سوامي ٽيئو رام جو امراپور آستان
1920ع ۾ پنهنجي چاهيندڙن سان سفر ڪندي ٽنڊو آدم جي ڏاکيڻي پاسي واري جي وڏين ڀٽن تي پهتا ۽ اهو علائقو کين وڻي ويو ۽ پاڻ کنڊو کي الوداع ڪري اتي رهڻ جو فيصلو ڪبو ۽ پاڻ ان هنڌ تي صوفي سنتن حق جي ڳولائن مسافرن، ڌرمي پوڄارن، پوڄا پاٽ لاءِ هڪ عظيم الشان مرڪز قائم ڪيو. پاڻ اتي پاڻي جو کوهه کوٽايو. واري جا دڙا ڪڍي پنهنجي چاهيندڙن سان گڏ چيڪي مٽي وجهي اتي مسافرن، پنهنجي فقراءَ ۾ پنهنجي لاءِ گهر ٺهرايو. پاڻ اتي هاسٽل به ٺهرائي. اتي وٽن هند سنڌ مان روزانو وڏي تعداد ۾ ماڻهو سندس سهڻيون ڳالهيون ٻڌڻ ايندا هئا. پاڻ اتي باقائده ڀڄن به ڪرائيندا هئا خود به ڀڄن ڪندا هئا. سندس آستاني تي لنگر عام هلندو هو. کين جيڪو به ملندو هو اهو لنگر ۾ ۽ غريبن کي ڏئي ڇڏيندو هو. کيس چاهيندڙن ۾ ڪيترائي مسلمان به شامل هئا. پاڻ 1943ع ۾ دهانت ڪري ويو. سندس دهانت پريم پرڪاش آشرم حيدرآباد ۾ مختصر بيمار رهڻ بعد ٿيو. سندس جسم خاڪي کي ٽنڊو آدم ۾ آڻي سندس سنسڪار ڪري سندس رک ان جاءِ تي دفن ڪئي وئي جتي پاڻ ويهي پوئلڳن کي هدايتون ڏيندو هو ۽ ڀڄن ڳائيندو هو. سندس ڀائٽي سادو هيرا نند اتي خوبصورت قبو ٺهرايو. سندس پهريون گادي نشين سروانند جي مهاراج بنيو جيڪو ڀٽ شاهه جو هو.
ٻيو گادي نشين سوامي پرڪاش مهاراج بنيو جيڪو شڪارپور جو هو. جنهن 1947ع ۾ جئپور ۾ پريم پرڪاش منڊل جو بنياد وڌو. ٽيون سجاده نشين پٽيل سوامي مريداس ضلع سانگهڙ جي ڳوٺ هنداڻ جو هو. موجوده سجاده نشين ڀڳت پرڪاش جي مهاراج آهي.
سنت ٽيئو رام جي دهانت بعد ۾ به امراپور درٻار جو عروج رهيو. پر پاڪستان ٺهڻ بعد هندو مسلم فسادن ايترو ته زور ورتو هو درٻار کي سنڀاليندڙ نه چاهيندي به پنهنجي گهرن، جائداد سان گڏ امراپور درٻار کي ڀنل اکين سان هميشه لاءِ ڇڏي ڀارت هليا ويا. ان بعد آهستي آهستي هن درٻار جو عروج ختم ٿيڻ لڳو. امراپور درٻار جي 300 ايڪڙن کان وڌيڪ زمين هئي. جتي پوءِ آهستي قبضا ٿيندا ويا. چون ٿا ته اتي محمدي ڪالوني، ڳوٺ محمد علي راڄڙ ۽ ٻيون ڪالونيون ٺهيون. امراپور ڀرسان جامع طلبه ڪاليج ٺهڻ بعد سنت ٽيئورام جي ٺاهيل سنگل روم واري هاسٽل ڪاليج جي شاگردن لاءِ هاسٽل ۾ تبديل ڪئي وئي. بعد ۾ درٻار وٽ گورنمنٽ ضياء الدين پرائمري اسڪول ٺاهيو ويو ۽ درٻار ۾ ٺاهيل تاريخي حيثيت رکندڙ گهرن تي اسڪول جي هڪ سابق هيڊ ماستر ۽ سندس مٽ مائٽن مالي غنيمت سمجهي اتي انهن گهرن تي قبضو ڪري ڇڏيو. سار سنڀال نه هئڻ ڪري درٻار جي ورانڊي جو هڪ پاسو ڊهي پيو آهي. سوامي ٽيئورام جي سماڌي مٿان جوڙيل خوبصورت مقبرو جا دروازا بند هئڻ ڪري مقبري اندر چمڙن، نانگ، بلائن جو گهر بنجي ويو آهي. درٻار جي وڏي حصي تي قبضا ٿي ويا آهن جنهن ڪري ماضي جي شاندار امراپور درٻار جي هاڻ اها سونهن نه رهي آهي. ليڪن سندس چاهيندڙن وٽ درٻار جي حيثيت اهميت عقيدت اهائي آهي. بدقسمتي سان هن درٻار کي آثار قديمه جو درجو نه ملڻ ڪري رهيل جايون ۽ تاريخي هنڌ ڏينهون ڏينهن مٽبا وڃن.
