شخصيتون ۽ خاڪا

ورق ورق گلاب

سنڌ جي ماڳ مڪانن ۽ شخصيتن تي لکيل مضمونن ۽ لکڻين جي هن مجموعي ”ورق ورق گلاب“ جو ليکڪ نور سنڌي آهي. هن ڪتاب ۾ سنڌ جي ڪيترن ئي ماڳ مڪانن، قديم شهرن، ڳوٺن جو تاريخي پس منظر، ماضي حال، صوفي سنتن، سنڌ جي ڪيترن ئي حال حيات، وصال ڪري ويل شخصيتن، انوکن ڪردارن ۽ سول سوسائٽي ۾ ڪردار ادا ڪندڙن جي نجي زندگي ۽ سماجي خدمتن جو احوال شامل ڪيو ويو آهي.

4.5/5.0
5657
907
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
نورسنڌي
ڇاپو پھريون

مياڻي ۽ دو آبي ۾ انگريز خلاف وڙهيل جنگ جو سالار شهيد شاهن رند ۽ سندس خاندان

ڪلهوڙن جي دور ۾ ننڍين رياستن تي قابض مختلف قومن وارن، ٻاهرين جنگين کي منهن ڏيڻ ۽ پنهنجون سرحدون وڌائڻ لاءِ مضبوط لشڪر جي ضرورت محسوس ٿي ۽ هنن سندن ويجها واسطيدار ميرن کي ملتان مان گهرايو، ڇاڪاڻ ته هو دلير جنگجو هئا، ميرن پاڻ سان گڏ ٻين برادرين جا بلوچ جنگجو ۽ دلير ماڻهو گڏ آندا روايتون آهن ته سرائيڪي ڳالهائيندڙ قومون ميرن سان گڏ سنڌ ۾ اچي مختلف شهرن ۾ آباد ٿيون ۽ کين لشڪر ۽ حڪومت ۾ ننڍا وڏا عهدا ڏنا ۽ ڪن کي ميرن پاران مليل جاگيرون سنڀال لاءِ ڏنيون ويون، لشڪر ۽ ٻين عهدن تي فائيز بلوچن کي وفاداري ۽ خدمتن جي عيوض جاگيرون به ڏنيون، اهو ئي سبب آهي ته سنڌ ۾ سرائيڪي ڳالهائيندڙ برادرين جي ماڻهن وٽ ٿوري گهڻي زمين ضرور آهي، اها جدا ڳالهه آهي ته ڪيترن ئي زمينون وڪرو ڪري ڇڏيون، ميرن سان گڏ رند قبيلي جا ماڻهو به آيا، انهن ۾ امام بخش خان رند به شامل هو، جيڪو ميرن جو ويجهو بااعتماد هو ۽ لشڪر ۾ سالار هو ۽ ڪيترن ئي جنگين ۾ حصو ورتو، سندس وفات بعد سندس فرزند شاهن رند والد جي جاءِ تي سالار ٿيو، سندس خاندان جي رئيس محمد علي خان رند جيڪو سماج سڌارڪ ۽ شاعر ليکڪ به آهي ٻڌائي ٿو ته شاهن خان رند ٿر جي راڻن ۽ ٻين سان ۽ هالاڻي واري جنگ ۾ حصو ورتو هو، مير صوبيدار خان جو بااعتماد ماڻهو هو، مياڻي واري جنگ ۾ جنرل هوش محمد شيدي جي ڪمان ۾ انگريز خلاف جنگ ڪئي بعد ۾ 24 مارچ 1847ع تي دوآبي واري جنگ ۾ سورهياڻي سان وڙهي شهيد ٿيو، تاريخ لکي ٿي ته ان جنگ ۾ مير صوبيدار خان پاسيرو رهيو پر شير سنڌ مير شير محمد خان مياڻي واري جنگ ۾ڪاميابي نه ملڻ جي باوجود پنهنجو لشڪر ۽ مددي لشڪرن جا ماڻهو گڏ ڪري وڏي همٿ ۽ حوصلي سان انگريز فوج سان وڙهيو، هوشو شيدي مير صوبيدار جو خاص ماڻهو هئڻ جي باوجود ضمير موجب انگريز خلاف جنگ وڙهي مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون جا نعرا هڻي شهادت ماڻي هن