مير شهداد خان جو اڏايل شهر شهدادپور
ڪلهوڙن جي پوين دور ۾ ميان عبدالنبي ڪلهوڙو ۽ بجار خان جي وچ ۾ دلور پاسي وڏي جنگ لڳي جنهن ۾ ميان عبدالنبي شهيد ٿي ويو، ٽالپر اتان موٽي شهدادپور واري ڪوٽ ۾ اچي رهيا ۽ ان ڪوٽ ۾ ئي وڏو جشن ملهايو. انگريز جڏهن سنڌ تي قابض ٿيا ته شير سنڌ مير شير محمد خان ٽالپر انگريزن جي خلاف جيڪي ٻه وڏيون جنگيون وڙهيو، انهن مان هڪ جنگ شهدادپور ويجهو وڙهي هئي، جنهن ۾ مير شيرمحمد خان هارايو هو، انگريزن جڏهن سنڌ فتح ڪئي ته سنڌ کي ٽن ڪمشنرين ۾ ورهايو ويو، انگريزن خلاف حضرت پير صبغت الله شاهه راشدي ”سورهيه بادشاهه“ جي اعلانيل گوريلا جنگ ”وطن يا ڪفن“ ۾ به شهدادپور ۽ آسپاس ۾ حرن پاڻ ملهايو. هينئر جتي پي ٽي سي سامهون ڀنگي ڪالوني آهي، اتي ۽ جتي حر آباد ڳوٺ آهي، انگريزن حرن کي ٻارين ٻچين گرفتار ڪري لوڙهن ۾ بند ڪيو. شهدادپور ٿاڻي ۾ لاتعداد حرن کي تشدد ڪري ماري ٿاڻي پويان مٽي ماءُ حوالي ڪيو. ٿاڻي ۽ موجوده ڊي ايس پي آفيس جي پويان ڪجهه عرصو اڳ کوٽائي دوران اجتماعي قبرون هٿ آيون، خيال آهي ته اهي وطن يا ڪفن جنگ جي شهيدن جون قبرون آهن. پاڪستان ٺهڻ بعد به حر ئي ڪافي وقت لوڙهڻ ۾ قيد هئا، شهدادپور ويجهو پاڪستان ٺهڻ بعد حرن جا جتي لوڙها هئا، ڪافي حد اتي ئي ويهي رهيا، ڇاڪاڻ ته انگريز سرڪار سندن گهر ڊاهي ڇڏيا هئا.
انگريز دور ۾ شهدادپور ترقي ڪئي ۽ شهر ۾ صفائي سٿرائي ۽ روشني جو بهترين انتظام هو. روزانه ميونسپل ڪميٽي جا بشتي چمڙي جي ساندارن تي پاڻي ڀري رستن تي ڇنڪار ڪندا هئا. شام ٿيندي شهر ۾ روشني لاءِ تيل تي ٻرندڙ شمع دان ٻاريا ويندا هئا، شهر ۾ وڏي تعداد ۾ روڊن تي مختلف قسمن جا وڻ هوندا هئا، پاڻي لاءِ کوهه کوٽيل هئا. پراڻن کوهن ۾ ميمڻ پاڙو ۾، هرداس پور چونڪ تي، ريلوي ٽڪيٽ گهر سامهون، اولڊ پريس ڪلب ڀرسان سوائي روڊ تي شهباز لائبريري وٽ ڪافي تعداد ۾ کوهه هئا، جي هاڻ نه رهيا آهن.
1954ع ۾ شهدادپور کي تعلقي جو درجو ڏئي حيدرآباد ضلعي ۾ شامل ڪيو ويو. نواب شاهه کي ضلعي جو درجو ملڻ بعد شهدادپور تعلقي کي ان م شامل ڪيو ويو. بعد ۾ سانگهڙ کي ضلعو بنائڻ بعد شهدادپور کي ضلعي سانگهڙ ۾ شامل ڪيو ويو. ليڪن سانگهڙ ۾ ضلع آفيسرن لاءِي آفيسون ٺهڻ تائين ڪيترن ئي کاتن جون آفيسون شهدادپور ۾ قائم هيون. انگريز دور ۾ 1914ع ۾ شهدادپور ۾ ميونسپلٽي جو بنياد وڌو ويو. 1898ع ۾ پرائمري اسڪول جو بنياد وڌو ويو، جتي هي گورمينٽ مين پرائمري سنڌي اسڪول آهي، انگريز دور ۾ ٺاهيل اسڪول جي عمارت موجود هئي، جيڪا بعد ۾ ڊاهي موجوده ڊبل اسٽوري عمارت ٺهرائي وئي.
