شخصيتون ۽ خاڪا

ورق ورق گلاب

سنڌ جي ماڳ مڪانن ۽ شخصيتن تي لکيل مضمونن ۽ لکڻين جي هن مجموعي ”ورق ورق گلاب“ جو ليکڪ نور سنڌي آهي. هن ڪتاب ۾ سنڌ جي ڪيترن ئي ماڳ مڪانن، قديم شهرن، ڳوٺن جو تاريخي پس منظر، ماضي حال، صوفي سنتن، سنڌ جي ڪيترن ئي حال حيات، وصال ڪري ويل شخصيتن، انوکن ڪردارن ۽ سول سوسائٽي ۾ ڪردار ادا ڪندڙن جي نجي زندگي ۽ سماجي خدمتن جو احوال شامل ڪيو ويو آهي.

4.5/5.0
5657
907
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
نورسنڌي
ڇاپو پھريون

پاڪ- ڀارت سرحد تي آباد تاريخي شهر کوکڙو پار

ڀارت جي بارڊر تي واري جي ڀٽن جي وچ ۾ آباد سنڌ جو تاريخي، قديم شهر کوکرا پار برساتن بعد ڪشمير جو ڏيک ڏي ٿو. شهر نماهي ڳوٺ ڪنهن وقت ٿر ۽ واپار جو وڏو مرڪز رهيو آهي. هي شهر ڪڏهن آباد ٿيو، ڪنهن آباد ڪيو، ان بابت تاريخ خاموش آهي. علائقي جي وڏڙن کان معلوم ڪيل ڳالهين موجب لڳي ٿو ته هي شهر ڪلهوڙن جي اوائلي دور جو آباد ٿيل آهي. روايتن موجب ٺڪرن جي هڪ پاڙي کوکر ذات وارن موجوده شهر کان 20 ڪلوميٽر پري ڇور ڏانهن ويندڙ روڊ تي آباد ڪيو، جيڪو بعد ۾ خبر نه آهي، ڇو ورهاڱي کان اڳ ويران ٿي ويو اتي ڪريل جاين جي مٽي جا ڍير ۽ ٺڪراٺو اڄ به نظر اچي ٿو. ٿري ٻولي ۾ پار 90 فوٽن واري کوهي کي سڏيو وڃي ٿو. شايد ان پويان اهو نالو پئجي ويو، ان وقت هن علائقي ۾ پيئڻ جو پاڻي وڏو مسئلو رهندو هو ۽ شايد هن علائقي ۾ کوکرن واري کوهي ئي پاڻي جو واحد ذريعو هجي ۽ ان پويان اهو نالو پيو ۽ مشهور ٿيو هجي، انگريز حڪومت ۾ تقريباً 1893ع ۾ حيدرآباد کان جوڌپور تائين ريل جي پٽڙي وڇائي ٻاڦ واري راجا ريل گاڏي شروع ڪئي ويئي ۽ اُن سان هن علائقي جي عوام کي سفري سهوليتون ملي ويون. کوکرا پار 1971ع تائين ٿر ۾ واپار جو مرڪز رهيو آهي، پر 71ع واري جنگ ۾ انڊيا جي فوج هن شهر کي کنڊرات بنائي ڇڏيو. واپارين جا سامان جا گدام لٽيا ويا، ان بعد اهي واپاري هتان لڏي عمرڪوٽ، ميرپورخاص ۽ ٻين شهرن ۾ پنهنجا دڪان کوليا. 71ع واري جنگ بعد هتان واپار جو مرڪز ختم ٿيڻ بعد عمرڪوٽ واپار جو مرڪز بنيو. هتان جي ماڻهن اڪثريت جي روزگار جو ذريعو مال ۽ برسات ۾ ڪاهجندڙ فصل تي آهي. هتي برسات بعد ٻاجهري، تر، مڱ، گوار، ماش جي دال، گدرا، ڇاهيوون جا فصل ٿين ٿا. جڏهن ته هن شهر توڙي علائقي جي 80 سيڪڙو ماڻهو روزگار لاءِ ڪراچي، حيدرآباد، ميرپورخاص ۽ ٻين شهرن ۾ رهن ٿا.