت جي ڀيٽ ۾ تنظيمي ۽ فڪري رجحان مختلف هئڻ ڪري به جهان ڌار شمار ٿيندو.
اهڙين صورتن ۾ الله تعاليٰ جي ربوبيت جو اندازو ڪجي ته، هو هر ملڪ جي ماڻهو جي ضرورت ۽ گهرج پوري ڪري ٿو، ۽ ان جي سندس حالتن ۽ وقتن مطابق پرورش ڪري ٿو. واقعي اسان مولانا سنڌيء جي نقطه نظر مطابق ٻي دنيا ۾ داخل ٿيا هئاسون. جنهن جو اکين ڏٺو مشاهدو مون کي هتي جده پهچڻ کان پوءِ ٿيو.
اسان جي ريلوي پليٽ فارمن تي رکيل سيمينٽ جي وڏين بينچن وانگر هتي پلاسٽڪ جي نارنگي ڪلر وارين بينچن تي ڪجهه دير ويهي ٿڪاوٽ دور ڪئي سون ۽ چانهه بسڪٽ، ڊبل روٽي کائي پاڻي پي تازا ٿياسون ته معلمن طرفان کڻندڙ بسن جي اڏي تي آياسون جتي پنهنجي معلم جو مڪتب (آفيس) نمبر 21 ٻڌائي سامان معلم جي نمائندي حوالي ڪيوسون. معلم جي نمائندي اسان کان پاسپورٽ وٺي چيو ته، اهو توهان کي مڪي ۾ معلم جي آفيس مان ملندو ۽ توهان جو ڏنل سامان ڪُلي (حمالي) پاڻيهي بس تي پهچائيندا توهان مطمئن ٿي هلي بس ۾ ويهو. اسان معلم جي ايجنٽ جي ڏس تي الجزيره ڪمپني جي بس ۾ وڃي ويٺاسون.