سوامي ٽيئورام جي پوئلڳن سندس تحريڪ، سندس ڪم، سندس ڪلام پيغام، سندس پيار امن، انسانيت جي خدمت واري پيغام کي ”پريم پرڪاش ڀون جي نالي سان مختلف ملڪن اسپين، آمريڪا، هانگ ڪانگ، جڪارتا، اٽلي ۽ ٻين ملڪن ۾ 60 کان وڌيڪ آشرم آهن. جن جو هيڊڪواٽر جئپور ۾ آهي. جتي سندس پيار امن محبت انسانيت جي خدمت واري پيغام مختلف طريقن سان عام ڪيو وڃي ٿو. ان اداري پاران سڄي دنيا ۾ سوين سنڌي اسڪول کليل آهن. ڪيترائي آشرم، مسافر خانه خيراتي ادارا هلايا وڃن پيا. انهن ادارن ذريعي انسانيت جي خدمت ڪئي پئي وڃي، سنت ٽيئورام جو ڪلام پيغام عام ڪرڻ لاءِ هندي، سنڌي، انگريزي ۽ ٻين ٻولين ۾ ڪتاب ڇپايا وڃن ٿا. سوامي ٽيئو رام جي سنڌي ۽ هندي شاعري جا 2 ڪتاب ڀارت ۾ ڇپايا ويا آهن جڏهن ته سندس ڪلام جو مختلف ٻولين ۾ ترجمو پڻ ٿي رهيو آهي. سندس عورتون بابت لکيل ڪتاب اشتري اپ ديش کانسواءِ ڪيترائي ڪتاب ڇپايا ويا آهن. سندس لاتعداد دعائي شعر آهن جيڪي مسلم هندو ۾ هڪجهڙا مقبول آهن. انهن ۾ هڪ دعائي شعر صبح سويئر هندو توڙي مسلمانن جي چپن تي هوندو آهي.
صبح جا سائين! ٻيڙا ٻني تون لائين،
پلئه ٿا پايون اميدون پڄائين،
سمت ڏي سڀن کي چپن نام تنهنجو،
ڪمت کي ڪڍين تون سمت ۾ رهائين،
ڀرين پيٽ سڀ جو سڄڻ ڏي تون روٽي،
لٽا ڏئي تون ڏاتر! ننگن کي ڍڪائين،
رهڻ لاءِ گهرڙو سڄڻ! ڏي سڀ ڪنهن سدائين،
ديا پال تن جا مرض ڪل مٽائين،
اٿي مهل انبرت چپن نام جيڪي،
ڪهي ”ٽيئو“ تن جا عرض ڪل اگهائين.
سندس شاعري ۾ مالڪ جي ساراهه، مالڪ کان ٻاجهه، ديا جون دعائون ۽ امن جي پيغام پيار جا سرها گل پکڙيل آهن. بنا رنگ نسل ۽ مذهب جي انسانيت جي خدمت جو درس ڏنل آهي، سندس شاعري جو پهريون مجموعو پاڪستان ٺهڻ کان اڳ شايع ٿيو هو.
سوامي سنت ٽيئورام جو جنم ڏينهن سڄي دنيا ۾ جتي به سندس پوئلڳ آهن اتي ۽ سندس جنم ڀومي کنڊو ۽ سندس امراپور درٻار تي ملهايو ويندو آهي. سندس جنم ڏينهن تي سڄي دنيا ۾ سندس پوئلڳ هتي پهچي سندس جنم هنڌ ۽ سماڌي تي گل رکن ٿا. سر نمائين ٿا ۽ اتي ڀڄن ڳائي وڃي ٿي. سندس ورسي ڀارت جي ڪيترن ئي شهرن ۾ ملهائي ويندي آهي.
افسوس جو آثار قديمه، ثقافت کاتي پاران هن تاريخي ماڳ جي ڪابه سار سنڀال نه پئي لڌي وڃي. جنهن ڪري هي تاريخي هنڌ ڀرندو ڀڄندو وڃي. ڪجهه سالن کان سوامي جي جنم ڏينهن تي سڄي دنيا مان ايندڙ سندس عقيدتمندن کي سندس درٻار تي ضياء الدين اسڪول جو هيڊ ماستر رستا روڪ ڪندو رهيو. هر سال ان خلاف ميڊيا تي رپورٽ اچڻ بعد حڪام هيڊ ماستر خلاف ڪاروائي ۽ درٻار جو گيٽ الڳ ڪرڻ جو اعلان ڪندا رهيا پر عمل نه ٿيو. بعد۾ سوامي ٽيئو رام جي چاهيندڙن سنڌ هاءِ ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪيو. ڪورٽ سڳوري پاران ڏنل فيصلي ۾ امراپور جو گيٽ الڳ ڪرڻ، امراپور تي غير قانوني طور ٿيل قبضو ختم ڪرڻ ۽ ثقافت کاتي پاران هن تاريخي ماڳ جي بحالي لاءِ اقتدام ڪرڻ جو حڪم ڏنو ويو هو. پر ان تي ڪم نه ڪرايو ويو، بعد۾ اهو ڪم سنت ٽئورام جا چاهيندڙ ڪرائي رهيا آهن.
حواله
سنڌي هندن جي تاريخ
ديوان گاگن داس کان روايتون
ٽنڊو آدم ميگزين