لطيف سائين تي سوني نيل چاڙيندڙ شهدادپور جو وساڻ خاندان
شروع ۾ هي خاندان سياست کان پري رهيو پر مرحوم رئيس ڀائي خان وساڻ بعد هي خاندان باقائده سياست ڪري رهيو آهي، سندن اصل ڳوٺ شهدادپور ٽنڊو آدم روڊ تي ڳوٺ خير محمد وساڻ آهي. هي وساڻ خاندان خير محمد وساڻ جو اولاد آهي. هي خاندان اصل ڪٿان جو آهي، خير محمد وساڻ کان اڳ هن خاندان جون ڪهڙيون شخصيتون ٿي گذريون آهن ان بابت ڪابه ڄاڻ نه ملي سگهي آهي، پر رئيس حاجي ڀائي خان وساڻ ”اول“ جان محمد وساڻ کان وٺي هن خاندان جو احوال ملي ٿو. ڀائي خان وساڻ اول، علائقي جو برک زميندار، سخي مرد، وڏو اوطاقي فقير منش انسان هو. هن خاندان جا وڏا لطيف سائين جا فقير به رهيا ۽ هنن کي درگاهه جي ڀرسان جيڪا لاڙڪ فقيرن جي اوطاق آهي، اها هن خاندان کي مليل هئي ۽ هن خاندان جو هر پڳدار باقائده لطيف جي عرس مبارڪ ۾ لنگر هلائيندو هو ۽ 3 ڏينهن ڊيوٽي ڏيندا هئا. لنگر نياز واري سلسلي کي ڀائي خان وساڻ اول وڌيڪ وڌايو ۽ لطيف سائين جي عرس مبارڪ کي وڌائڻ ۾ به هن جو ڪردار رهيو. جڏهن ته ڀائي خان وساڻ اول لطيف سائين تي سوني نيل چڙهائي. سوني نيل بابت 2 روايتون آهن، هڪ روايت اها ته هڪ دفعي ڀائي خان وساڻ گهر آيو ته ڪمري جي دروازي جي چائونٽ ٽپيو ته کيس ٿاٻو آيو، جڏهن هن اهو ڏٺو ته ٿاٻو ڇو آيوته هن کي هڪ ديڳ جو ڪنو ڏسڻ ۾ آيو، جنهن ۾ هي وچڙي پيو هو. جڏهن کوٽائي ڪرائي ته 2 ديڳيون سونين گينين سان ڀريل هيون ۽ انهي مهل پاڻ لطيف سائين جي درٻار تي ويو ۽ ان وقت جي سجاده نشين سيد علڻ سائين وٽ حاضر ٿي سڄي حقيقت ٻڌائي ۽ عرض ڪيو ته ان سون مان آئون مرشد لطيف سائين جي مزار تي سوني نيل چاڙهڻ چاهيان ٿو، اجازت ملي ۽ سجاده نشين پاران اجازت ملڻ بعد تقريباً 2 مڻ سون جي نيل مٽياري جي هڪ سوناري کان ٺهرائي چاڙهي. ٻي روايت اها آهي ته کيس اولاد نه پئي ٿيو ۽ پنهنجي مرشد لطيف جي مزار تي اچي دعا گهري ته کيس پٽ جو اولاد ٿئي ته هو سندس مزار تي سوني نيل چاڙهيندو ۽ سندس دعا قبول پئي کين فرزند عطا ٿيو ۽ پاڻ سندس نالو ڏاڏي پويان جان محمد خان وساڻ رکيو ۽ وڏي ڄڃ وٺي مزار تي سوني نيل چاڙهي. اها به روايت آهي ته پاڻ ان وقت جي سجاده نشين سيد علڻ سائين سان گڏ سون وٺڻ لاءِ بمبئي ويو، جتان 2 مڻ سون آڻي، مٽياري جي هڪ سوناري کان نيل ٺهرائي چڙهائي ۽ انهي روايت کي وڌيڪ مضبوط سمجهيو وڃي ٿو. سندس وصال 1911ع ۾ ٿيو، کيس مرشد لطيف جي پيراندي کان جيڪا هن وقت لاڙڪن جي اوطاق آهي ان ۾ سپرد خان ڪيو ويو. سندس فرزند رئيس جان محمد خان وساڻ به