ا هي مهيني ڏيڍ گهر اچن ٿا رات به رهي وري وڃن ٿا انهن مان 10 سيڪڙو ماڻهو سرڪاري نوڪرين ۾ آهن. باقي ٻين شهرن ۾ دڪانداري ۽ مزدوري ڪن ٿا. کوکراپار ۾ رهندڙ برادرين ۾ سومرا، راهمون، نهڙيا، سميجا، سٻا، مينگهواڙ ۽ ٻين ذاتين وارا شامل آهن. هر برادري جو پنهنجو پٽيل آهي. هتي اڪثريت سومرن جي آهي. ماضي ۾ واپار ۽ سفر اٺن ذريعي ڪيو ويندو هو. راجا ريل گاڏي جڏهن بند ٿي ته علائقي جي عوام تي جهڙو پهاڙ ڪري پيو. مرڪندڙ چهرن تي مايوسي ڇانئجي ويئي. ان بعد هتي ڇڪڙا هلڻ لڳا، جن ۾ اهڙي ته ٻڪر ٻوسٽ ڪئي ويندي هئي جو بيمار ماڻهو مرڻ جهڙو ۽ صحتمند بيمار ٿي پوندو هو. ڇڪڙن ۾ اندر ماڻهن مٿان ته ماڻهو سٿيا ويندا هئا، پر پاسن کان به رسن سان ٻڌي انهن کي بيهاريو ويندو هو ته متان ڪو ڪري نه پئي. 2005ع واري سال هن علائقي لاءِ خوشيون آنديون، جو ٿر ايڪسپريس شروع ڪئي ويئي ۽ روزانه هڪ پيسنجر گاڏي هلائي ويئي. ٿر ايڪسپريس شروع ٿيڻ تي کوکرا پار وارن کي خوشي ٿي ته هاڻي مقامي ماڻهن کي به ننڍيون نوڪريون ملنديون. هوٽل کلندا، ريڙهين ڪيبن وارن جو به ڌنڌو ٿيندو، پر انڊيا ۽ پاڪستان جي ماڻهن کي کڻي اچڻ وڃڻ واري ٿر ايڪسپريس کي کوکرا پار بيهارڻ بجاءِ زيرو پوائنٽ تي بيهارڻ جو فيصلو ڪيو ويو. ان جو ڪارڻ کوکرا پار ۾ اها گاڏي بيهارڻ هاءِ رسڪ قرار ڏنو ويو. زيرو پوائنت تي هوٽلون، ڪيبن ڪولڊڪارنر، فروٽ ۽ ٻين دڪانن جو ٺيڪو به مقامي ماڻهن جي بجاءِ ميرپورخاص جي ماڻهن کي ڏنو ويو، جيڪي هر هفتي ٿر ايڪسپريس اچڻ واري ڏينهن تي زيرو پوائنٽ تي پهچندا آهن. ٿر ايڪسپريس هلڻ ڪري هتي ڇور کان روڊ ٺاهيو ويو آهي. واٽر سپلاءِ ڏنو ويو آهي، جنهن سان هتي صاف پاڻي جو ڳنڀير مسئو حل ٿي ويو آهي. جڏهن ته حيدرآباد کان کوکرو پار تائين روزانو مارئي ايڪسپريس ريل گاڏي هلائي وئي پر هاڻ ڀارت پاڪستان ۾ ڪشيدگي ڪري بند آهي، کوکراپار ۾ سروري جماعت جي اڪثريت آهي. اهي هر اليڪشن ۾ پ پ کي ووٽ ڪن ٿا، پر کوکرا پار ۾ وڌ کان وڌ ترقياتي ڪم پرويز مشرف جي دور ۾ ٿيڻ ڪري پرويز مشرف کي هتان جي عوام سٺو حڪمران طور مڃي ٿي ۽ ماڻهو پرويز مشرف جي پاران ڏنل سهولتن تي سندس تعريف به ڪئي وڃي ٿي. کوکرا پار ۾ امن امان جي صورتحال بهتر آهي. هتي پيار محبت جي فضا آهي. هتي برادريون ڀلي الڳ هجن پر اهي ويجهن عزيزن وانگر رهن ٿا، هڪ ٻئي جي ڏک سک ۾ ڪم اچن ٿا. هتان جا ماڻهو