شهدادپور کي پهرين تعلقي بعد ۾ سب ڊويزن جو درجو ملڻ بعد هتي وڏي تعداد ۾ سرڪاري کاتن جون آفيسون ٺاهيون ويون. پاڪستان ٺهڻ بعد جڏهن هندو مسلم فساد شروع ٿيا ته ان جو ايڏو وڏو اثر شهدادپور تي نه پيو، پر تنهن هوندي به آسپاس ۾ ڪجهه اڻ وڻندڙ واقعا ٿيا، جنهن ڪري هتان وڏي تعداد ۾ هندو لڏپلاڻ ڪري ڀارت هليا ويا. جتان وڏي تعداد ۾ مهاجر هتي پهتا، شهدادپور ۾ هندو مسلم فساد وڏي پيماني تي ته نه هو، ليڪن پوءِ به هندو خوف وچان لڏي ويا. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ شهر جا رستا، گهٽيون ڪشاديون هيون ۽ آسپاس ميدان هئا. شهدادپور جو پراڻو بس اڏو پراڻي مير هاشم لائبريري کان اسٽيشن تائين هو ۽ هتي ٽرانسپورٽ تي سرهندي پيرن جو هولڊ هوندو هو. موجوده اسلام آباد پاڙي ۾ بسن جو گئراج هوندو هو. ماضي ۾ هتي ڪيتريون ئي وڏيون کڏون هيون، هڪ ملدسي روڊ واري کڏ، جيڪا 6 ايڪڙن ۾ هئي ان کڏ کي 420 سڏيو ويندو هو. هڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول روڊ واري کڏ، چاڪي پاڙي ۾ ڌوٻي گهاٽ واري کڏ به ايڪڙن ۾ پکڙيل هئي، سوائي روڊ واري کڏ به 17 ايڪڙن ۾ هئي. نانگو شاهه واري کڏ، ابدال نگر پاڙي واري کڏ ۽ ٻيون کڏون شامل هيون، اتي به لينڊ مافيه جا قبضا ٿي ويا، رهيل کڏن تي قبضا ٿي رهيا آهن. ساٽي پاڙي ۾ هندن جي معصوم ٻارن جو قبرستان هوندو هو، جتي لينڊ مافيه بلڊنگون ٺاهي ڇڏيون آهن، اسلام آباد پاڙي جو پراڻو نالو ڀڳوان آباد جاني پوره جو پراڻو نالو جاني مل پاڙو، هو سوائي روڊ ٻن حصن ۾ ورهايل هو، ٻائو پاڙو ۽ ڪيشن پورا. شهر جي ڪپڙا مارڪيٽ موجوده ڪپڙا مارڪيٽ ۽ واڻ بازار، سونارڪي بازار، ٻي مارڪيٽ چترا مارڪيٽ جيڪا صوفي بيڪري واري مارڪيٽ ۾ هئي، اهي ڪاروبار جا مرڪز هيا. هتي ڪيٽل گهاٽ به هو ۽ موجوده شاهه لطيف پارڪ وٽ ٽانگي جي گهوڙن جي پيڻ جي پاڻي لاءِ سيمنٽ سان وڏو هود ٺاهيل هو، اتي به غير قانوني طور دوڪان ٺاهيا ويا آهن. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ ۽ ڪيترائي سال پوءِ اسلام آباد پاڙو پراڻو ڀڳوان آباد ايئن هو، جيئن هن وقت شهدادپور ۾ انصاف سٽي، محمدي ٽائون وارو علائقو آهي، موجوده انصاف سٽي ۾ قاضي ڪاٽن فيڪٽري هوندي هئي. شهدادپور جي قديمي امام بارگاهه، لوهارڪي گهٽي واري هئي، شهدادپور جو ابڙا پاڙو به قديمي آهي. هي پاڙو ڪيترن ئي ايڪڙن تي هو، ابڙا پاڙي جي ڪجهه حصي کي ابڙا پاڙو ۽ ٻين پاڙن ۽ گهٽين کي مختلف نالن سان سڏيو وڃي ٿو.