والد وانگر سخي، مهمان نواز، فقير منش انسان هو. عوام جي خدمت ۽ غريبن جي مدد ڪندو هو. پاڻ ملاکڙا ۽ مذهبي ڏينهن خاص طور تي حضرت محمد صه جن جو جشن ولادت وڏي جوش خروش سان ملهائيندو هو، پاڻ ڀلين مينهن، ڍڳين، ڍڳن، اٺن گهوڙن پالڻ جو شوقين هو. سندس دور ۾ لطيف سائين جي مزار تي لڳل سوني نيل مان هڪ سونو مٽ ڪو چور لاهي ويو. بعد ۾ اهو چور هٿ آيو پر پاڻ کيس گرفتار نه ڪرايو ۽ ان وٽان هٿ آيل 6 ڪلو کان وڌيڪ سون غريبن ۾ ورهايو ۽ چوري ٿيل سونو مٽ ٻيهر ٺهرائي نيل ۾ وڌو. انگريز دور ۾ سورهيه بادشاهه جي هلايل وطن يا ڪفن تحريڪ، جنهن جو هيڊ ڪوارٽر موجوده سانگهڙ ضلعي ۾ هو، انگريز سرڪار علائقي جي بااثر ماڻهن تي هٿ رکي کين جاگيرون ۽ مراعتون ۽ خانبهادر، خانصاحب، سر جهڙا لقب ڏيڻ جي آسري ۾ سورهيه بادشاهه پير صبغت الله راشدي خلاف شاهديون ڏياريون ۽ انگريز سرڪار جي ڊپٽي ڪليڪٽر رئيس جان محمد وساڻ سان به ملاقات ڪري سورهيه بادشاهه تي شاهدي ڏيڻ تي زور ڀريو پر پاڻ صاف انڪار ڪري ڇڏيو ۽ اهو چيو ته اسين کڻي پير سائين جي جماعت جا نه آهيون پر هو وطن لاءِ وڙهي رهيو اهي. کيس سلام آهي. آئون مٿس ڪوڙي شاهدي ڏئي پنهنجي قيامت ڪاري نه ڪندس، ان بعد انگريز سرڪار جي آفيسرن مختلف بهانا بنائي حرن جي مدد ڪرڻ جا الزام لڳائي رئيس جان محمد خان وساڻ کي گرفتار ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ۽ کيس ڪٿان اهڙو ڳجهو اطلاع مليو ته پاڻ ڳوٺ ڇڏي ڪافي وقت ڪراچي ۾ انڊر گرائونڊ رهيو، کيس 2 فرزند ڀائي خان وساڻ ”دوئم“ ۽ رئيس علي محمد خان وساڻ هئا. کيس والد جي ڀرسان لطيف جي درگاهه تي سپرد خاڪ ڪيو ويو. حاجي ڀائي خان وساڻ 1939ع تي جنم ورتو. مئٽرڪ پاس ڪرڻ بعد زمينداري شروع ڪئي ۽ وساڻ خاندان جو پهريون فرد هو، جنهن سياست شروع ڪئي. پاڻ پنهنجي برادري جي وڏي خانبهادر غلام محمد وساڻ سان گڏ صدر ايوب جي مسلم ليگ ”ڪنوينشن“ پارٽي جي هڪ جلسي ۾ شريڪ ٿي پارٽي جي صدر ممتاز دولتانه ۽ ٻين مرڪزي اڳواڻن سان ملاقات ڪري ان پارٽي ۾ شامل ٿيو. شهدادپور ۾ جيم خانه جتي هاڻ ٽي ايم او جو رهائش گاهه ٺاهيو ويو آهي، ان جو بنياد وجهڻ ۾ اهم ڪردار آهي. پاڻ ڪيترائي سال مسلسل جيم خانه جو صدر به رهيو. بعد ۾ پاڻ مصروف رهڻ ڪري ڊاڪٽر ميربيگ کي صدر بنايو. 1966ع ۾ صدر هائوس اسلام آباد ۾ صدر پاڪستان محمد ايوب خان سانگهڙ ضلعي مان ڀائي خان وساڻ کي سماجي خدمتن جي اعتراف طور بيسٽ سٽيزن جو ايوارڊ ڏنو. 1973ع ۾ غلام حيدر خان وساڻ سان گڏ پ پ م شامل ٿيو ۽ پ پ ۾ انتهائي سرگرم رهيو.
شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جي شهادت کان ڪجهه سال بعد ۾ پ پ جو اهم اڳواڻ غلام مصطفيٰ جتوئي پ پ ڇڏي پنهنجي پارٽي اين پي پي جو بنياد وڌو ته رئيس ڀائي خان وساڻ به جتوئي صاحب سان ذاتي دوستي جي بنيادن تي ان جي زور ڀرڻ تي پ پ ڇڏي اين پي پي ۾ شامل ٿيو، پر 3 مهينن بعد پنهنجي ڀائرن جهڙي دوست عبدالسلام ٿهيم جي ڪري واپس پ پ ۾ شامل ٿيو، پر پاڻ پهرين ۽ پوءِ پ پ ۾ ڪو عهدو نه وٺڻ جي باوجود ڪنهن عهديدار کان به وڌيڪ پ پ ۾ سرگرم رهيو ۽ پ پ ۾ قربانيون ڏنيون. شهدادپور ۾ ٿيندڙ پ پ جي پروگرامن، جلسن ۾ پاڻ دل کولي خرچ ڪندو هو. 1991ع وارين چوندن ۾ ميونسپل ڪميٽي واري پولنگ تي مٿس خوني حملو ڪري سخت زخمي ڪيو ويو. پاڻ پنهنجي وڏن وانگر وڏو اوطاقي، مهمان نواز، غربين جو همدرد، غريبن جي مدد ڪندي خوشي محسوس ڪندو هو. پاڻ شڪار ڪرڻ، دنيا جا ملڪ گهمڻ، نئين ماڊل جون بهترين گاڏيون رکڻ جو شوقين هو. دوستن جون دعوتون ڪندي خوشي محسوس ڪندو هو. پاڻ اڌ دنيا گهمي ڏٺي، سٺو لباس پائڻ، هر قسم جي خاص طور صوفيانه موسيقي ٻڌڻ جو شوقين رهيو. جواني ۾ فلمون شوق سان ڏسندو هو، کيس ترانه فلم پسند هئي، مڪيش سندس وڻندڙ فنڪار هو. پاڻ خوش مزاج سهپ رکندڙ درگذر ڪرڻ وارو هو. سندس ٽهڪ دوستن ۾ مشهور هئا. ڀائي خان وساڻ لاءِ اهو به مشهور هو ته ڪاوڙ ۾ به مرڪندو هو. ڪوشش ڪندو هو ته ڪنهن جي دل نه ڏکائجي. ڪو به سوالي هن وٽان خالي نه ويو. ڪپڙا جوتا استعمال جو ٻيو سامان چند مهينن کان پوءِ تبديل ڪندو هو. سندس پير صاحب پاڳارو شاهه مرادن شاهه ”دوئم“ سان به قريبي واسطا ۽ عقيدت رهي. پنهنجي مڱراڙي واري زمين تي پير صاحب پاڳارو جي وڏي ليول جي دعوت ڪندو هو. پير سائين کين پيٽ ۾ ڌڪ هڻي باجو سڏيندا هئا. محترمه بي نظيرڀٽو 88ع ۾ شهدادپور ۾ ڀائي خان وساڻ جي استقباليه ۾ شريڪ ٿي. پاڻ وڏن وانگر لطيف سائين سان وڏي عقيدت رکندو هو. سندس ويجهن دوستن ۾ مير فتح ٽالپر، شيخ ڌڻي بخش، علي محمد واسو، عبدالسلام ٿهيم، سيد غلام شير شاهه آف حضرت قلندر شاهه درگاهه، لطف علي وڳڻ، سائين ڏنو شاهه، ڄام امام بخش، مير محمد وساڻ، رئيس علي احمد خان نظاماڻي ۽ ٻيا هئا. لطيف سائين جي خاندان سان وڏي عقيدت هئن، ليڪن سائين غلام شبير شاهه، سيد نثار حسين شاهه، شهزاده