وڏي سهپ وارا آهن، هتي جهيڙا نه هئڻ برابر ٿين ٿا. اهي جهيڙا به برساتن بعد زمين جي دنگن تان ٿين ٿا. کوکرا پار جي تاريخ ۾ پهريون قتل 2008ع ۾ زمين جي دنگ تان ٿيو. ان ۾ نهڙين پنهنجي ئي برادري جو ماڻهو ماري وڌو ۽ ان پهرين قتل سان پوري علائقي ۾ خوف حراس ڇانيل هو ۽ ڪئين مهينن تائين اهو قتل هڪ بحث بڻيل رهيو، هتي ڪاروڪاري جو رواج نه آهي، ڪاروڪاري بابت لکيل پڙهيل ماڻهن کانسواءِ ٻين کي خبر به نه آهي ته اهو آهي ڇا؟؟؟ جڏهن ته هتي پيار جي پرڻي جو به رواج نه آهي، ڇوڪرا ڇوڪريون والدين جي ڪيل رشتن کي خوشي سان قبول ڪندا آهن. هتي شاديون برادرين ۾ ئي ڪيون وڃن ٿيون، پر هاڻي ڪراچي حيدرآباد نوڪرين سان لڳل هن علائقي جي ڪجهه نوجوانن اتان ميڊمن سان شاديون رچايون ۽ اهي خبرون جڏهن کوکرا پار پهتيون ته پنچائت گهرائي انهن جو سوشل بائيڪاٽ جو اعلان ڪيو ويو. ان بعد اهو سلسلو وڌي نه سگهيو، کوکرا پار جا نوجوان چاهيندي به پسند جون شاديون نه ٿا ڪري سگهن، هتي گهڻو ڪري ڏي وٺ واريون شاديون ٿين ۽ هتي زال مڙس ۾ جهيڙا نه هئڻ جي برابر آهن. 2 سيڪڙو اهڙا جهيڙا به غربت جي ڪري ٿين ٿا. هتي اجتماعي شادين جو رواج آهي، سال ۾ هڪ ٻه دفعا اجتماعي شاديون ٿين ٿيون، هڪ ئي وقت 20 کان وڌيڪ گهوٽن جون شاديون ٿين ٿيون. ماضي ۾ گهوٽ ڪنوار جا لانئون کانسواءِ هر قسم جا سنوڻ ساٺ ڪيا ويندا هئا، پر هاڻ اهو سلسلو ختم ٿي ويو آهي، سرگس اٺن تي ڪيو ويندو آهي، ماضي ۾ ٿر جي عورتن جو قومي لباس گج، پڙو، چنري، گندي وارو رواج به هاڻي ختم ٿيندو وڃي. هاڻي اهڙا ڪپڙا وڏي عمر جون عورتوهن پائين ٿيون، ماضي کان حال تائين هي شهر خوبصورت چنئورن جو شهر رهيو آهي. 1999ع کان هتي پڪيون جايون ٺهڻ شروع ٿيون آهن، پر پڪين جاين وارن گهرن ۾ به ٻه تي چنئورا ضرور ٺهيل هوندا آهن، يونين ڪائونسل کوکراپار ۾ آهي پر ان جو هيڊڪوارٽر ڪنهن ٻئي هنڌ تي آهي، هن يوسي جي مکيه ڳوٺن ۾ کوکراپار، جالو جو چئورو، واحد تڙ پنلو، ڀٽارو، ڏوڏاريون، راهل، ٻانڌيون جمع سمون، ميت ري جو پار ۽ ٻيا ڳوٺ آهن. ماضي ۾ سدائين پ پ جو چيئرمين ۽ ناظم چونڊيو ويندو آهي. صرف ارباب رحيم جي دور ۾ سندس حمايت يافته يو سي ناظم چونڊرايو ويو، ماضي ۾ هتي وڏي وڻڪار هئي، ٻيلو کاتو سرگرم هو. هتان ٻيلو کاتو ختم ڪرڻ بعد وڻ وڍجي ويا، ڪٿي ڪٿي ڪا ڪنڊي کٻڙ کمڀٽ ۽ ٻيا وڻ نظر اچن ٿا، هاڻي هتي نم، سرهه، ٽالهي جا