شخصيتون ۽ خاڪا

ورق ورق گلاب

سنڌ جي ماڳ مڪانن ۽ شخصيتن تي لکيل مضمونن ۽ لکڻين جي هن مجموعي ”ورق ورق گلاب“ جو ليکڪ نور سنڌي آهي. هن ڪتاب ۾ سنڌ جي ڪيترن ئي ماڳ مڪانن، قديم شهرن، ڳوٺن جو تاريخي پس منظر، ماضي حال، صوفي سنتن، سنڌ جي ڪيترن ئي حال حيات، وصال ڪري ويل شخصيتن، انوکن ڪردارن ۽ سول سوسائٽي ۾ ڪردار ادا ڪندڙن جي نجي زندگي ۽ سماجي خدمتن جو احوال شامل ڪيو ويو آهي.
  • 4.5/5.0
  • 5657
  • 907
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • نورسنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book ورق ورق گلاب

سنڌي موسيقي جو بهادر ۽ بيباڪ ڪردار فقير عبدالغفور

سنڌي راڳ ايترو قديم آهي، جيترو سنڌ قديم آهي. ماضي کان صوفي بزرگن جو ڪلام گهڙي ۽ يڪتاري تي خوشي جي موقعن کانسواءِ مزارن اوطاقن ولي الله جي تڪين تي ڳايو ويندو آهي. سنڌ ڌرتي ڪيئن اهڙا مهان ڪلاڪار پيدا ڪيا آهن، جن سنڌي فن جي خدمت ڪئي آهي. صوفيانه راڳ نه صرف سنڌ پر سڄي دنيا ۾ ڳايو ويو آهي. اهڙن فنڪارن ۾ فقير عبدالغفور به هڪ هو. پاڻ تقريبن 1910ع ۾ حيدرآباد ۾ محمد صالح لکڻ جي گهر ۾ جنم ورتو. پاڻ صرف سنڌي چند درجا پڙهيو، ننڍي هوندي کان کيس ڳائڻ جو شوق هو ۽ پاڻ 12 سالن جي ڄمار ۾ ان وقت جي مشهور فنڪار عيسى فقير وٽ راڳ جي سکيا ورتي. فقير عبدالغفور جي فن جي دنيا ۾ مشهور ٿيڻ کان اڳ حيدرآباد ۾ گهوڙي گاڏي به هلائيندو هو ۽ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ فقير صاحب حيدرآباد جي ڏاڍن مڙسن مان هڪ هو، ان دور ۾ درگاهه سچل جو طالب سردار محمد بخش ڪوجهو جي فقير عبدالغفور سان واقفيت ٿي، جيڪو کيس سچل سائين جي ميلن تي تي وٺي وڃڻ لڳو. 1955ع ۾ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي قيام بعد فقير عبدالغفور اتان ڳائڻ لڳو ۽ جڏهن ته سچل سائين لطيف سرڪار ٻين ولي الله جي عرس مبارڪن تي ٿيندڙ موسيقي جي محفلن ۾ ڳائڻ ڪري سندس مقبوليت وڌندي رهي، فقير صاحب مقبوليت لطيف سائين جي ڪلام عمر مون نه وڻن تنهنجون ماڙيون اسين ماروئڙا مال چاريون الا! سان وڌي فقير صاحب ان ڪافي کي اهڙي خوبصورت انداز ۾ ڳايو جو ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان نشر ٿيڻ بعد هر ماڻهو وات اها ئي ڪافي هوندي هئي. ڪنهن محفل ۾ فقير صاحب جي ڳايل ٻي ڪافي ”مالڪ توبهه تو در“ به منفرد انداز ۾ ڳائي فقير صاحب نه صرف سنڌ ۾ پر دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ فن جو مظاهرو ڪيو. کيس فن جي خدمت تي حڪومت