شهدادپور جي ريلوي اسٽيشن 1873ع ۾ ٺهي. اها زمين بوداڻي خاندان جي هئي، موجوده سرڪاري اسپتال واري زمين به بوداڻي خاندان جي هئي. هن وقت شهدادپور ۾ تقريباً سرڪاري کاتن جون آفيسون آهن. شهدادپور ۾ گورنمينٽ هاءِ اسڪول شهدادپور گورنمينٽ ميونسپل هاءِ اسڪول شهدادپور نالي سان 2 بوائز هاءِ اسڪول گورنمينٽ ڊگري ڪاليج گورنمينٽ گرلس ڪاليج گورنمينٽ گرلز هائر سيڪنڊري اسڪول ۽ شهر ۾ ڪيترائي سرڪاري اردو سنڌي پرائمري بوائيز ۽ گرلس اسڪول ۽ وڏي تعداد ۾ پرائيويٽ اسڪول خانگي ڪاليج پڻ آهن. انگريز سرڪاري شهدادپور ۾ 1936ع ۾ پوليس ٽريننگ ڪاليج قائم ڪيو هو. ماضي ۾ سڄي پاڪستان ۾ پوليس جي ٽريننگ جو واحد اسڪول هو، هاڻ ترقي ڪندي پوليس ٽريننگ ڪاليج ٿي ويو آهي، جتي سپاهي کان وٺي ڊي ايس پي تائين ٽريننگ ڪن ٿا، شهدادپور ۾ عوام جي تفريح لاءِ 3 پارڪ آهن، شاهه لطيف پارڪ، جناح پارڪ ۽ چاڪي پاڙو ۾ شهيد بي نظير ڀٽو وومئين ۽ چلڊرن پارڪ آهي، جيڪو 2012ع ۾ ٺهيو، اتي پراڻو ڌوٻي گهاٽ جي کڏ هئي، برساتن ۾ ڀرجي وڃڻ ڪري گهرن ۾ پاڻي ايندو هو. مون به 2006ع ۾ اتي گهر دادو مل کان خريد ڪيو، اتي گهرن ۾ کڏ مان گندي ڌپ ايندي هئي. مون رئيس عبدالسلام ٿهيم ۽ ان وقت جو ٽي ايم او سيد شفيق شاهه کي مشورو ڏنو ته هتي شهيد راڻي جي نالي سان ٻارن ۽ عورتن لاءِ پارڪ ٺهرايو، اهو مشورو هنن کي پسند آيو ۽ ان تي عمل ٿيو ۽ بلديه جي بجيٽ مان 50 لکن کان وڌيڪ رقم منظور ٿي، بعد ۾ وڌيڪ رقم رکي وئي ۽ ان مان پارڪ ٺهرايو ويو، هتي پراڻي ميونسپل آفيس ايم سي بي بئنڪ سامهون واري گلي ۾ هئي، اها بلڊنگ بعد ۾ پريس ڪلب کي ڏني وئي، پريس ڪلب جي موجوده بلڊنگ ٺهڻ بعد اها جڳهه ڀڳڙن جي مٺ تي وڪرو ڪئي وئي، ان بلڊنگ مٿان انگريز دور ۾ گهنڊ لڳل هو. جتي موجوده ميونسپالٽي جي آفيس آهي، اتي ميونسپلٽي جي ڊسپينسري هلندي هئي. موجوده سرڪاري اسپتال 1970ع ۾ جڙي. سابق وزير اعليٰ سنڌ ڊاڪٽر ارباب غلام رحيم هن اسپتال کي تعلقي اسپتال مان وڌائي انسٽيٽيوت آف ميڊيڪل سائنس جو درجو ڏنو ۽ هن وقت هن اسپتال جو شمار وڏن شهرن جي اسپتالن ۾ ٿئي ٿو. شهدادپور جي پراڻي هوٽل شهباز هوٽل جيڪا ايم سي بي بئنڪ سامهون هئي، هي هوٽل ناچو ڇوڪرن جو مرڪز رهي. هن وقت شهر ۾ 100 کان وڌيڪ هوٽلون آهن.