علي بخش شاهه، ناز لطيفي، مور سائين سان وڏي نياز مندي ۽ عقيدت هئن. پاڻ لطيف جي مزار تي ٻهاري ڏئي خوشي محسوس ڪندو هو. سندس خواهش رهي ته سندس اولاد سرڪاري نوڪريون ڪرڻ بجاءِ هن وانگر سياست ڪن. راڄ ڀاڳ سنڀالين. عوام جي خدمت ڪن، سندس 2 شاديون هيون، پهرين مائٽن جي مرضي سان ۽ ٻي شهدادپور جي دائري وارن مهدوي سيدن مان ڪيائون. پهرين گهرواري مان کين هڪ فرزند علي ڏنو وساڻ ٻي گهرواري مان 2 پٽ فيصل خان وساڻ، فهد خان وساڻ ۽ 6 نياڻيون آهن. سندس اولاد سان بي انتها محبت هئي، ان جو اندازو ان مان لڳائي سگهجي ٿو ته فيصل وساڻ جي ضد تي کيس لنڊن جي هڪ يونيورسٽي ۾ داخل ڪرائڻ لاءِ 2 لک رپيا داخلا في جمع ڪرائي آيو ۽ کيس لنڊن موڪلڻ لاءِ وٺي ويندي ڪراچي ۾ عين وقت تي فيصلو تبديل ڪري کيس واپس وٺي آيو. شهدادپور جي انٽرميڊيٽ ڪاليج ٺهڻ ۾ جتي ٻين شخصيتن جو ڪردار هو، اتي مرحوم رئيس ڀائي خان وساڻ جو به ڪردار هو. وڏن آفيسرن سان بهترين تعلقات هئڻ جي باوجود انهن کان ڪڏهن به ذاتي ڪم نه ورتا. سياسي دنيا ۾ خرچ ڪرڻ، آفيسرن، دوستن جون دعوتون ڪرڻ، غريبن جي مدد ڪرڻ ڪنهن به سوالي کي خالي نه موٽائڻ ڪري پاڻ مالي طور پوئتي ٿي ويو، پر ڪڏهن به پريشان نه ٿيو ۽ نه ئي اهڙو سلسلو گهٽايو، ڄام صادق علي خان سندس ويجهن دوستن مان هڪ هو. ڄام صادق علي وزيراعليٰ سنڌ جي حيثيت ۾ کيس ڄام گروپ ۾ آڻڻ جون ڪوششون ڪيون، ان بدلي ۾ مٿس ڪروڙين رپيا قرض معاف ڪرڻ، وڏي تعداد ۾ نوڪرين جا آرڊر ڏيڻ ۽ ٻيا ذاتي فائدا ڏيڻ جي آفر ڪئي، پر پاڻ پ پ کي ڇڏڻ کان انڪار ڪيو. پاڻ بااصول ۽ باضمير انسان هئا. موتين ۽ گلاب جهڙي خوشبو رکندڙ ڀائي خان وساڻ 24 آگسٽ 1995ع تي دل جو دورو پوڻ ڪري حقيقي خالق ڏانهن هليو ويو. کيس پنهنجي ڏاڏي ۽ والد جي ڀرسان ڌرتي ماءُ حوالي ڪيو ويو. ڀائي خان وساڻ جي ننڍي ڀاءُ رئيس علي محمد خان وساڻ پاڻ 1947ع ۾ جنم ورتو. پاڻ سياسي دنيا کان پري رهيا. پاڻ فقير منش، سخي، مهمان نواز، هٿ جا کليا، سٺيون گاڏيون رکڻ، سٺا ڪپڙا پائڻ جا شوقين رهيا. ڪچهرين جا ڪوڏيا، لطيف جي ڪيتري ئي شاعري کين ياد هئي. سٺا هٿيار رکڻ جا به شوقين هئا. وڏن وانگر لطيف سائين سان وڏي عقيدت هئن. پاڻ 13 آڪٽوبر 2004ع ۾ انتقال ڪري ويا، کين هڪ فرزند جان محمد وساڻ ۽ 2 نياڻيون آهن.
علي ڏنو خان وساڻ: پاڻ رئيس ڀائي خان وساڻ جي پهرين گهر مان 1968ع تي جنم ورتو. سندن تعليم مئٽرڪ آهي. پاڻ سياست کان هٽي ڪري پنهنجي زمينداري سنڀاليندا اچن. يار ويس، فقير منش، سادو، پر ذهين انسان آهي، پنهنجي مرشد لطيف سائين سان وڏي عقيدت اٿس. تقريبن هر جمعي رات مرشد جي مزار تي ضرور ويندو آهي. فيصل خان وساڻ، مرحوم ڀائي خان وساڻ جي ٻي گهر مان آهي. پاڻ 1973ع تي جنم ورتو. ابتدائي تعليم ڪي جي اسڪول ڇهين کان ڏهين ڪلاس تائين ميونسپل هاءِ اسڪول، وڌيڪ تعليم ڊگري ڪاليج شهدادپور مان حاصل ڪئي. پاڻ گريجوئيٽ هئا. پاڻ والد جي ويجهو رهڻ ڪري سياسي گر سکيا. پاڻ 1996ع ۾ سياست ۾ پير پاتو. پهريون دفعو يونين ڪائونسل 2 شهدادپور تان ناظم چونڊيا. ناظم جي حيثيت سان پنهنجي يونين ڪائونسل ۾ ڪافي ترقياتي ڪم ڪرايا. فيصل وساڻ ننڍي عمر ۾ سياسي دنيا ۾ بهترين انداز سان اڀريو. فيصل وساڻ ۾ تمام اهي خوبيون موجود هيون جيڪي هڪ بهترين سياستدان ۽ سٺي انسان ۾ هونديون آهن. هن پنهنجي ڏاهپ ۽ بنا فرق جي عوامي ڪم ڪارين ڪرڻ ڪري شهدادپور ۾ مختصر عرصي ۾ وڏي مقبوليت حاصل ڪئي. هر وقت سندس اوطاق تي ڪم ڪارين وارن ماڻهن جي رش هوندي هئي. پاڻ ڪڏهن اهو نه ڏٺو ته ڪم لاءِ ايندڙ پ پ جو آهي يا ڪنهن ٻي جماعت جو، ان ڪري ٻين پارٽين جا ماڻهو به سندس مداح هوندا هئا. ڪوبه ماڻهو سندس گلا يا شڪايت نه ڪندو هو. ڇاڪاڻ ته فيصل وساڻ هر ماڻهو جي عزت ڪندو هو. ڪم ڪارين لاءِ ايندڙ ماڻهو کي اوبلائج ڪندو هو. هن آفيسرن سان به ايترا ته تعلقات ٺاهيا جو پ پ مخالف دور ۾ به مختلف کاتن ۾ سندس سفارش تي عام ماڻهن جا ڪم ڪاريون آساني سان ٿي ويندا هئا. پنهنجن وڏن وانگر سندس اوطاق جو دسترخوان به وسيع هوندو هو. ماني جي وقت اوطاق تي ڪيترا به ماڻهو هوندا هئا، انهن کي ماني کارائي خوشي محسوس ڪندو هو. پاڻ ننڍي عمر ۾ بهترين امين طور به سڃاتو ويو. فيصلا ڪرڻ جو ماهر، ڏکئي ۾ ڏکيا فيصلا به آساني سان ڪري ڌرين کي پاڻ ۾ هڪ ڪري ڇڏيندو هو. سياسي دنيا ۾ پاڻ مرادو ايترو ته اڳتي وڌي ويو جو پاڻ شهيد راڻي محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، پ پ قيادت ۾ خورشيد شاهه، سيد قائم علي شاهه، منظور وساڻ، نثار کهڙو، رضا رباني، اعتزاز احسن ۽ ٻي قيادت تائين ڄاڻ سڃاڻ ڪئي ان جو اندازو سندس شادي مان لڳائي سگهجي ٿو، ته ان ۾ سنڌ سان تعلق رکندڙ پ پ قيادت کانسواءِ مختلف پارٽين جا اڳواڻ به شريڪ ٿيا. فيصل وساڻ وٽ ڌارين کي به پنهنجو ڪرڻ جو فن هو، سندس ڳالهائڻ، ڪچهري