حق ۽ سچ جو ساٿاري ليکڪ نور سنڌي
نور سنڌي مثبت ۽ هاڪاري سوچ جو مالڪ آهي. ان ڪري هي ”واندي کان ونگار ڀلي“ وانگر ، واندو ٿي ويهڻ بجاءِ سدائين عمل ۽ جاکوڙ جي ميدان ۾ رهيو آهي ۽ ” جو دَمُ غافل، سو دَمُ ڪافر“ وانگر ڪنهن نه ڪنهن ڪرت سان لڳو رهيو آهي. سنڌ جي صحافين جي تنظيم سنڌ صحافي سنگت هجي يا حضرت شاھ عبداللطيف ڀٽائي جو ميلو هجي، حضرت مخدوم سرور نوح جو عرس مبارڪ هجي يا مخدوم طالب الموليٰ جي ورسي هجي، چيڄ ڀٽائي مئگرين هجي، سروري مئگزين هجي يا وري ڪي سيمينار، ڪانفرنسون، ميلا ملاکڙا هجن يا سياسي، سماجي ۽ ادبي پروگرام، نور سنڌي هر هنڌ موجود ۽ اڳڀرو نظر ايندو ۽ ائين محسوس ٿيندو ڄڻ ته وٽس ” جادوءُ جي ڇڙي / لٺ“ يا ” علاءُ الدين وارو چراغ“ هجي. اهو سڀ ڪجهه هن جي مستقل مزاجيءَ، سچائيءَ، همٿ، جذبي، پيار ۽ سچائيءَ جو ڪرشمو ۽ ڪمال آهي، جو نور سنڌي هر هنڌ موجود ۽ هر تعميري ڪم ۾ اڳڀرو هوندو آهي.
هِتان کڻي هُتِ، جن رکيون سي رسيون،
ساجن سونهن سرت، وکانئي ويجھو گھڻو.“
شاھِ سائين جي مٿئين بيت وانگر نور سنڌي به پنهنجون وکون ۽ پنهنجا قَدمَ وڌائي ٿو. تڏهن ئي ته کيس هر پنڌ، هر منزل، هر گس ۽ گام، ماڳ ۽ مڪان ” اکين کان به اوڏو“ نظر اچي ٿو. نور سنڌي جيڪو شيرمحمد مهر سميت اسان سڀني دوستن جي اکين جو نور آهي، سو پنهنجي طبيعت ۽ مزاج ۾ به ماکي ءَ جھڙو مٺڙو، صابرين، برد بار ۽ سهپ وارو آهي. ڀٽائيءَ جي سِٽ ” تتي ٿڌي ڪاھ، ڪانهي ويل ويهڻ جي“ وانگر نور سنڌي تتيءَ ٿڌيءِ جاکوڙڻ وارو آهي ۽ سندس هيءُ ڪتاب ” ورق ورق گلاب“ به اُن ئي، جاکوڙ، جستجو ۽ جدوجهد جو “عرق” آهي نور سنڌيءَ جو هي ڪتاب موضوعاتي حساب سان هڪ گھڻ موضوعاتي ڪتاب آهي. جنهن ۾ هن سنڌ جي تاريخ، تاريخي ماڳن مڪانن ، بزرگن، درويشن، اوليائن، پيرن، فقيرن،درگاهن، شهرن، ڳوٺن، شخصيتن، محققن، شاعرن اديبن، ڪهاڻيڪارن، اداڪارن، سياستدانن، سماج سڌارڪن، استادن، فنڪارن سازيندڙن، ملهه پهلوانن عوام دوست آفيسرن، فنونِ لظيفه سان وابسته ماڻهن توڙي عام ڪردارن ۽ ادارن بابت ڏاڍي محبت، محنت ۽ خبرداريءَ سان لکيو آهي. ڄاڻايل موضوع ته سندس وڏا ۽ اهم موضوع آهن پر انهن جي اندر نور سنڌيءَ ڄڻ ته زندگيءَ جي هر شعبي ۽ هر موضوع تي لکي ورتو آهي.