پاڪستان 1966ع ڌاري کيس تمغه امتياز ڏنو ويو. هي فقير صاحب جي مقبوليت جو اهو عالم هو جو سنڌ جي درگاهن صوفياڻه محفلن تعليمي ادارن ۾ ٿيندڙ فنڪشن سندس شرڪت کي يقيني بڻايو ويندو هو. موسيقي جون محفلون سندس شرڪت کانسواءِ اڌوريون سمجهيون وينديون هيون، سردار محمد بخش ڪوجهو فقير صاحب تي مهربان هو، پاڻ فقير صاحب کي حمايت السلام ڪاليج ڀرسان موجوده سرفراز ڪالوني ۾ گهر لاءِ زمين جو ٽڪر به ڏنو ۽ ڪاليج جي احاطي ۾ کيس هڪ ڪوٺي ٺهرائي ڏني، جتي فقير صاحب ويٺو هوندو هو، رات جو سردار محمد بخش اتي اچي فقير جو راڳ ٻڌندو هو، اتي ٻيا ماڻهو به گڏ ٿي فقير صاحب جو راڳ ٻڌندا هئا. فقير صاحب کي اهو به اعزاز حاصل آهي ته پاڻ سچل سرمست جي ڪلام کي منفرد انداز ۾ ڳايو شروع ۾ فقير صاحب ماچيس جي دٻي وڄائي ڳائيندو هو، انڪري کيس پهرين ريڊيو تي ڳائڻ جو موقعو نه مليو، کيس صلاح ڏني وئي ته هو يڪتارو ۽ چپڙي تي ڳائي بعد ۾ پاڻ يڪتارو ۽ چپڙي تي ڳايو فقير صاحب ڳالهائڻ جو ڀڙ هو پاڻ چرچائي به هو، ممتاز مرزا فقير عبدالعفور بابت پنهنجي هڪ ڪتاب ۾ لکي ٿو ته سنگ جو ڳائڻ سنڌ جي اسٽيج تي هڪ مخصوص مقبول اسم آهي. ان سنگ کي منهنجي نڪته نظر کان جيڪڏهن مقبول بڻايو ته اهو فقير عبدالغفور هو. فقير صاحب جڏهن مستي وجد واري ڪيفيت اختيار ڪندو هو ته هر ماڻهو جي نظر مٿس هوندي هئي هو نه رڳو وجد ۾ اچي پاڻ نچندو هو پر ٻين کي به نچائيندو هو. ان زماني ۾ حيدرآباد ۾ آمريڪن تعليم جي مقبوليت وڌائڻ لاءِ اتي هڪ ثقافتي شام جو اهتمام ڪيو ويو. ان پروگرام ۾ بنگلاديش جو مشهور ڳائڻي شهناز بيگم جي وڏي مقبوليت هئي. ان پروگرام ۾ شهناز بيگم اڌ منو ڪلاڪ ڳائڻ بعد ساهي کڻڻ لاءِ فقير عبدالغفور کي وارو ڏنو ويو. جنهن سچل سائين جو ڪلام ”جنهن دل پيتا عشق دا جام، سا دل مستو مست مدام“ اهڙو ته منفرد انداز ۾ ڳايو جو ماڻهو کيس بي انداز داد ڏيڻ لڳا. فقير صاحب مٿان ”گهڙولي“ ڳايو ”جهڙو فضا ۾ جادو ڪري ڇڏيو.“ ان بعد جڏهن شهناز بيگم ڳائڻ لاءِ آئي ته هڪ ته سندس آواز گهٽ ٻيو ماڻهن تي طاري ٿيل فقير جو جادو ڀريو آواز ان رات ان کي رات دير تائين ڳائڻو هو پر اهڙي صورتحال ۾ ٻه ڪلام چئي ساڻي ٿي پئي، ائين لڳي رهيو هو ته جهڙوڪ شهناز بيگم فقير جي آواز جي جادو ڀرئي آواز ۾ گم ٿي وئي آهي. اهڙيون ڪيئن محفلون ٿيون جن ۾ فقير ڪافي چڱن ڀلن ڳائڻن کي اصل ماٺ ڪرائي ڇڏي، شيخ اياز جي وائي سنڌڙي تي سر ڪري نه ڏيندو سهندو ڪير ميار او يار ڳائي ون يونٽ خلاف شروع ڪيل تحريڪ ۾ جهڙوڪ فقير صاحب وڌيڪ روح ڦوڪيو هجي.