ڪرڻ جو انداز متاثر ڪندڙ هو. فيصل وساڻ جي عمر گهمڻ ڦرڻ، واري هئي پر پاڻ اجاين ڪمن ۾ وقت وڃائڻ بجاءِ عوام جي خدمت ڪم ڪارين ۾ مصروف رهيو. هٿ جو کليل، غريب ماڻهن ۽ ضرورت مند دوستن جي مدد ڪندي خوشي محسوس ڪندو هو. فيصل وساڻ عوام جي خدمت عين عبادت سمجهي ڪيا. جڏهن پير بخش ڏيرو ضلع حڪومت جو نگران ضلع ناظم ٿيو ته فيصل خان وساڻ سندس ٻانهن ٻيلي رهيو. فيصل وساڻ جي مسلسل جدوجهد ۽ عوام جي خدمت ۽ عوام سان نيازمندي ڪري شهدادپور سٽي ۾ پ پ جو گراف وڌيو. ڪيترائي پ پ مخالف ووٽر به فيصل وساڻ جي شخصيت جي ڪري پ پ اميدوارن کي ووٽ ڪندا هئا. شاهنواز جوڻيجو سان سندس ذاتي تعلقات رهيا ۽ شاهنواز جوڻيجو به فيصل کي اولاد وانگر ڀائيندو هو. جڏهن ته عبدالسلام ٿهيم جي پاڻ جهڙوڪ ساڄي ٻانهن هوندو هو. هر پروگرام هر احتجاج ۾ ساڻس گڏ رهيو. مون کي ذاتي طور خبر آهي ته فيصل وساڻ ڪيترن ئي غريب شاگردن جي به مدد ڪندو هو. پاڻ شاهه لطيف فائونڊيشن سانگهڙ ضلع جو صدر پڻ رهيو. پاڻ انتهائي ذهين نيڪ نيت انسان هئا. گلاب جهڙي خوشبو وارو هي نوجوان مختصر وقت ۾ سمجهه ۾ نه ايندڙ مرض ۾ مبتلا رهڻ بعد هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪري ويو. سندس 2 جنازي نماز هڪ شهدادپور ۾ ٻي لطيف جي درگاهه تي ۽ سندس ڀلا ڀاڳ جو لطيف سائين جي گودڙي سندس جسد خاڪي تي وڌي هئي، کيس پنهنجي وڏن جي ڀرسان لطيف جي درگاهه تي لطيف جي پيراندي کان ڌرتي ماءُ جي هنج حوالي ڪيو ويو. شهدادپور ۾ سندس ادا ڪيل جنازي نماز ۾ عوام جون ڇوليون هڻندڙ سمنڊ هو. شهدادپور جي تاريخ ۾ ڪنهن جي به جنازي ۾ عوام جي ايڏي انگ شرڪت نه ڪئي هوندي. جڏهن ته سندس آخري سفر ۾ ماڻهو اوڇنگارون ڏئي روئي رهيا هئا ۽ فيصل خان وساڻ جي وصال بعد شهدادپور واسين کي اڄ به سندس ڪمي محسوس ٿئي ٿي. پاڻ سوڳوار خاندان سان گڏ ٻه فرزند محمد ڪاظم وساڻ ۽ ريحان حيدر وساڻ سوڳوار ڇڏي ويو.
فهد خان وساڻ: مرحوم ڀائي خان وساڻ جو ننڍو فرزند رئيس فهد خان وساڻ 6 جولاءِ 1978ع ۾ جنم ورتو. پرائمري ڪي جي اسڪول شهدادپور مان، ڇهين کان ڏهين ميونسپل هاءِ اسڪول شهدادپور، انٽر ۽ ايم اي پوليٽيڪل سائنس گورنمينٽ ڊگري ڪاليج شهدادپور مان حاصل ڪئي. شاگردي واري دور ۾ ڪرڪيٽ، والي بال، فوٽ بال، ونجهه وتي، وانجهي ۽ ٻيون رانديون کيڏيون، فٽ بال جو اسڪول ۾ ڪيپٽن به رهيو. جيترو پڙهڻ ۾ ذهين ايترو وري راندين ۾ ذهين. شاگردي دور ۾ سندس ناپسنديده سبجيڪٽن ۾ فزڪس ۽ عربي رهيا. پاڻ ننڍي هوندي حسن پرست رهيو آهي.