وڻ به پوکيا وڃن پيا. کوکرا پار مالوند ماڻهن جو علائقو آهي. هتي هر ماڻهو وٽ ٻڪريون رڍون، اٺڙيون، اٺ، ڍڳيون آهن. هتي چوپايو مال يا عام چوري نه آهي. مال صبح جو بنا ڌنار نڪري وڃي ٿو، شام جو پاڻ مرادو گهر پهچي ٿو. کوکرا پار ۾ ٽي وي جو رواج به هاڻ پيو آهي ليڪن گهرن ۾ گهٽ، رات ۽ صبح جو بي بي سي جي اردو سروس شوق سان ٻڌن ٿا، ماضي ۾ خوشي جي موقعن خاص طور برسات بعد ڪٻڊي، ونجهه وٽي، اٽي ڏڪر، ٻار ڦرڦر سونٽو، بلورن جي راند کيڏندا هئا، هاڻي اهي رانديون هتي ختم ٿي ويون آهن، هاڻي هتي ڪرڪيٽ شوق سان کيڏي وڃي ٿي. جڏهن ته هتي تاش پتي ۽ لوڊئي واري راند جو رجحان وڌي رهيو آهي. ساڃاهه وند ماڻهو انهن راندين کي نڀاڳي راند سمجهن ٿا. هتي کير وڪرو ڪرڻ گناهه سمجهيو ويندو آهي. مهمان اچڻ تي کين پاڙي وارا پاڻ مرادو کير ڏئي ويندا آهن. هتي هڪ کان وڌيڪ شاديون ڪرڻ جو رواج نه آهي، پر هاڻي اهو رواج هڪ همراهه محمد صديق سومرو ٽوڙيو آهي ۽ ٻي شادي ڪئي آهي. برسات بعد بلائون خاص طور لنڊيون وڏي تعداد ۾ نڪري نروار ٿين ٿيون. هتي نانگ اڻلڀ آهن. ماضي ۾ کوکراپار جي ڀٽن ۾ تتر، مور، هرڻ جام هئا، جن تي مارا ماري ٿيڻ بعد اهي ختم ٿي ويا. هتي 2002ع کان پوءِ مڇرن به منهن ڪڍيو آهي. هتي ماضي ۾ سروري تنظيم جو عروج هو، ان پليٽ فارم تان ماڻهن جا ننڍا وڏا ڪم ڪيا ويندا هئا. هتي کوکرا پار ڪميونتي سينٽر به ٺهيل آهي، اتي هر عيد تي پٽيل پاران سڄي شهر وارن کي ماني کارائي ويندي آهي. کوکرا پار واري علائقي کي ڪاهوڙ ٿر سڏيو وڃي ٿو. هن جي هڪ طرف ڳنڍڙو ٿر ٻئي پاسي اڇڙو ٿر آهن. هتي ڇوڪرين جي تعليم نه هئڻ برابر آهي. هن جديد دور ۾ به 10 سيڪڙو کان گهٽ پڙهن ٿيون، اهو سلسلو به 2005ع کان شروع ٿيو آهي. انهن 10 سيڪڙو نياڻين مان 5 سيڪڙو 5 ڪلاس تائين، 3 سيڪڙو 8 ڪلاس تائين، باقي هڪ سيڪڙو مئٽرڪ تائين تعليم حاصل ڪن ٿيون، هتان جي نوجوانن سماجي ورڪرن خاص طور غلام نبي سومرو، اصغر سومرو، فاروق احمد سومرو، ميانداد احمد خان ۽ ٻين نياڻين کي تعليم ڏيارڻ لاءِ ماڻهن ۾ شعور پيدا ڪري رهيا آهن، ان جو بهتر نتيجو نڪرڻ جي اميد نظر اچي رهي آهي. هتي ڇوڪرين جي اسڪول جي عاليشان عمارت ته آهي، پر ماسترياڻيون مقرر نه آهن ۽ هتي نياڻين لاءِ هاءِ اسڪول قائم ڪيو وڃي ۽ ماسترياڻيون ڏنيون وڃن ته شايد 3 سيڪڙو کان وڌيڪ کوکرا پار جي مئٽرڪ پاس نيانين جو انگ وڌي سگهي ٿو.