آچر هوٽل جيڪا ايم سي بي ويجهو هئي اتي هاڻ ڪريانه دوڪان آهي. ياسين هوٽل ننڍي بازار ويجهو، محمدي هوٽل جتي سياسي پروگرام به ٿيندا هئا، هن هوٽل تي سياسي سماجي شخصيتون راتين تائين ويهي ڪچهريون ڪندا هئا. غفار هوٽل جيڪا نٿوخان جي هئي، پراڻي پريس ڪلب ويجهو هئي، دلبهار هوٽل جيڪا شهر جي پراڻي کان پراڻي هوٽل هئي، هاڻ اها ڪافي سالن کان بند آهي. هي بوداڻن جي هئي، جيڪا ڪرائي تي ڏنل هئي، غفار هوٽل اسٽيشن ويجهو نور محمد مسجد سامهون هئي. شير خان هوٽل، محمدي هوٽل، شير خان هوٽل برابر هئي، زاهد هوٽل سئنيما ويجهو هئي، تاج هوٽل فيض سئنيما ويجهو هئي، سبحان الله هوٽل اسلام مٺائي واري دوڪان سامهون هئي.
شهدادپور جي ماضي جي مشهور اوطاقن ۾ ڀائي خان وساڻ جي اوطاق، محمد علي رند جي اوطاق، جلال خان وساڻ جي اوطاق، علي محمد واسو جي اوطاق، گل محمد خان ٿهيم جي اوطاق، راڻي صاحب ديا رام جي اوطاق، تيرٿ مل جي والد جي اوطاق، غلام علي شاهه جي اوطاق، حاڪم علي شاهه جي اوطاق، چنيسر ڀنڀرو جي اوطاق، الهه بچايو ڀنڀرو جي اوطاق، پير رسول بخش جي اوطاق ۽ بيون اوطاقون شامل هيون.
شهدادپور جي مٿي ذڪر ڪيل پاڙن کانسواءِ ميمڻ پاڙو، هرداس پور، سابقي پاڙو، راڻا مل گهٽي، بخاري پاڙو، بوداڻي پاڙو به پراڻا پاڙا آهن. هن وٽ شهدادپور ۾ 100 کان وڌيڪ ڊاڪٽر آهن، ليڪن ماضي ۾ هتي جي مشهور ڊاڪٽرن ۾ ڊاڪٽر عباسي، ڊاڪٽر گل محمد شاهه، ڊاڪٽر غياث الدين بنگالي، ڊاڪٽر محمد حسن چانڊيو، ڊاڪٽر عبدالمجيد منڊو، ڊاڪٽر خانصاحب عبدالحق جتوئي، ڊاڪٽر بچل ۽ ٻيا هئا، جن ۾ چئن ڊاڪٽرن کانسواءِ باقي ايم بي بي ايس ڊاڪٽر نه هئا. ڊسپينسر هئا، ليڪن کين موجوده وقت جي بهترين ڊاڪٽرن جيتري ڄاڻ هئي، خانصاحب عبدالحق جتوئي جراح حڪيم هو. ماڻهن جا ڪاڪڙا وڍيندو هو، جڏهن ته بعد ۾ ڊاڪٽر مير بيگ، ڊاڪٽر حاجي خان ٽالپر، ڊاڪٽر قادر بخش ميمڻ ۽ ٻيا شامل آهن. محمد علي خان بهترين حڪيم هو، شهدادپور جي جهونن وڪيلن ۾ ڌڻي بخش، الهه وڌايو ڏاهري، ولي محمد ڌاريجو، محمد اسحاق آرائين، ڏنو ميمڻ“ عبدالسلام انصاري، عبدالعزيز ميمڻ، سيد شبير حسين شاهه، عبدالواحد بروهي، غلام رسول انڙ، شهاب الدين ميمڻ، اشرف عمراڻي، پير علي نواز قريشي، احسان شاهه ۽ ٻيا شامل آهن. شهدادپور جي پهرين سئنيما گهر جيڪا ديوان هرچند راءِ ٺهرائي هئي، جيڪا لڪشمي ٽاڪيز سان سيٺ بولچند، بعد ۾ اها انڊيا مان آيلن کي ملي، انهن ان سئنيما جو نالو فيض ٽاڪيز رکيو، ٻي سئنيما شاهين جي نالي سان قاضي فيملي جي قاضي صدرالدين ٺهرائي، اتي هاڻ صائمه ميڊيڪل سينٽر ۽ گهر ٺهرايا ويا آهن. فيض ٽاڪيز سئنيما جي جاءِ تي شاپنگ سينٽر ٺهرايو پيو وڃي.