جنگ ۾ ڪيترن ئي جوڌن جوانن انگريز سان وڙهندي شهادت ماڻي ليڪن تاريخ ۾ انهن سڀن جوڌن جا نالا شامل نه ڪيا ويا آهن انهن شهيدن مان ڪيترن کي حيدرآباد کان 6 ميل پري ڏکڻ اوڀر ۾ ناريجن جي ڳوٺ وٽ ڌرتي ماءُ جي هنج حوالي ڪيو ويو اهو قبرستان شهيدن جو قبرستان سڏجي ٿو. هوش محمد شيدي جي مزار به اتي آهي،ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ پنهنجي ڪتاب جنگ نام ۾ ان جنگ ۾ شهيد ٿيندڙن مان صرف مير غلام علي خان مهڪاڻي، مير علي خان مهڪاڻي،مير عبدالله خان مهڪاڻي ، گوهر خان مري ٻيراني وارو، دائود خان، ڪمال خان مري ٽندوآدم، نواب خان قربان علي خان علياڻي لغاري، جعفر خان ڏاهاڻي مري، مير بلوچ، علي خان سنڌيراڻي مري، مرزو خان بڊاڻي مري شادمان خان ڪپري، مير بلوچ خان خاناڻي ٽالپر، بالاچ خان ترڪ عنايت خان ترڪ، علي بڊاڻي، غلام محمد جان، قيصر خان قمبراڻي جا نالا لکياآهن، شاهن خان رند جي خاندان جي رئيس محمد علي خان رند جي دعويٰ آهي ته ان جنگ ۾ سندن تڙ ڏاڏو شاهن خان رند به دليري سان جنگ جي ميدان ۾ لڙي شهادت ماڻي سندس آخري آرام گاهه مٿي ذڪر ڪيل شهيدن جي قبرستان ۾ آهي، ليڪن اتي ڪتبو نه لڳل هئن ڪري ۽ پوين پاران اتي ڪافي عرصو نه وڃڻ ڪري ان قبر جي خبرنه آهي، محمد علي خان ٻڌائي ٿو ته شهيد شاهن خان رند جو آخري آرام گاهه هوش محمد شيدي جي آخري آرام گاهه ويجهو هو، شاهن خان رند جو خاندان متهلي واري علائقي ۾ سندس ئي نالي سان آباد ڪيل ڳوٺ ۾ رهيل هو بعد ۾ ان خاندان جا رند کڏڙو، ٺٽو ۽ ٻين علائقن ۾ وڃي رهيا، مشهور محقق ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ پنهنجي ڪتاب جنگنامان ۾ لکي ٿو ته ڳوٺ شاهن رند ۾ رندن جو راڄ هو، جن جو وڏو نهال خان رند هو، هنن حيدرآباد جي مير حڪمران گهراڻي کي سنگ ڏنو هو انهن سان ويجهي مٽي ڪري سندن مقامي اثر رسوخ ۽ طاقت ۾ اضافو ٿيو نهال خان رند پاڻ وڏو لائق انسان هو، پر کيس هڪ اوڏڻ زال مان گل محمد نالي پٽ هو، جيڪو نهايت سرڪش ٿي ساماڻو ۽ نه رڳو پاڙيسري راڄن سان اهنج ڪيائين پر مير محمود خان واري ٻني ۾ پنهنجيون گهوڙيون ۽ ٻيو مال ڇوڙي ڇڏيندو هو، جيڪو پيو ڀيل ڪندو هو، انهي تي اتي جي هارين ۽ ڀاڳين حيدرآباد ۾ وڃي مير محمود خان وٽ دانهيون جنهن پنهنجا ماڻهو موڪليا ۽ نهال خان کي چوائي موڪليائين پر هن اڻ ٻڌو ڪري ڇڏي تڏهن مير محمود خان پڇا ڪرائي ته انهي طرف ٻيو ڪو همٿ وارو مڙس آهي جيڪو رندن کي جهليندو تڏهن کيس ٻڌايائون ته جعفر خان لغاري اهڙو آهي جو اوهان جي طرفان کيس خاص پيغام ويندو ته ان کي مان