حضرت شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ جي سورميءَ سهڻيءَ جي شهر شهدادپور جي پاڙيسري ڳوٺ ”ملدسيءَ“ جو ماڻهو نور سنڌي پنهنجي مزاج ۾ انسان دوست ۽ صوفي مزاج رکندڙ فقيراڻي طبيعت جو مالڪ آهي. سندس شخصيت ۽ ذات واري سادگي ۽ سچائي سندس تحرير، مضمونن ، ڪالمن ۽ ڪتاب ۾ به موجود آهي. وٽس نه ته ڏکين لفظن جي ڀرمار آهي ۽ نه ته مٺڙن لفطن واري ٺلهي ۽ سکڻي لفاظي آهي. نور سنڌيءَ وٽ لکڻ جو سنئون سڌو، سادو سلوڻو انداز آهي اهوئي سبب آهي جو سندس ڪتاب کي پڙهندي وقت ٿڪاوٽ جو احساس نه ٿو ٿئي.
نور سنڌي پنهنجي ڪتاب ۾ هر شعبي ۽ مڪتبِ فڪر جي ماڻهوءَ تي ڏاڍي ديانتداريءَ ۽ سچائيءَ سان لکيو آهي. اهوئي سبب آهي جو نه رڳو سندس ڪتاب ”ورق ورق گلاب “ تاريخي حوالي سان اهميت جوڳو ڪتاب آهي پر سندس ڪتاب، ڪالم نگاري، خاڪا نويسيءَ ۽ سوانحي ادب جو به سهڻو نمونو آهي.
منهنجي خوشنصيبي آهي جو نور سنڌيءَ جھڙي ڀلوڙ ليکڪ ۽ صحافي مون جھڙي اديب ۽ ناچيز انسان کي به پنهنجي ڪتاب ۾ ياد ڪيو آهي ، اُهو سندس پيار آهي.
نور سنڌي شخصيتن تي مضمون لکندي وقت ڪٿي به ” تيليءِ کي ٿنڀ ۽ ٿنڀ کي تيلي“ ڪو نه بنايو آهي پر هن هر هڪ شخصيت تي پوري پوري انصاف سان لکيو آهي. نور سنڌيءَ پنهنجي ڪتاب ” ورق ورق گلاب“ کي مختلف بابن ۾ ورهايو آهي.
باب پهريون- سنڌ جا ڪجهه مشهور ولي ۽ صوفي سنت.
هن باب ۾ نور سنڌي حضرت غوث الحق مخدوم نوح سروررح، حضرت شاھ عبداللڪريم بلڙيءَ وارو، دينا جو عالمي شاعر حضرت شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ، حضرت فقير نوح هوٿياڻي، حضرت هوٿياڻي جون بزرگ هستيون ۽ مشهور شخصيتون، حضرت سيد مدد علي شاهه عرف جهنڊولو بادشاهه، حضرت ثابت علي شاھ لڪياري، مشهور ولي الله ۽ ٻولين جو صوفي حضرت حسن بخش شاھ هادي، حضرت عالي شاهه، حضرت منٺار فقير راڄڙ ، صوفي شاعر ۽ ولي الله حضرت محمد فقير کٽياڻ، حضرت سيد غازي گوهر شاھ،، حضرت سيد ڪرم علي شاھ، ۽ سيد لطف علي شاھ،، ڪامل ولي الله حضرت مسو پير، مشهور ولي الله حضرت فقير دريا خان ڪپري ،حضرت جھنڊل فقير چانڊيو، شهدادپور جا ڪجهه مشهور ولي الله، حال حيات روحاني شخصيت سائين علي نواز خاصخيلي، هالا کان ابڙان تائين روحاني سفر، صوفي بزرگ ۽ شاعر محب فقير ٽالپر، حضرت بهادر فقير لغاري جي بزرگي، شخصيت ۽ شاعري ، سُست ڏيرج گرگر سوامي بابت لکيو.
باب ٻيون- سنڌ جا ڪجهه تاريخي ماڳ مڪان
نور سنڌي هن باب ۾ خداآباد ۽ مائي گلان جو ڪوٽ، مير چاڪر خان جو ڪوٽ ۽ مير شهداد خان جا قبا، حيدرآباد جو پڪو قلعو، عشق جو لازوال داستان سهڻي ميهار جا ماڳ مڪان، انگريزن خلاف وطن يا ڪفن تحريڪ جو مرڪز رهندڙ گڙنگ بنگلو، سوامي ٽيئورام جو امراپور آستان، جهول ويجهو ڳوٺ ساڏوڻي ۾ ميرن جي صاحبي ۾ پيش ايندڙ تاريخي واقعو.
باب ٽيون- سنڌڙي تنهجا شهر وسن، سنڌ جي ڪجهه قديمي شهرن ڳوٺن تاريخي پس منظر ۽ ماضي حال.