شهدادپور ۾ ڪيترائي مدرسا آهن، انهن ۾ وڏي کان وڏو مدرسو حسيني مدرسو آهي، جتي سوين شاگرد تعليم حاصل ڪن ٿا. هن مدرسي ۾ ڪيترن ئي ملڪن جا شاگرد به پڙهن ٿا. شهدادپور ۾ پهريون بس اسٽاپ اسٽيشن روڊ تي هو، ان بعد جتي سيد الهه بچايو شاهه جو گهر آهي، اتي هو، شهدادپور ۾ ڪيترن ئي بزرگن جون مزارون آهن، جن جو ذڪر الڳ باب پهرين ۾ آهي، هتي هندو صوفي سنت بائو سوائي، سنت چولارام، سنت گيهي ڀڳت، سنت اندرگر صاحب، جڏهن ته شهدادپور جي ويجهو ڀائي تولارام ۽ ڳسو ڀڳت جون مزارون آهن. جڏهن ته هندن جو ٽڪاڻو صاحب، گرومندر، ڌرمشالا، جهولي لال مندر، شيوالو پڻ آهي، ماضي ۾ شهدادپور واسي عيدگاهه ۾ نماز پڙهندا هئا، هاڻ عيدگاهه کانسواءِ حسيني مدرسي، امام بارگاهه، ريلوي اسٽيشن لوهارڪي مسجد ۽ ٻين هندن تي پڻ عيد جي نماز پڙهي وڃي ٿي. شهدادپور ۾ ڪافي امام بارگاهون آهن جن ۾ مرڪزي امام بارگاهه، حسينه حيدر ڪرار امام بارگاهه، لوهارڪي گلي واري امام بارگاهه، عالي محمد امام بارگاهه، ذوالفقار حيدري امام بارگاهه، علي مرتضيٰ امام بارگاهه آهن. جڏهن ته وڏي تعداد ۾ پڙ پڻ آهن، جتي شهداءِ ڪربلا جي ياد ۾ عزاداري ۽ خيرخيراتون ٿين ٿيون.