ڏيندو ۽ رندن کي منهن ڏيندو، جڏهن مير محمود جو وٽس خط آيو ته سڀني کي سڏي صلاح ڪيائين جن اها راءِ ڏني ته اسان جو تعلق گادي وارن ميرن سان آهي جن سان رند سڱڻيا آهن انهي ڪري رندن سان مقابلو ڪرڻ ڄڻ خود ميرن سان مقابلو ڪرڻ جي برابر ٿيندو جعفر خان لغاري چيو ته مير محمود خان کي اهو سڀ ڪجهه معلوم هوندو پر انهي هوندي به هن مدد لاءِ لکيو آهي. مناسب نه اهي جو مدد نه ڪجي، ٻيو ته نهال خان رند وڏو لائق آهي ۽ منهنجي ساڻس ڏيٺ ويٺ آهي ان سان ڳالهائينداسون ته معاملو صلح سانت سان نبيري ويندو، تڏهن سڀن جي اها صلاح بيٺي ۽ جعفر خان لغاري پوءِ مير محمود خان ڏانهن لکي موڪليو ته اوهان هجت ڪندي اسان ڏي لکيو آهي سو اسان ان جي تدارڪ ڪنداسين ۽ ڌڻي ڪندو ته سڀ چڱي ٿيندي ۽ جعفر خان پوءِ نهال خان ڏي سلام موڪليا ۽ چيو ته اسان تي مير محمود خان جو بار پيو آهي ته سندس ٻني کي ڀيل کان بچايون، تون پاڻ لائق آهين ۽ پنهنجي ماڻهن کي منع ڪر ته ٻني ۾ گهوڙيون مال نه ڇڏين نهال خان سلامن جو مان رکيو ۽ پنهنجي ماڻهن کي زباني هدايت ڪئي پر گل محمد ڪونه مڙيو، نبي بخش خان بلوچ اهو واقعو تفصيل سان بيان ڪيو آهي مختصر اهو ته ان بعد رندن ۽ لغارين ۾ لڙائي ٿي ٻنهي ڌرين جا ڪيترائي ماڻهو مارجي ويا ان ۾ نهال خان ۽ گل محمد خان خود ۽ جعفر خان لغاري جا ماڻهو مارجي ويا، ليڪن ڳوٺ شاهن رند جي خاندان جي ادب دوست شخصيت محمد علي خان رند چوي ٿو ته رندن مير صاحبن جي خاندان ۾ سڱ نه ڏنو هو ڊاڪٽر صاحب ٻڌل ٻڌائيل ڳالهيون بغير ڪنهن تصديق جي بيان ڪيون آهن هن ٻڌايو ته مير صاحبن شاهن رند کان سڱ جي گهر ضرور ڪئي هئي پر شاهن خان سڱ نه ڏنو سڀ ڪنواريون نياڻيون پنهنجي خاندان ۾ پرڻائي ڇڏيون هيون محمد علي خان رند اهو به ٻڌائي ٿو ته رند ۽ لغارين ۾ جهيڙو زمين جي ڀيل تان نه ٿيو هو. لغارين جي اسان جي زمين ڀرسان زمين آهي جتي گل محمد خان رند انهن کي تنگ ڪندو هو اهڙي دانهن ملندي کيس ڳوٺ مان لڏايو ويو .لغارين ۽ رندن ۾ ڪا به جنگ نه ٿي آهي اگر ايڏي وڏي جنگ ٿئي ها ته اسان جا وڏا ته اسان کي ضرور ٻڌائين ها محمد علي خان رند وڌيڪ ٻڌائي ٿو ته ميرن شاهن خان رند کي موجوده ضلعي سانگهڙ ۾ ديهه ڄراڙي، لاکا، دوفاني، 43، 44 جمڙائو ڊيرو ۽ ٻين ديهن ۾ 8 هزار ايڪڙن کان وڌيڪ زرعي زمين جون جاگيرون عطاڪيون ۽ سندس خاندان مان هڪڙا پڪي قلعي حيدراباد ۾ ميرن سان گڏ ٻيو خاندان تعلقه سنجهورو ۾ ڳوٺ شاهن خان رند ۾ رهڻ لڳو، اهو ڳوٺ شاهن خان رند آباد ڪيو هو، شاهن خان رند کي مهرو خان رند نالي فرزند هو، جيڪو پهرين