عبد الغني سومري کي منهنجو مشورو:
اسان جي هڪ ساٿي رئيس عبد الغني سومرو کي گهڻن عمرن ادا ڪرڻ جو ڏاڍو شوق هو. بار بار اچي مون کي چوندو هو ته، آئون عمرو ڪرڻ وڃان ٿو، توهان به هلو. مون کيس چيو ته، مڪي شريف ۾ رهندي ۽ بيت الله شريف جي پنجوقتي نماز واري حاضري نصيب ٿيڻ تي بهتر آهي ته، اسان نماز، تلاوت ذڪر وغيره کانپوءِ باقي بچت وقت ۾ طواف ڪريون.
ڇو ته طواف به اهم عبادت آهي جنهن لاءِ قرآن شريف صيغه امر ۾ فرمايو آهي ته، و ليطوفوا بالبيت العتيق يعني ته، انهن کي کپي ته، خدا جي قديم پاڪ گهر جو طواف ڪن. عمرو به وڏي فضيلت واري عبادت آهي پر ان جو درجو سنت وارو آهي. اگرچه قرآن شريف ۾ طواف لاءِ امر استحبابي آيو آهي پر انهي مان طواف جي اهميت وڌيڪ ثابت ٿئي ٿي. البت مڪي شريف کان ٻاهر جي ماڻهن لاءِ جيڪي حجاز جي علائقي يا ان کان به ٻاهرين ملڪن جا آهن ته انهن لاءِ هي حڪم آهي ته حج جي مقرر ڏينهن ۾ حج ادا ڪن، پر جي حج جا ڏينهن نه هجن ته پوءِ عمرو ادا ڪن ۽ اهو عمرو به هڪ ڀيرو ادا ڪرڻ سان سنت ادا ٿي وڃي ٿي. بار بار عمرو ڪرڻ سنت ناهي بلڪه ان جي حيثيت نفل واري ٿيندي. اسان جي شاهوڪارن جو هر سال عمري تي وڃڻ به نفل جي حيثيت رکي ٿو. جڏهن ته انهي کان وڌيڪ بهتر هي آهي ته، پاڙي جي يتيمن، بيواهن، محتاجن، لاچارن، مسڪينن ۽ ڪنگالن جي سار سنڀال ڪرڻ کپي. پر ڏٺو ويو آهي ته عام شاهوڪارن جو انهي پاسي ڌيان بلڪل گهٽ آهي حالانڪه بقول رومي ته،
دل بدست آ ورڪه حج اڪبر است
از هزاران ڪعبه يڪ دل بهتر است
ڪعبه تعمير خليل آذر است
او گذر گاهه جليل اڪبر است.
يعني ته ڏکاري ۽ ستايل دل خوش ڪندين ته حج اڪبر جو درجو ملندئي اهڙي ريت هڪ دل خوش ڪرڻ هزارين ڪعبن جي زيارت کان بهتر آهي. ڇو ته سکڻا حج ۽ عمرا ڪرڻ ڪابه اهميت نه ٿا رکن. ڪعبو ته حضرت ابراهيم جي تعمير جو يادگار آهي باقي دل سا ته، خدا وند اڪبر جو گذر گاهه/ ٺڪاڻو آهي.
اسان جي ساٿي عبد الغني سومري عمرا ادا ڪري پنهنجي حسرت پوري ڪئي. اسان کيس چيو ته چڱو ڪيئي. باقي اسان عمرن واري ڀر مار وارو خيال ذهن ۾ نه آندو. ممڪن آهي ته گهڻن عمرن ڪرڻ واري روايت يا ڪنهن اصحابي جو عمل هجي، پر منهنجي نظر مان اهڙي ڪابه روايت نه گذري آهي والله اعلم بالصواب.