نور سنڌي هن باب ۾ مير شهدادخان جو اڏيل شهر شهدادپور ،ملدسي جو تاريخي پس منظر ماضي حال ۽ مشهور ماڻهو ۽ انتقال ڪري ويل مشهور شخصيتن جو مختصر ذڪر،ماضي ۾ شعوري ساڃاهه جو ڳڙهه تاريخي ڳوٺ خاقر خان نظاماڻي، وادئي ڪشمير جهڙو خوبصورت ننگرپارڪر، پاڪ ڀارت سرحد تي آباد تاريخي شهر کوکڙو پار، سنڌ جو قديمي ڳوٺ ابڙا ۽ ان جون مشهور شخصيتون، شاعرن ۽ سگهڙن جو ڳوٺ خدا بخش دلواڻي، قديم ڳوٺ راوتياڻي،ضلعي سانگڙ جو قديم ڳوٺ جلال نوناري ۽ جهول جڳن بابت لکيو آهي.
باب چوٿون- سنڌ جا ڪجهه مشهور خاندان ۽ انهن جون سياسي ، سماجي خدمتون.
نور سنڌي هن باب ۾ ڄام ڪانڀو خان کان ڄام معشوق علي خان تائين، لطيف سائين تي سوني نيل چاڙهيندڙ شهدادپور جو وساڻ خاندان، جهول جو ڪيريا خاندان سندس سياسي. سماجي، روحاني، علمي خدمتون، جمال فقير کان فقير محمد بخش خاصخيلي ۽ فقير حسين بخش خاصخيلي تائين، حاجي امام بخش جوڻيجو کان عبدالعزيز جوڻيجو تائين، ملدسي جي سخي مرد وارث ڏنو ڏيرو ”اول“ کان پير بخش ڏيرو ۽ بابل ڏيرو تائين،مياڻي ۽ دوآبي ۾ انگريز خلاف وڙهيل جنگ جو سالار شهيد شاهن رند ۽ سندس خاندان بابت لکيو آهي.
باب پنجون- شهيد ڀٽو ۽ شهيد راڻي جي لطيف سائين سان عقيدت.
نور سنڌي هن باب ۾ شهيد ڀٽو ۽ شهيد راڻي جي لطيف سائين سان عقيدت بابت لکيو آهي.
باب ڇهون- سنڌ جون ڪجهه مشهور سياسي شخصيتون.
نور سنڌي هن باب ۾ حُرن جو روحاني پيشوا مشهور سياستدان پير صبغت الله شاھ راجا سائين، آصف علي زرداري، بلاول ڀٽو زرداري ،سروري جماعت جي روحاني پيشوا مخدوم جميل الزمان ”جميل“، مشهور سماج سڌارڪ عبدالله حسين هارون مخدوم خاندان جو سعيد زمان عاطف ۽ عوام دوست سياستدان فدا حسين ڏيرو بابت لکيو آهي.
باب ستون- وياسي وينجھار. (انتقال ڪري ويل مشهور سياسي سماجي روحاني ۽ ادبي صحافي شخصيتون)
نور سنڌي هن باب ۾ حضرت مخدوم طالب الموليٰ جون ساروڻيون، تحريڪ آزادي جو اڳواڻ حاجي سر عبدالله هارون، حضرت پير سائين پاڳارو (ستون) شاهه مردان شاهه ”ثاني“ جن جي شخصيت، مشهور سياستدان رئيس غلام محمد ڀرڳڙي، سيد غلام شبير شاھ لطيفي، حضرت مخدوم امين فهيم جون ياديون، مولانا غلام محمد گرامي، خاتون اول بيگم نصرت ڀٽو، معتبرسياستدان محمد خان جوڻيجو، سيد نثار حسين شاهه لطيفي، سيدعبدالله شاھ جون سنڌ ۽ سنڌ واسين لاءِ خدمتون، سنڌ جو ڪلاسيڪل وڏيرو شاهنواز جوڻيجو، کرو۽ سچو سياستدان مرحوم مير محمد وساڻ، خادم العوام عبدالسلام ٿهيم،مشهور شاعر، اديب سماج سڌراڪ سيد شاهنواز ”عارف الموليٰ “، روحاني شخصيت فقير عبدالحڪيم هنڱورو،بهترين قانوندان پير علي نواز قريشي، علمي، ادبي شخصيت پروفيسر اعجاز علي ميمڻ، سنڌي ادب جو روشن ستارو ڪيرت ٻاٻاڻي، سنڌيت جي جوت جلائڻ وارو شري موتي پرڪاش، بي باڪ صحافي شيخ علي محمد، آدرشي شاعر اياز جاني، صحافت جو مڻيادار ماڻهو شهيد فقير محمد رحيم مهر، سنڌ جو يگانو صحافي سائين لائق سنڌي،، پنهنجي دور جو ارڏو ڪردار ميهار ملاح، صوفي منش سيد جمن شاهه جيلاني ۽ رستمِ سنڌشير ميربحر، لطيف سائين جو مشهور راڳي سيد غلام حيدر شاهه، صوفي محمد صفر ابڙو، ثقافتي روايتن جو امين زنوار غلام حيدر زرداري، برڪت بلوچ مشهور قانوندان ۽ مصنف ۽ شهدادپور جو مور ماڻهو شاهه محمد ميمڻ بابت لکيو آهي.