جڏهن ته اين جي اوز کي به نياڻين جي تعليم لاءِ اڳتي اچڻ گهرجي. هتان جي عوام کي علاج معالج جون سهوليتون ڏيڻ لاءِ 1965ع ۾ ڊسپنسري قائم ڪئي ويئي هئي. 1972ع ۾ ان کي بي ايڇ يو جو درجو ڏنو ويو. 2007ع ۾ ان کي هيلٿ سينتر جو درجو ڏنو ويو آهي. پر 3 ڊاڪٽرن جي پوسٽ جو درجو ملڻ جي باوجود هڪ ڊاڪٽر مقرر آهي، جنهن ڪري عوام کي هن اسپتال مان جيڪو لاڀ ملڻ گهرجي اهو نه ملي رهيو آهي. موجود ڊاڪٽر اڪيلو اهو به ٻاهر جو هئڻ جي باوجود 92ع ۾ مقرر ٿيڻ کان اڄ تائين 24 ڪلاڪ رهڻ ڪري عوام کي ڪجهه نه ڪجهه فائدو پهچي ٿو، هڪ دائي مڊوائيف جي جاءِ تي ڪم ڪري ٿي، ڏکين ويم ۾ ماڻهن کي وڏين مشڪلاتن جو منهن ڏسڻو پئي ٿو. هر سال ڪيتريون ئي ويم واريون عورتون مريو وڃن، ڇاڪاڻ ته عمرڪوٽ جي سول اسپتال کانسواءِ ٻي ڪابه وڏي اسپتال ويجهي نه آهي. هتي ليڊي هيلٿ ورڪر به مقرر نه آهن، جي هوندي ته اها به رڪارڊ ۾ ماضي ۾ هيون پر بلڪل اڻ پڙهيل هئڻ ڪري کين هٽايو ويو، هيلٿ سينٽر ۾ ايمبولنس نه هئڻ ڪري هزارين رپيا ڪرايو ڀرڻ جي سگهه نه رکندڙ سخت بيمار ماڻهو فوري طور عمرڪوٽ سول اسپتال نه پهچڻ ڪري الله کي پيارا ٿيو وڃن. مريضن جي حساب سان ميڊيسن به نه ٿي ڏني وڃي. کوکرا پار ۾ 4 پرائمري اسڪول آهن، جيڪي ٻارن جي بهتر تعليم واري سوچ بجاءِ سياسي سرسي ڏيکارڻ واري سوچ تحت ٺاهيا ويا آهن، انهن اسڪولن ۾ به پوسٽن جي حساب سان اڌ کان به گهٽ ماستر مقرر آهن. هتي هنن پرائمري اسڪول هيڻن حالن ۾ آهي. هتي 1962ع ۾ پهريون پرائمري اسڪول کوليو ويو، ان لاءِ هڪ ڪمري واري عمارت 1980ع ۾ ٺهرائي ويئي، ڪافي عرصي کان مڊل اسڪول قائم آهي، ان کي اپ گريڊ ڪري 2007ع ۾ هاءِ اسڪول جو درجو ڏئي ان لاءِ نئين بلڊنگ ٺاهي ويئي، پر ڪم اهڙو ته ناقص ڪيو ويو جو عمارت هيڻن حالن ۾ آهي، خاص طور برساتن ۾ ڇتيون وهن ٿيون. هن اسڪول ۾ ٻه سؤ کان وڌيڪ شاگرد آهن. استادن جي 19 پوسٽن تي 14 استاد مقرر ٿيل آهن. سائنس هال، ڊرائنگ هال ۽ سائنسي تجربا ڪرڻ لاءِ سامان به نه ڏنو ويو آهي. ڊي سي او پروگرام تحت 4 ڪمپيوٽر ڏنا ويا آهن، پر اهي جيئن آيا آهن ائين پيا آهن، ڪمپيوٽر آپريٽر نه هئڻ ڪري هتان جا شاگرد پاڻي مٿي جهوپڙا مورک اڃ مرن وانگر ڪمپيوٽر اسڪول ۾ اچڻ جي باوجود هو اهي سکي نه ٿا سگهن، جڏهن ته ايس ايم سي فنڊ به 50 هزار رپيا ملي رهيو آهي. کوکرا پار ۾ مختلف پاڙا آهن، جتي ريلوي اسٽيشن ۽ روڊ کان انهن پاڙن تائين فرشبندي وارين گهٽين جي ضرورت آهي، کوکرا پار واسين جو چوڻ آهي ته هتي اڪثريت پ پ جي هئڻ جي باوجود هر پ پ دور ۾ به کوکرا پار کي ترقياتي ڪمن ۽ نوڪرين ڏيڻ ۾ نظرانداز ڪيو وڃي ٿو. هتان جي ماڻهن کي مخدوم خاندان سان وڏي محبت آهي، ان جو مثال مخدوم طالب الموليٰ جن جي هر ورسي ۽ مخدوم امين فهيم جن جي هر سالگرهه ملهائي وڃي ٿي. هتي انگريز دور جو سرڪٽ هائوس آهي، جنهن جي هاڻي سار سنڀال نه هئڻ ڪري زبون حالي ۾ آهي.