جنرل ضياءُ جي دور جتي سنڌ جو نالو وٺڻ گناهه سمجهو ويندو هو اهڙا ڪلام جن ۾ سنڌ جو نالو ايندو هو ته اهڙن ڪلامن کي سرڪاري ايجنسيون انهن کي باغيانه سمجهندا هئا ان دور ۾ فقير عبدالغفور لطيف جي ميلي ۾ اسٽيج تي، سنڌڙي تي سر ڪير نه ڏيندو سهندو ڪير ميار او يار ڳايو ته اتي ويٺل آرمي آفيسرن ڳائڻ بند ڪرايو ۽ فقير صاحب کي گرفتار ڪرڻ لاءِ ايڪشن ورتو پر فقير صاحب ڊرامائي انداز ڀت ٽپي اتان نڪري ويو. جڏهن ته صدر ايوب جي دور ۾ اڻ سڌي طرح ان ڪلام تي بندش وڌي وئي پر فقير صاحب هر پروگرامن ۾ اها وائي ڳائيندو هو، شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جي دور ۾ ڀٽو صاحب حيدرآباد جي سرڪٽ هائوس ۾ کليل ڪچهري ڪري رهيو هو ته فقير عبدالغفور پوليس کان پاڻ بچائي ڀت ٽپي اندر گهڙيو ته پوليس سندس پويان لڳي ڀٽو صاحب اهو منظر ڏٺو فقير تي نظر پوندي پوليس کي روڪيائين پوءِ فقير کي پاڻ وٽ گهرايائين ۽ چيائين خبرون چارون پوءِ پهريون راڻو ٻڌاءِ فقير صاحب سازن کانسواءِ راڻو ڳائڻ شروع ڪيو، ڀٽو صاحب داد ڏيندي بعد ۾ خبرون ورتائين ته فقير ڏي خبر ڀت ٽپي آيو آهين؟ خير ته آهي؟ فقير چيو ته سرڪار گهر ڪونه اٿم، تڏهن ڀت ٽپي آيو آهيان. ذوالفقار علي ڀٽو کيس ميان غلام شاهه درگاهه لڳ هڪ پلاٽ ڏنو ۽ چيائين فقير وري راڻو ٻڌاءِ ۽ فقير وري راڻو ڳايو هڪ دفعي ذوالفقار علي ڀٽي، فقير عبدالغفور کان لاڙڪاڻي ۾ پنهنجي گهر المرتضى ۾ رات جو 2 وڳي گهر آڻي سج اڀري تائين ڳائڻ ٻڌو. ڀٽو صاحب هن کان راڻو ڳارايو فقير عبدالغفور لطيف سائين، سچل سرمست ، فقير محمد کٽياڻ، شيرل فقير سميت ڪيترن ئي صوفي شاعرن جو وڏي تعداد ۾ ڪلام ڳايو ۽ انهن ۾ فقير صاحب جا جيڪي ڪلام مشهور ٿيا انهن ۾ عمر مون نه وڻن تنهنجو ماڙيون مون کي ڏونگر ڏورڻ آيو ڪيچي ڪيچ وڃن مدت ٿي ميهار يار ساهڙ، مالڪ توبهه تو در ٻارچا پوندي ٻاجهه عاشق ڏسڻ آيو محبوب گل سناسي سنڌڙي تي سير ڪير ته ڏيندو سهندو ڪير ميار آءٌ ڪاگا ڪر ڳالهه مون سان، سوئي ڪم ڪريجي جنهن جي وچ الله آپ بڻجي ڇيريان ڪهڙي ڇم ڇم لائي يار ويکو رنگ لايا وي هت نهين سو ڪٿ نهين، رخ رانجهن دا ڪعبا قبلا عشق ٻڌا احرام، سهڻي يار دي گهڙولي ڀر دي، هاڻ سک رمز وجود وچارڻ دي ناهي، حاجت پڙهڻ پڙهاوڻ دي چلو ري سيان چرچان، وي آپ چمن ۾ آيا وي سک رمز ڪو وجود وڇارڻ دي ناهي، هاوڻ دري ٻاروچا پوندءِ ٻاجهه گهوم چرکڙا سائنيا دا، تيڏي ڪتڻ والي جيو، کنيائون کلي نيڻ گهرا گلابي پر جام سادل، ننگڙا نماڻي دا جيوين تيوين پالڻا، جنهن دل پيتا عشق وَ جام سا دل مستو مست مدام، ڪنگلي والڙا يار سدا جڳ جيون سا ڏي ويڙهي آيا صبح شام، آءُ راڻا رهه رات تنهنجي چانگي کي چندن چاريان، اهي ڪلام اڄ جا مشهور فنڪار فقير صاحب جي انداز ۾ ڳائين ٿا.
پاڻ زندگي جي آخري ڏينهن ۾ بيمار ٿي پيو. سول اسپتال حيدرآباد جي جنرل وارڊ ۾ 22 جولاءِ 1986ع تي دم ڌڻي حوالي ڪيو. سندس وصيت موجب کيس ميان غلام شاهه ڪلهوڙو واري مقبري وٽ در تي مٽيءَ ماءُ جي هنج حوالي ڪيو ويو.