حيدرآباد ۾ ميرن وٽ هو والد جي شهادت بعد ان ڳوٺ ۾ اچي رهيو، پاڻ فقيراڻي طبيعت وارو سخي دل هو، کيس پنهنجي زمين ۾ سپرد خاڪ ڪيو ويو، اتي هاڻ وڏو قبرستان آهي جيڪو سندس ئي نالي مهرو خان رند قبرستان سڏجي ٿو، کيس 2 فرزند امام بخش خان ۽ نبي بخش خان هئا، ٻئي ڀائر راڄاڻيتا، مهمان نواز، سخي، وڏا اوطاقي هئا، امام بخش رند کي 3 فرزند هئا محمد علي خان، غازي خان، سعيد خان، جڏهن ته نبي بخش خان رند کي ڪيترا پٽ هئا ان جو خاندان ڪهڙو آهي خبر نه پئجي سگهي آهي، پر نبي بخش رند جو اولاد کڏڙو وارا رند ٻڌايا وڃن ٿا، محمد علي خان فقير منش بهترين انسان هو، غازي خان سخي مرد مهمان نواز سعيد خان رند مثالي زميندار ۽ سماجي ورڪر هو، محمد علي خان کي 3 فرزند غازي خان رند، اميد علي خان رند، سعيد خان رند هئا ٽئي ڀائر مثالي زميندار راڄائتا ۽ وڏا مهمان نواز هئا، غازي خان کي هڪ فرزند مبارڪ علي خان عرف ڏاڏو ڀورو هو، چون ٿا سهڻو جوان هو، رنگ جو ڳورو ان ڪري ڀورو سڏيو، سندس شادي ته ٿي پر اولاد نه ٿيو، اميد علي خان رند 3 شاديون ڪيون کيس ٻن گهر وارين مان هڪ هڪ فرزند محمد مراد خان رند مولا بخش رند ٿيا، ، سعيد خان کي به ٻه پٽن ڌيئرن جو اولاد ٿيو جن جا نالا معلوم نه ٿي سگهيا اهي بعد ۾ اباڻي ڳوٺ مان لڏي ميران جي کوهي کڏڙو وڃي ويٺا اتي سندن زمينداري آهي. محمد مراد خان رند کي اولاد نه ٿيو پاڻ شادي کانپوءِ 3 سالن ۾ گذاري ويو پاڻ بهترين زميندارهو، دل ۽ هٿ جو سخي هو، رئيس شاهن خان رند جي مٿي ذڪر ڪيل خاندان جي فردن جو نه ته جنم نه وفات جون تاريخون نه سال معلوم ٿي سگهيا آهن نه وري سندن زندگي جو تفصيل سان احوال ملي سگهيو آهي، پر هن خاندان جو رئيس مولا بخش خان رند کان وٺي تفصيل ملي ٿو، اميد علي رند جو فرزند مولا بخش خان رندلڳ ڀڳ 1917ع ۾ ڳوٺ شاهن رند ۾ جنم ورتو، سنڌي فائيل پاس ڪرڻ بعد زمينداري سنڀالڻ سان گڏ خلق خدا جي خدمت ڪرڻ لڳو، ان دور ۾ تعليم حاصل ڪرڻ ڏکي ڳالهه هئي پاڻ ڳوٺ کان 5 ميل پري هڪ ڳوٺ ۾ قائم اسڪول ۾ پنڌ پڙهڻ ويندوهو، سندس شمار اسڪول جي ذهين شاگردن ۾ ٿيندو هو، پاڻ علائقي کانسواءِ شهدادپور شهر جي سماجي شخصيت هو، جڏهن حر تحريڪ عروج تي هئي ۽ هر سنڌي کي حر سمجهي انگريز ظلم ڪندو هو، خاص طور ٻهراڙين ۾ انگريز فوج ماڻهن خلاف رڻ ٻاري ڏنو ۽ رندن جي هن خاندان تي به ڏکيا ڏينهن آيا ان بعد رئيس مولا بخش خان 1942ع ۾ شهدادپور ۾ ابڙا پاڙي ۾ وڏو پلاٽ وٺي بلوچ منزل نالي گهر ۽ اوطاق ٺهرائي، پاڻ شهدادپور جي وڏي امام بارگاهه حسيني جي بنياد وجهڻ وارن مان هڪ هو امام بارگاهه کي وڌائڻ تائين ٻين ماڻهن سان گڏ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ پاڻ امام بارگاهه ۾ وڏا عالم گهرائي مجلسون به ڪرايون، شهدادپور ۾ عزاداري کي فروغ ڏيڻ ۾ به پنهنجو ڪردار ادا ڪيو، پاڻ غريب شاگردن جي ڀرپور مدد ڪندو هو، پاڻ مهمان نواز، سخي مرد، يارن جو يار ڪچهرين جو ڪوڏيو، ادب دوست شخصيت هو، اوڙي پاڙي غريب دوستن جي ڏکئي وقت ۾ مدد ڪندوهو، ان وقت شهدادپور ۾ اوطاقون ته ڪافي هيون پر صرف ٻه اوطاقون هڪ جان محمد خان وساڻ ۽ ٻي مولا بخش رند جي هئي هي ٻئي اوطاقون عوامي اوطاقون هيون، ٻهراڙين جي ماڻهن کي اگر دير ٿي ويندي هئي يا ڪنهن ڪم سانگي شهر ۾ ايندا هئا ۽ رات ٿي ويندي هئي ته ماڻهو يا جان محمد خان وساڻ يا مولا بخش رند جي اوطاق ۾ ترسندا هئا، واقف اڻ واقف جو فرق نه هوندو هو، مولا بخش رند اوطاق تي ترسندڙن جي مهمان نوازي ڪندي خوشي محسوس ڪندو هو، غريبن ۽ غريب شاگردن جي مدد ڪندي خوشي محسوس ڪندو هو، سياست کان پري رهيو ۽ سندس شمار شهدادپور جي معزز شخصيتن ۾ ٿيندو هو، هارين کي اولاد سمجهندو هو، هر عيد تي غريبن ۽ هارين کي ڪپڙا ۽ سامان وٺي ڏيندو هو، انتهائي ذهين لبرل سوچ رکندو هو، سنڌ جي مشهور شخصيتن خاص طور مخدوم خاندان، ڄام خاندان، وساڻ خاندان سان سندس ويجها واسطا رهيا، پاڻ 11 اپريل 1968ع 12 محرم الحرام تي هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪيو، سندس 2 شاديون هيون هڪ مان اولاد نه هو، هڪ مان 2 پٽ محمد علي رند ۽ مراد خان رند هڪ نياڻي سوڳوار ڇڏيا. رئيس محمد علي خان 7 جون 1937ع ۾ جنم ورتو، تعليم شهدادپور جي تعليمي ادارن مان حاصل ڪئي، شاگردي واري دور ۾ ڪاليج جي ڪرڪيٽ ٽيم جو ڪپتان به رهيو، والي بال ۽ هاڪي جو به مثالي رانديگر رهيو، پاڻ محمد علي بلوچ جي نالي سان مشهور هو، هر شاگرد جي خواهش هوندي هئي ته هو سندس هجتي دوست هجي، شاگرد يونين ۾ عهدو نه وٺڻ جي باوجود سرگرم ڪارڪن جي حيثيت سان هڪ ذميوار عهديدار کان وڌيڪ سرگرم رهيو، سندس ڪوشش سان ڪاليج ۾ راندين جون ٽورنامينٽون ۽ ٻيا فنڪشن به ٿيا، شاگردي دور ۾ ذاتي طور غريب شاگردن جي ڪتابن ۽ فيون جي حوالي سان مدد ڪندو هو، سندس دوستن جو ڪاليج اندر شاگردن ۽ ٻاهر هڪ وسيع حلقو هو، انٽر پاس ڪرڻ بعد زمينداري سنڀالي ۽ هڪ مثالي زميندار طور سڃاتو ويو، رئيساڻي خاندان جو هئڻ جي باوجود فقيراڻي طبيعت جو مالڪ رهيو آهي، پاڻ سماج سڌارڪ طور نه صرف شهدادپور پر پوري علائقي ۾ سماجي ڪم ڪرڻ جي حوالي سان مشهور ٿيو، غريبن جو همدرد پر غريبن جي