شهداپور جي انتقال ڪري ويل تعليمي شخصيتن ۾ ٻين کانسواءِ پروفيسر اعجاز ميمڻ، پروفيسر گل محمد گلاڻي، محمد بچل ميمڻ، دين محمد راجپوت فقير محب علي ٽالپر، بنده علي ٽالپر، محمد خان ڀاڻوجو، محمد هاشم سومرو، محمد هاشم جمالي ”ڳوٺ ماڻو جمالي“، هيمن داس واڻيو، محمد خان مستوئي، قمر الدين راجپوت، سيد مهتاب علي، سيد لائق علي، سيد اظهر علي، مقصود علي، شريف محمد، رحمت الله، اميرالدين، محمد ادريس ڪونڌر اترادي، عبدالرزاق پيرزادو ”ڪنڊيارو“، محمد رمضان ميمڻ، فيض محمد شاهه ”نوشهروفيروز“ وارو، مظفر خان، قمر جنيدي، سليمان قريشي، علي محمد پلهه ”ميرپورخاص“، مولا بخش لغاري ”ڳوٺ غلام محمد لغاري، غلام محمد لغاري ڳوٺ غلام محمد لغاري، جان محمد خان ڏاهري“، شاهپور چاڪر، محمد ٻڍل کوسو، علي محمد کوسو، عبدالغفار ميمڻ، پير مولا داد قريشي، محمد سومر خاصخيلي ٻرهون روڊ، جمال پريو فقير، محمد علي سومرو، انور سومرو، مولا بخش ميمڻ، محمد صالح گوپانگ، لال محمد اڄڻ، سوائي خان جکرو، محمد اسماعيل ٻگهيو، سيد لائق علي، الطاف حسين قريشي، رمضان ميمڻ، عبدالغفار ميمڻ، سيد آل نبي شاهه، دادن ڀٽو، گهنور خان رند، روشن الدين پٺاڻ، امداد ملڪ، نجم الدين ميمڻ، قمرالدين سيال اترادي، آپا امير بانو، شبير سرهيو، عبدالخالق ڀنڀرو، مهتاب صاحب، عبدالرحمان ميمڻ، ماسي ساران خاصخيلي، لکمير ڏاهري، محمد انور گجر، عبدالغني مڱڻهار، گل محمد خاصخيلي به شامل آهن.
شهدادپور جي انتقال ڪري ويل مشهور سياسي سماجي شخصيتن ۾ ٻين کانسواءِ جان محمد خان وساڻ“ ڀائي خان وساڻ ”اول“، ڀائي خان وساڻ دوئم ۾ گل محمد خان ٿهيم، عبدالسلام ٿهيم، عبدالواحد بروهي، عيسيٰ خان وساڻ ”اول“، موسيٰ خان وساڻ ”اول“، ڀائي خان وساڻ، مير محمد خان وساڻ، جمال فقير خاصخيلي، قاضي محمد تقي، ڄام قائم الدين ڪوريجو، شاهه محمد ميمڻ، حاجي محمد ابراهيم ڏيٿو، سردار الهه ڏنو خان ڏيٿو، ڏاڏو متارو ڏاهري، مرتضيٰ رند، ڊاڪٽر مير بيگ، پير رسول بخش قريشي، سيد عزيز الدين شاهه، غلام محمد جکرو، راڻا ولايت، سيٺ ڪشچند، خالق ڏنو دل ”جج“، سيٺ جاني مل، سيٺ هرداس مل، سيٺ حبيب، سيٺ ڌڻي بخش شيخ، پير علي نواز قريشي ايڊووڪيٽ، سيد در محمد شاهه، سيد نور محمد شاهه، الهه بچايو ڀنڀرو، چنيسر خان ڀنڀرو، زوار غلام حيدر زرداري، علي دوست زرداري، محمد صالح وساڻ، محمد آچر وساڻ، فيصل خان وساڻ، پير بخش بوداڻي، حاجي فيض محمد ڪيريو، پير محمد اعظم