وٽن بهترين گاڏيون هئڻ جي باوجود ننڍي هوندي بائيڪ تي هلندو هو. شهر ۾ چاڪليٽي هيرو به سڏبو هو. 2004ع ۾ ايم اي پوليٽيڪل سائنس جو امتحان پاس ڪرڻ بعد زمينداري سنڀالي، کيس شوق هو ته پاڻ ايڪسائيز ۾ اي ٽي او يا ايس پي پوليس ٿئي. پر وڏي ڀاءُ فيصل وساڻ جي وصال بعد اها خواهش اڌوري رهجي ويس. ڇاڪاڻ ته فيصل وساڻ جي وفات بعد زمينداري، راڄ ڀاڳ، فيصلا اهو سڄو بار سندس ڪلهن تي اچڻ ڪري پنهنجي خواهش کي ماري ڇڏيو. 2003ع ۾ جڏهن ميان محمد سومرو گورنر سنڌ هو ته ان وقت فهد خان وساڻ کي سرڪاري خرچ تي پڙهائڻ لاءِ آمريڪا موڪليو پئي ويو پر سندس والده کيس نه ڇڏيو. فهد وساڻ به والد ۽ ڀاءُ وانگر يار ويس، فقير منش، گهمڻ ڦرڻ جو شوقين، 30 کان وڌيڪ ملڪ گهميا آهن. پاڪستان جو هر تفريحي ماڳ گهميو آهي. سندس زندگي جا 2 وڏا ڏک سندس والد ڀائي خان وساڻ ۽ ڀاءُ فيصل خان وساڻ جو وصال آهي. سندس وڏي کان وڏي خوشي سندس ڀاءُ فيصل وساڻ جي شادي آهي ۽ ان دعوت جو سڄو انتظام هن ڪيو هو ۽ اها دعوت هڪ مثالي دعوت هئي. ننڍي عمر ۾ ذهين، عوام جو هڏ ڏوکي ماڻهن جا ڪم ڪاريون ڪندي خوشي محسوس ڪندڙ، ڳالهائڻ جو انداز متاثر ڪندڙ، تاريخ، سياست، اسلامي فقهن تي بهترين انداز ۾ ڳالهائڻ وارو، فهد خان وساڻ جو ادب سان به شوق رهيو آهي. ماضي ۾ سندس عشق جا چرچا به عام رهيا، پاڻ نازڪ نفيس طبيعت وارو آهي، پر وڏو بردبار، سهپ وارو آهي، ڀاءُ فيصل وساڻ بعد پاڻ کي اڪيلو ۽ اداس وياڪل سمجهي ٿو. سندس والد سندس ڀاءُ جي دوستن کي سنڀالڻ، راڄ ڀاڳ، زمينداري، سياست، فيصلا، عوام جي خدمت، شادين، غمين ۾ پهچڻ، ڀاءُ جي فرزندن جي سنڀال تربيت سڀ بار سندس ڪلهن تي آهي ۽ پاڻ بهتر انداز ۾ نه صرف نڀائي رهيو آهي پر پنهنجي ڪردار، عوام دوستي هر ڪنهن سان پيار محبت، شفقت سان پيش اچڻ ڪري عوام ۾ مقبوليت به حاصل ڪري رهيو آهي. موسيقي سان لڳاءُ رکي ٿو. سندس خواهش آهي ته والد ۽ ڀاءُ جي روايتن کي برقرار رکي ۽ وڏن جون ڪي روايتون جيڪي والد صاحب ڪن مجبورين ڪري ختم ڪيون، انهن کي بحال ڪريان. خاص طور لطيف سائين جي عرس مبارڪ ۾ لنگر هلائيڻ، مذهبي ڏينهن وڏي ليول تي ملهائين. فهد وساڻ جي پسند جو اداڪار عامر خان، فنڪارن ۾ محمد رفيق، نصرت فتح علي خان، سندس وڻندڙ گيتن ۾ سانو اڪ پل چين نه آئي سجنا تيري بنا آهي. سندس پسنديده شخصيت ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، شهيد بي نظير ڀٽو، مخدوم شاهه محمود قريشي، شاعرن ۾ لطيف سائين پروين شاڪر، علامه اقبال، پاڻ هن وقت شاهه لطيف فائونڊيشن ضلعي سانگهڙ جو صدر پڻ آهي. پاڻ پيار جي شادي ڪئي آهي. پاڻ پ پ قيادت سان اختلاف ڪري مسلم ليگ (ف) ۾ شامل ٿيو، سندس مسلم ليگ (ف) ۾ سٺي حيثيت آهي.