لڪل هٿ سان مدد ڪندو رهيو آهي، جواني ۾ گهوڙن جي سواري ڀلا گهوڙا ڌارڻ جو شوق رهيس، چوپايو مال پالڻ جو به شوقين رهيو آهي، ننڍي هوندي کان ادب سان گهري دلچسپي رهي اٿس، فلمي دنيا جو وڏو شوقين رهيو آهي ننڍي هوندي کان فلمون شوق سان ڏسندو هو، مشهور فلمي اداڪار محمد علي، مصطفيٰ قريشي سندس حيدرآباد ۾ پڙهڻ دوران سٺا دوست رهيا پاڻ لاهور گهمڻ ويندو هو ته اداڪار محمد علي وٽ رهندو هو، کيس فلمون ٺاهڻ جو شوق ٿيو، فلمي ڪهاڻي به پاڻ ٺاهي ۽ محمد علي سان صلاح ڪئي ته ان کيس منع ڪئي، ادبي، تاريخي، اسلامي ڪتاب سندس مطالعي هيٺ رهيا آهن ناياب ڪتابن جي لائبريري موجود اٿن، سندس ڪلاسيڪل ۽ صوفيانه راڳ سان دلچسپي رهي آهي، کيس لطيف سائين جي شاعري کانسواءِ استاد بخاري جي شاعري گهرو اثر ڇڏيو، پاڻ لطيف جي رسالي جو پارکو به آهي، کيس اڄ به لطيف جو ڪافي ڪلام ياد آهي، شاگردي دور ۾ ڪهاڻيون به لکيون، 1996ع ۾ سندس جيون ساٿڻ جي وصال مٿس گهرو اثر ڇڏيو ۽ پاڻ شاعري ڪرڻ شروع ڪئي، گيت، غزل، ڪافيون، بيت ۽ ٻين صنفن تي طبع آزمائي ڪئي اٿس، غزل وڌيڪ لکيا اٿس، شاعري ۾ قومي شاعري کي اهميت ڏني اٿس، ملڪي حالات واقعات معاشري جي براين ناانصافين تي به بهترين متاثر ڪندڙ شاعري ڪئي اٿس، دوستن جي مشورن ۽ اسرار تي شاعري جي مجموعو شايع ڪرڻ جو خيال رکي ٿو، پاڻ اردو شاعري به ڪئي آهي، شاگردي دور ۾ اڌ سنڌي اڌ اردو زبان ۾ ڳالهائيندو هو بعد ۾ سندس اهو انداز ٻين به اختيار ڪيو بعد ۾ پي ٽي وي تي به ان لهجي ۾ ڊراما ٺهيا سندس دعويٰ آهي ته انهن کيس فالو ڪيو آهي، پاڻ شاگردي دور ۾ هڪ ڪلاس فيلو هندو ڇوڪري سان مزاجي عشق ڪيو، چند سالن ۾ ان ڇوڪري جي شادي ٿيڻ بعد جدائي ٿي وئي، پر خط ڪتابت جاري رهيو پر ان جو خاندان ڀارت لڏي وڃڻ بعد نه رابطو نه خط پٽ ۽ جڏهن کيس ان جي ياد اچي ٿي ته تڙپي اٿي ٿو سندس خواهش آهي ته هو مرڻ کان اڳ هڪ دفعو کيس ڏسي پر کيس خبر نه آهي ته هو جيئري آهي به يا نه جي جيئري اهي ته ڪٿي آهي، شاگردي دور ۾ سندس همدرديون مسلم ليگ سان رهيون جڏهن ذوالفقار علي ڀٽو ايوب خان سان اختلاف ڪري پ پ جو بنياد وڌو ته محمد علي خان رند جا دوست عبدالواحد بروهي، شوڪت رامپوري، مير ضيغم ٽالپر جيڪي ضلعي سانگهڙ پ پ ۾ شامل ٿيندڙ پهريون شخصيتون هيون انهن جي ڪري پ پ ۾ شامل ٿيڻ کانسواءِ همدرد هو، ليڪن هڪ جيالي ڪارڪن وانگر مٿي ذڪر ڪيل دوستن سان گڏ پارٽي کي ضلعي ۾ فعال ڪرڻ لاءِ سرگرم هو، 1970ع ۾ ذوالفقار علي ڀٽو جڏهن هڪ جيپ ۾ شهدادپور آيو ۽ کيس ڪارڪنن سان گڏ اهم گڏجاڻي ڪرڻي هئي جيڪا