باب اٺون- سنڏ جون ڪجهه مشهور علمي ادبي شخصيتون
نور سنڌي هن باب ۾ سنڌ جي عظيم ڏاهو سائين محمد ابراهيم جويو، سدا بهار شخصيت ميڊم مهتاب اڪبر راشدي، جهونو شاعر، صحافي ۽ ليکڪ پروانو ڀٽي، سنڌ جو جاکوڙي ڪردار تاج جويو، علم ادب جو گهڻگهرو غلام اڪبر لغاري، انمول شخصيت وينا شرنگي، تحقيقي ۽ تخليقي شخصيت پروفيسر محمد خان ٻرڙو ،سنڌ ثقافت جوامين منظور احمد ڪناسرو، گهڻ رخي شخصيت جو مالڪ قائم سولنگي، منفرد ڪالم نويس مير نادر علي ابڙو، خوبصورت جذبن واري شاعره نسرين الطاف قريشي، مشهور صحافي ۽ ڊرامي نويس حيات علي شاھ بخاري، نرالي اسلوب وارو ليکڪ نواز ڪنڀر، گهڻ پاسائين شخصيت سيد ذوالقرنين شاھ،، بهترين سماج سڌارڪ شاعر ۽ تعليمدان ولي محمد دانش جتوئي، بهترين استاد، شاعر، ليکڪ ۽ ڪمپيئر معشوق ڌاريجو، هڪ معتبر ۽ محبوب انسان محمد عظيم ڪنڀار، شاعر ، سماجي ڪارڪن ، صحافي کرو انسان محمد ظفر بخاري، سماج سڌارڪ، صحافي ۽ ليکڪ عبدالوهاب منشي، شاعر ۽ سماج سڌارڪ عنايت بروهي، جاکوڙي انسان گل حسن گل لاکو ، سچ گوءِ صحافي ۽ ثقافت سان پيار ڪندڙ آچر خاصخيلي، جداگانه شخصيت ۽ ڪردار جو مالڪ فتح شاهه فراق، سنڌ جي عوامي شاعر مولا بخش ڪيريي بابت لکيو آهي.
باب نائون انتقال ڪري ويل ڪجهه مشهور ڪلاڪار ۽ موسيقيءَ جي ڄاڻ رکندڙ.
هن باب ۾ نور سنڌي ، سنڌي موسيقي جو خان صاحب استاد منظور علي خان، سنڌ موسيقي جو بهادر ۽ بيباڪ ڪردار فقير عبدالغفور، سنڌ جي امر آواز مائي ڀاڳي ۽ سندس خاندان جي فنڪارن ڪالو فقير، مائي سوني، برڪت فقير، حليما حيدري، رستم فقير، جيوڻي ٻائي، سنڌي موسيقي جو موهيندڙ آواز صادق فقير ۽ ڪلاسيڪل جو موسيقي جو ماهر سيد جڙيل شاھ جيلاني بابت لکيو آهي.
باب ڏهون- سول سوسائٽيءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندڙ مشهور شخصيتون.