قريشي، مير هاشم ٽالپر، مولانا مرزا اختر، عبدالقدير، رحيم بخش غوري، غلام مصطفيٰ راجپوت، غلام محمد شيخ، حاجي ياسين نربان، محمد صديق نربان، حاجي ضلع دار، حڪيم عبدالستار خلجي، ديوان توتومل، ليمون فقير سنجراڻي، فقير عبدالحڪيم هنڱورو، سردار نبي بخش سولنگي، سيد حسين شاهه ”پوليس انسپيڪٽر“، مير محمد شاهه، علي شير جوڻيجو، سيد محمد شاهه ”ڪينڪائي“، سيٺ فتح نصيب، ڊاڪٽر گل محمد شاهه، حاجي نظام الدين شيخ، سڪندر ڪيريو، سيد اوڀال شاهه، سيد الهه بچايو شاهه، شهاب الدين ميمڻ ايڊووڪيٽ، سيد محمد شاهه، پير عبدالحسين صوفي، نظام الدين جنيدي، اظهر جعفري، مولوي عزيز يزداني، امير الحسن قريشي، پير غلام رضا قريشي، نور محمد خاصخيلي، مفتي عبدالحامد، صاحب ڏنو ٻگهيو، لکاڏنو صبح پوٽو، شوڪت رام پوري، سيد غلام علي شاهه، جاويد سمون، غلام نبي ملاح سيٺ عبدالستار ميمڻ، مير عبدالڪريم ٽالپر، صلاح الدين قريشي، محمد يوسف ابڙو، عزيز الدين شاه، محمد صديق سچو سونارو، سيد حاڪم علي شاه، سيد عطا محمد شاهه، تاج حيدري ملاح، قابل ميراڻي، صوفي محمد صفر ابڙو، سيد عبدالوهاب شاهه، علي بخش سرهيو، رزاق مجاهد، محمد صديق دائودپوٽو، علي محمد واسو، فضڪر الله شاهه، حاجي واحد بخش ڀٽي، يار محمد خاصخيلي، مجاهد محمد ابراهيم، حاجي محمد اقبال قريشي، حاجي اسلام الدين راجپوت، پيرل مهيسر، مولوي سيد شهاب الدين دائري وارو، محمد عثمان بخاري، ديوان بولچند، باقر خان لغاري، علي محمد واسو، حمزو خان وڳڻ به شامل آهن.
انتقال ڪري ويل مشهور اديب شاعرن ۾ دادن ڀٽو، قادر بخش جمالي، محمد حسن سحر، ڪاڪا نٿر مل آزاد، ڀائي خان ڪلوئي، مولانا محمد صادق، فاضل حميدي، فلڪ الهه آبادي، اسلام الدين آزاد، روشن پٺاڻ، مولوي شهاب الدين شاهه شامل آهن.
انتقال ڪري ويل صحافين ۾ مجاهد محمد اشرف دائودپوٽو، شڪيل پٺاڻ، محمد ايوب چانڊيو، يعقوب شورو، ناصر شيخ، سچل لاهوتي شاهه محمد ميمڻ شامل آهن.
انتقال ڪري ويل مشهور فنڪارن ۾ استاد طفيل قريشي، عطا محمد ڪنڀر، غلام رسول لوهار، قادر بخش ٿهيم ”هر فن مولا“ شامل آهن.
انتقال ڪري ويل مشهور اسٽيج ادارڪارن ۾ غلام علي نظاماڻي، ماما رسول بخش راڄپر عرف شاهد خان، مقصود ڪوريجو، ماما يوسف خلجي، سيف گجر منشي فتح محمد تئمور، غلام جيلاني سومرو، اسماعيل شيخ، نور ميمڻ، مقصود ڪوريجو، فيصل قريشي، ماما نبي بخش لاشاري، عبدالغني مڱڻهار، شڪيل ڪوريجو، فاصل حميدي، ناصر گجر، غني بلوچ.