محمد علي خان رند جي اوطاق بلوچ منزل شهدادپور ۾ رٿيل هئي، ڪارڪنن به گڏ ٿي ويا ذوالفقار علي ڀٽو به آيو پر جيپ مان لهڻ کانسواءِ اتي ڪارڪنن سان مليو ۽ چيو ته سي آٰءِ اي پوليس منهنجي پويان آهي مونکي ته ڪجهه به نه ڪري سگهندي پر اوهان کي ۽ اوطاق ڌڻي بلوچ صاحب کي تنگ ڪندا آئون دوستن کي آزمائش ۾ نه ٿو وجهڻ چاهيان گڏجاڻي حالتون ٺيڪ ٿيڻ بعد ٻئي دفعي ڪنداسين ان اوطاق واري هنڌ هاڻ سليمان جي ابڙو جو گهر آهي، هي اوطاق مولا بخش خان کان وٺي سندس فرزند اميد علي خان رند تائين سياست جو مرڪز رهي آهي. هي اوطاق ماضي ۾ خاص طور جنرل ضياءُ الحق جي دور ۾ قومپرست سياست جو ڳڙهه رهي آهي، هي اوطاق رئيس مولا بخش خان رند کان وٺي اميد علي رند تائين مهمان خانو رهي آهي، هن اوطاق ۾ قوم پرستن جون گڏجاڻين ۽ شهدادپور مان ايندي ويندي، انهن جو مضبوط ٺڪاڻو رهي آهي، هتي ڪيترائي روپوش قومپرست به رهيا آهن. اها تاريخي اوطاق بعد ۾ وڪرو ٿي وئي ۽ اها وڪرو ٿيڻ بعد اميد علي خان رند اسپتال روڊ وٽ رهائشي جڳهه وٺي اتي رهي پيو، پر هن اوطاق جي وڪري بعد مهمان خانو ختم ٿي ويو هن حوالي سان رات جي رهزن ڌاڙيلن هٿان شهدادپور، هالا روڊ تي حيدرآباد کان شهدادپور ايندي گاڏي تي فائرنگ ۾ شهيد ٿي ويل اميد علي رند جي گهرواري ادي بيبل رند جون خدمتون قابل تعريف ۽ اڻ وسرندڙ آهن آڌي رات جو به ڪو مهمان ايندو هو، اميد علي هجي نه هجي مهمانن کي ماني ملندي هئي، اڄ به شهدادپور ۾ اميد علي رند هڪ سماجي ۽ سياسي شخصيت طور سڃاتو وڃي ٿو پر هاڻ هن جي اوطاق ماضي وانگر مهمان خانو نه رهيو آهي، ليڪن رئيس محمد علي خان رند جيڪو ڪافي عرصي کان سندس ئي نالي سان سانگهڙ، ٽنڊوآدم روڊ تي جهول ويجهو آباد ڳوٺ ۾ قائم سندس وسيع اوطاق مهمان خانو بڻيل آهي،پاڻ وڏي عمر جو هئڻ جي باوجود صبح کان رات دير تائين اوطاق تي ويهي مهمانن ڪم ڪارين وارن سان ملي ٿو، هر وقت اوطاق تي ڪچهري متل هوندي آهي هر وقت چانهه جي سبيل هلندي آهي، ماني وقت ماني ملي ٿي.
جڏهن ذوالفقار علي ڀٽو پهريون دفعو سانگهڙ ويندي سانگهڙ ڀرسان مٿس قاتلانه حملو ٿيو هو ته ان وقت ڀٽو صاحب جي گاڏي جي هڪ سائيڊ کان محمد علي خان رند هڪ طرف دلورا جو محمد پناهه بوزدار مرحوم جيڪو سروري جماعت جو مريد هو، انهن جون جيپون هيون محمد علي خان رند موجب هو پ پ سان غير مشروط طور دوستن جي ڪري سرگرم هو محمد علي خان هاڻ سياست نه ٿو ڪري عام ۽ لوڪل باڊيز جي چونڊن ۾ جنهن کي بهتر سمجهي ٿو ان جي حمايت ۽ ورڪ ڪري ٿو، سياري ۾ سندس اوطاق ۾ مچ ڪچهريون متل هونديون آهن.