جان محمد وساڻ: جان محمد وساڻ 15 مئي 1970ع ۾ رئيس علي محمد وساڻ جي گهر ۾ جنم ورتو. اڪيلو پٽ هئڻ ڪري لاڏڪوڏسان نپنو، سندس تعليم بي اي آهي. ننڍي هوندي کان ذهين، همدرد، سچار، بااصول، يار ويس شخصيت جو مالڪ آهي. شاگردي دور کان وٺي انتهائي ذهين ڪرڪيٽ جو شوقين رهندو اچي، ڪرڪيٽ جو اڄ به شوقين آهي. ٽي وي تي ٻين تفريحي پروگرامن بجاءِ ڪرڪيٽ شوق سان ڏسي ٿو. ادب سان پڙهڻ جي حد تائين شوق رکي ٿو. ڪيترائي اسلامي، تاريخي، سياسي، ادبي ڪتاب سندس مطالعي هيٺ رهيا آهن. هر قسم جي موسيقي سان لڳاءُ رکي ٿو. سندس پسند جو فنڪار محمد رفيق، مهدي حسن، عابده پروين آهن، سندس پسند جو گيت دنيا ڪي رکوالي وڻندڙ آهي. پاڻ خوش مزاج آهي، پر ڪڏهن ڪنهن ڳالهه تي ڪاوڙجي ته پوءِ تمام گهڻي ڪاوڙ ايندي آهي، کيس گهڻو ڪري ڪاوڙ ڪوڙ ڳالهائڻ غلط ڳالهيون ڪرڻ تي ايندي اٿس. کيس 3 فرزند رضا علي، زين العابدين، حسنين عباس آهن. سندس خواهش آهي ته کين روايتي وڏيرو بنائڻ بجاءِ سرڪاري نوڪري ۾ آڻيان.
محمد صالح وساڻ مرحوم : پاڻ وڏيرو سنگهار خان جي گهر ۾ 21 مئي 49ع تي جنم ورتو. تعليم انٽر تائين حاصل ڪيائين، بعد ۾ اباڻي زمينداري سنڀالي. شاگردي دور ۾ سياست شروع ڪيائين، ايوب خان دور ۾ جڏهن شاگرد يونين جو رواج نه هو ته پاڻ ڪاليج ۾ وساڻ اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو بنياد وڌو ۽ غريب شاگردن جي مدد ڪئي. پاڻ ڪاليج جي زماني ۾ ڊرامن ۾ اداڪاري به ڪئي. 1965ع ۾ نيشنل گارڊ شهدادپور جو ڪمانڊر رهيو. فوجي ٽريننگ ورتي 65 واري لڙائي ۾ هن جي ڪمان ۾ شهدادپور جا 400 نيشنل گارڊ جا رضاڪار عمرڪوٽ واري محاذ تي روانا ٿيا، اڃان حيدرآباد تائين پهتا ته جنگ بندي جو اعلان ٿيڻ بعد هنن کي واپس ڪيو ويو. محمد صالح وساڻ صوفيانه راڳ سان دلچسپي رکندو هو، لطيف سائين جي 70 سيڪڙو شاعري کيس ياد هئي، فنڪارن ۾ خان صاحب منظور علي خان، لتا، رفيق، محمد يوسف، شاعرن ۾ مرشد لطيف، سچل سرمست، حمل فقير، محمد فقير کٽياڻ پسند جا شاعر رهيا. فلمن ڏسڻ جو شوق هيس سندس پسند جي فلم آواره هلاڪو آهي. مزاجي عشق ڪيا آهن پر ڪاميابي گهٽ ماڻي. سندس پسند جو شعر پروين شاڪر جو:
حادثي سي بڙهڪر سانحه يه هوا،
لوگ ٺهري نهين حادثا ديکهه ڪر.
مرحوم 2012ع ۾ وفات ڪئي، سندس اولاد ۾ 4 پٽ محمد حسين وساڻ، امير علي وساڻ، سهيل احمد وساڻ ۽ نور علي وساڻ ۽ 6 نياڻيون آهن.
نوٽ: هن خاندان جون ٻيون به هردلعزيز شخصيتون ٿي گذريون آهن ۽ ڪافي حال حيات آهن، ليڪن انهن جي معلومات نه ملي سگهي آهي، ورق ورق گلاب حصو 2 ۾ ڪوشش ڪري هن وساڻ خاندنا جي رهجي ويل شخصيتن جو ذڪر شامل ڪيو ويندو.
(هي معلومات اسان کي مرحوم محمد صالح وساڻ، فقير عبدالله ابڙو، مرحوم فيصل وساڻ، فهد وساڻ ۽ شهدادپور جي وڏي عمر جي ساڃاهه وند ماڻهن کان ملي آهي.)