هن باب ۾ نور سنڌيءَ ڀٽ شاهه جو ڀورو پير ”نازڻ سائين“، خدمت خلق جو جذبي سان شرشار سليمان جي ابڙو، مينگهواڙ ڪميونٽي جو پهريون ڊاڪٽر راڻاسي راٺوڙ، مسيحا جهڙو ڪردار ادا ڪندڙ سيد ميران شهاب، غريبن جو همدرد ۽ هڏ ڏوکي طارق محمود آرائين (ايڊووڪيٽ)، عوام دوست آفيسر غلام مصطفيٰ ڏاهري، مدن فقير جو تسلسل ديوان گاگن داس مدناڻي، يارن جو يار ۽ باوقار آفيسر سائين شير محمد مهر، بهار جي ٿڌري هير جهڙو شمن علي شاهه لطيفي، صوفي منش ۽ ادب دوست احمد خان ٺڳڙ، انساني حق ۽ انصاف لاءِ جاکوڙيندڙ غلام مصطفيٰ سومرو( وڪيل)، سماجي ورڪر محمد رفيق ٽالپر، مسيحا جهڙو ڪردار ادا ڪندڙ ڊاڪٽر مريم مجيد ڇٽو، سماج سڌارڪ خاتون راڌاڀيل، عورتن جي حق لاءِ جدوجهد ڪندڙ ميڊم شهناز رانجھاڻي، سماج سڌارڪ، علمي ادبي خاتون غلام سڪينه چنا، سماج سڌارڪ شاهدہ سمون، جاکوڙي سماجي ورڪر خاتون مهرالنساء ملاح، خدائي خدمتگار نازيه آرائين، سماج سڌارڪ سلميٰ قريشي، علم جي روشني پکيڙيندڙ غلام مصطفيٰ نظاماڻي ۽ ميڊم نور النساء نظاماڻي، ٽهڪن جو بادشاهه ڊاڪٽر الهه ڏنو خاصخيلي، عوام جي خدمت کي عبادت سمجهندڙ ڊاڪٽر خالد حسين فراش، جهول جو جاکوڙي ڪردار مسڪين محمد وارث خاصخيلي، تعيلمي شخصيت عبدالغفار راجپوت، ليکڪ ۽ سماج سڌارڪ حبيب الله خاصخيلي، سماج سڌارڪ ۽ مثالي شخصيت عزير احمد ڪاڪا بابت لکيو آهي.
ان کان سواءِ نور سنڌي پنهنجي ڪتاب ” ورق ورق گلاب“ ۾ سدا بهار ليکڪه شاعره سماج سڌارڪ وينا شرنگي، سيد غلام شبير شاھ لطيفي، کاهوڙي ڪردار فتح شاھ فراڪ، جھونو شاعر ليکڪ پروانو ڀٽي، مولانه غلام محمد گرامي، شمن علي شاھ لطيفي، جھول علائقي جو سخي خان محمد جلالاڻي ۽ تاريخ ادب سان دلچسپي رکندڙ ليکڪ جعفر جيم جلالاڻي، سماج سڌارڪ ۽ مشهور مثالي تعليمي شخصيت عزيز احمد ڪاڪا، نور سنڌي جنهن اٺين درجي کان اخبارن ۾ ڪچا ڦڪا مضمون لکڻ ۽ ايڊيٽر جي ٽپال ۾ خط لکڻ جي شروعات ڪئي هئي ان صحافت جي دنيا ۾ ميٽرڪ پاس ڪرڻ بعد پير پاتو هو. اهوئي نور سنڌي پنهنجي محنت ۽ جدوجھد سان نه رڳو اڄ سڄي سنڌ ۾ سڃاتو ويندڙ بهترين صحافي، ڪالم نگار ۽ ليکڪ آهي، پر هن ڪتاب ۽ هن کان اڳ شايع ڪيل ڪتاب جهول جڳٺ کان خادم عوام وسيلي هڪ صاحبِ ڪتاب مصنف پڻ آهي. نور سنڌي صاف گو، منهن تي سچ چوڻ وارو ۽ نيڪ نيت انسان آهي. نور سنڌي پنهنجي سڄي ڪاب ۾ ڪٿي به ڊاڙ، ٻٽاڪ ۽ مبالغي آرائي کان ڪم نه ورتو آهي هن جي لکڻي ۾ ڪٿي به طنز، ٽوڪ ۽ چٿر وارو لفظ يا انداز نظر نٿو اچي.
نور سنڌي جي ڪتاب ”ورق ورق گلاب“ کي پڙهندي ڪيترين ئي حقيقتن جي خبر پوي ٿي. نور سنڌي سنڌي ٻولي، سنڌي ادب، سنڌي صحافت جو سچو پچو خدمتگار آهي دعا آهي ته سندس ذات ۽ ڏات جا سڀئي سهڻا رنگ سلامت هجن ۽ دُعا آهي ته نوو سنڌي ”ورق ورق گلاب“ کان پوءِ ٻيا به شاندار ڪتاب لکندو رهي.
معشوق ڌاريجو
سومر 8آگسٽ، 2016ع
الماس نگر، قاضي احمد
موبائيل: 03003093780