شهدادپور جي سينئر ترين وڪيلن ۾ شير خان پٺاڻ، عبدالغني ميمڻ، عبدالعزيز ميمڻ، پير علي نواز قريشي، عبدالقدير بيگ، احسان علي شاهه، گلزار وڪيل، عبدالسلام انصاري، عبدالغني چانڊيو، ولي محمد ڌاريجو، هاشم خاصخيلي، صادق محمود آرائين، شهدادپور شهر جي حال حيات مشهور سياسي شخصن ۾ ماهي خان وساڻ، عبدالرحمان ٿهيم، فقير محمد بخش خاصخيلي، شاهد خان ٿهيم، غلام قادر ڪيريو، محمد علي خان وساڻ، فهد خان وساڻ، غلام قادر ڪيريو، اميد علي رند، تحسين نربان، فقير حسين بخش خاصخيلي، خادم حسين زرداري، ڊاڪٽر ايوب شيخ، لال بخش باگراڻي، ذوالفقار زرداري، مير ملوڪ ٽالپر، يار محمد لغاري، پير ڪوڙل قريشي، غلام سرور آرائين، طالب جکرو، ظفر بخاري، ارشاد بخاري، رمضان پنهور، سونو خان ڀنڀرو، ڊاڪٽر حاجي خان ٽالپر، پير خالد جان سرهندي، ايڊووڪيٽ پير محمد ايوب جان سرهندي، پير حبيب الله جان سرهندي، محمد انور زرداري، لقمان راجپوت، انور چانڊيو، ملڪ عبدالحميد ڪمال، ڊاڪٽر ڄام سليم، فتح محمد شيخ، عارف شيخ، راڻا عبدالستار راجپوت، راڻا غلام رسول، رفيق جکرو، اسلم خاصخيلي، دائم منگي، پهلوان رند، منور خاصخيلي، ڊاڪٽر عبدالستار ڏيٿو، نبي بخش سيال، نياز داڻي، اسحاق جکرو، منور ابڙو، فقير عبدالله ابڙو، راجا نور محمد ڏاهري، مشتاق قريشي، آفتاب بابو زرداري، محمد قاسم زرداري، جي رام داس، سيٺ رام چند، سردار نور محمد ڏيٿو، مبورغوري، پنهل ڀاڻوجو، خدابخش ڀاڻوجو، آغا خداداد، ڄام پهوڙ، مراد علي ڀنڀرو، راڻا سردار راجپوت، علي مراد دزڪاڻي، خدابخش ڌرڪاڻو، يونس راجپوت، راڻا افضل، راڻا خالد راجپوت، محمد افضل، عبدالخالق شيخ، اصغري قريشي، حاجي سبحان قريشي، شفيق شاهد، شريف ڪلهوڙو، عزيز باگراڻي، شير تلهاڻي، فياض خاصخيلي، وزير ڪلهوڙو (جونيئر)، مير خادم حسين باگراڻي، غلام مصطفيٰ ٻگهيو، علي احمد رند، احمد علي عمراڻي، جبار ميمڻ ۽ ٻيا شامل آهن. شهدادپور شهر جي مشهور حال حيات شاعرن ۾ ڊاڪٽر عبدالرحمان دانش، ظفر بخاري، پير ڪوڙل قريشي، عاشق چانڊيو، محمد رمضان رمزي، انجم ٻگهيو، عبدالله چانڊيو، نديم گلاڻي، سيد غلام شاهه جيلاني، سجاد راشدي، محمد الياس ابڙو، فقير عبدالله ابڙو، ارباب عزم قمبراڻي، شاهنواز نوناري، قاسم انڙ، پيرل سولنگي، اصغر ڪنول، نسرين الطاف قريشي، سيد ميران شهاب ابو محمد سرمند، انعام نديم ڪاشميري، شهدادپور جي ليکڪ صحافين راقم المعروف نور سنڌي، نثار بالادي انجم ٻگهيو، قمرالدين ملڪ، مهدي حسن پنهور، ڊاڪٽر رفيق شيخ شامل آهن.
هتي شادي هال، بلال گارڊن، مجبتيٰ گارڊن، حسن علي گارڊن، سني گارڊن، قريشي شادي هال، ڌرم سالا شادي هال جي نالن سان آهن. شهدادپور شهر جي آبادي ۾ تيزي سان واڌ اچي رهي آهي، شهر شاهپورچاڪر، هالا، ملدسي، ٽنڊو آدم، ٻرهون، سانگهڙ، ٻيراني هنڱورا روڊ تي تيزي سان وڌي رهيو آهي.
حواله: سنڌ جا ڳوٺ ۽ شهر، سنڌي هندن جي تاريخ، سهڻي ميهار جي عرس مبارڪ تي شايع ڪيل سوينئر ۾ پروفيسر محمد خان ٻرڙو جو آرٽيڪل. ساڃاهه وند ۽ جهونن ماڻهن عبدالله ابڙو، رمضان پنهور، احمد ظفر بخاري، قمرالدين ملڪ ۽ ٻين کان ورتل معلومات.