صوفي شاعر ۽ ولي الله حضرت محمد فقير کٽياڻ
نوڪري ڇڏڻ بعد ڳوٺ ۾ اچي رهيو سڄو توجهه راڳ ويراڳ ڏانهن ڏنائين، هر وقت ڳائڻ لڳو هڪ سندس شاعري سوز ڀري ٻيو سندس آواز ۾ مٺاس ۽ سوز اها خبر جڏهن نواب ولي محمد خان لغاري تاج پور وارو تائين پهتي ته پاڻ هڪ مجلس ۾ فرمايو ته هڪ درويش سهڻي شڪل شبيهه سنهي آواز وارو اسان جي دفتر جو سنڀاليندڙ ايندو. هوڏانهن محمد فقير کٽياڻ به نواب صاحب جي فقيري جو ٻڌي پاڻ سندس حاضري ۾ حاضر ٿيو. نواب محمد فقير جو آواز ٻڌي پنهنجي وليعهد نواب غلام حيدر فقير کي چيو ته اسان جي دفتر جو سنڀاليندڙ اچي ويو آهي ۽ نواب صاحب پنهنجي ڪلام جو دفتر گهرائي فقير جي حوالي ڪيو ۽ اهو ڪلام پڙهي فقير صاحب جي دماغ ۽ دل جا تاڪ وڌيڪ کلي ويا. ان بعد فقير صاحب پنهنجي نفس کي نمائيڻ لاءِ جهد ڪٽيا پهرين ڳوٺ ڀرسان پرڏيهي پير جي قبرستان ۾ ان بعد پير صاحب پاڳارو جي جماعت سان وابسته صوفي بزرگ ميانداد لغاري جيڪو تاريڪ ٿي ڳوٺ جعفر وڳڻ ۾ اچي ويٺو هو ۽ فقير صاحب ان سان اُتي وڃي مليو ۽ سندن اشاري تي اُتي ڀرسان کيڙن جي ويڙهه ۾ جهد ڪاٽيا، انهي کيڙن جي جهنگ ۾ نانگ بلائون تمام گهڻا هوندا هئا ۽ ماڻهو اچي فقير صاحب کي سمجهايو ته پاڻ فرمايو ته ابا نانگ بلائون به مولا جون اسين به مولا جا آهيون، اسين ڪو نه اٿنداسين ۽ اها فقير ميانداد لغاري پاران محمد فقير لاءِ آزمائش هئي، جنهن ۾ پاڻ ڪامياب ويا، ان بعد فقير صاحب مڪمل طور فقيري اختيار ڪئي ۽ واپس ڳوٺ اچي ڪم ڪاريون ڇڏي دنيا کان ڪناراڪش ٿي گيڙو ڪفني پائي مٿو اگهاڙو ڪري فقراءُ جو سنگ بنا ڇيريون پائي ساز کڻي پنهنجي صوفيانه ڪلامن ذريعي توحيد الاهي جي پرچار ڪرڻ لاءِ سڄي سنڌ ۾ پيرين پنڌ گهميو ڪٿي به آرام نه ڪيو ان وقت حضرت غوث الحق مخدوم نوح سرور جو سجاده نشين ظهير الدين عرف پرو ڄام هو، سندن وليعهد مخدوم غلام محمد صاحب جن هئا، جن سان فقير صاحب جو محبت جو انس قائم ٿيو. ۽ پاڻ اڪثر هالا اچڻ لڳا ۽ حضرت مخدوم نوح رضه جن جي گنبذ جي ڏکڻ ۾ هڪ مهينو مراقبو ڪيو. پير صاحب پاڳارو سيد صبغت الله شاهه سورهيه بادشاهه جن کي ڪن فقيرن ٻڌايو ته محمد فقير جماعت جو هوندي به شريعت خلاف ساز کڻي ڇيريون پائي ڳائيندو وتي، پير صاحب کيس حاضر ٿيڻ لاءِ حڪم موڪليو، مرشد جو حڪم ملندي پاڻ طالبن ۽ سازن سان گڏ درگاهه شريف تي پهچي مرشد وٽ حاضر ٿيو، پير صاحب دهل يڪتارا، باجا ۽ ٻيا ساز ڀڃائي فقير جي طالبن کي ڊوڙائي ڪڍيو ۽ فقير صاحب کي سزا طور هڪ ڪمري ۾ قيد ڪري ڇڏيائين، ليڪن سندس طالبن نوان ساز تيار ڪري شهر ۾ سنگ سان گڏ ڳائيڻ شروع ڪيو ته پير صاحب وري اهي ساز ڀڃايا ۽ فقيرن کي سخت سزائون ڏنيون ۽ ڳوٺ مان تڙي ڪڍڻ جو حڪم ڏنو ته طالبن عرض ڪيو ته قبلا محمد فقير اسان جو اڳواڻ آهي، ان کانسواءِ مري وينداسين، پر هتان نه وينداسين، پير صاحب وڏو داناءُ هو پاڻ ڳالهه سمجهي ويو ته هي طالب سچا آهن، هنن کي ڪفنيون پارائي ائين ڪو نه پيو وٺيو هلي ۽ هي ساڻس محبت جو انس رکن ٿا، راڳ هنن جي خوراڪ ۽ ورنهه بنجي چُڪو آهي، پير صاحب پاڳارو کين معافي ڏني ۽ کين انعام اڪرام به ڏنا. محمد فقير کٽياڻ جي شاعري جو پنهنجو رنگ آهي، پاڻ سنڌي ۽ سرائڪي ۾ شاعري ڪئي آهي، انهن ۾ عربي ۽ فارسي جا لفظ به ڪم آندا آهن. سندس شاعري توحيد ۽ صوفيانه رنگ ۾ رڱيل آهي، پاڻ صاحب ڪرامت به هئا، کين راڳ جي وڏي ڄاڻ هئي پاڻ ڳائيندي مستي ۾ اچي نچندو هو، پنهنجي شاعريءَ ۾ ئي پاڻ فرمايو اٿن ته:
ناچو ٿي نروار نچان ٿو،
پهرين برقعو بيک بشر جو، بره بازار نچان ٿو،
صورت وارو سانگ سراسر ڪري سرينگار نچان ٿو،
هٿن پيرين گهڻ گهڻ گنگهرو ڇيرن جي ڇمڪار نچان ٿو،
موتو قبلل موجان ماڻي مط ئي مهندار نچان ٿو.
فقير صاحب کي هڪ نياڻي ۽ هڪ فرزند گُل محمد فقير هو. نياڻي جي پنهنجي ڀائيٽي دوست علي خان ولد جان محمد خان سان شادي ڪرايائين. پٽ جي شادي برادري مان ڪرايائين، پر ان کي اولاد نه ٿيو فقير صاحب پنهنجي فرزند گُل محمد فقير کي درگاهه تاجپور جي پهرين سجاده نشين نواب غلام حيدر خان وٽ وٺي ويا ۽ ان جي هٿ تي دست بعيت ڪرائي جڏهن ته ڀائيٽي ۽ نياڻي دوست علي خان جنهن جو اصل نالو عبدالله خان هو ان کي مخدوم غلام محمد صاحب جي خدمت ۾ وٺي ويو ۽ سندس هٿ تي دست بعيت ڪرائي. فقير گُل محمد جي حياتي ۾درگاهه جو انتظام، ڪاروبار دوست علي خان کٽياڻ هلائيندو هو. دوست علي خان کٽياڻ محمد فقير کٽياڻ جي محبت ۾ گهڻو وقت رهڻ ڪري فقيراڻي رنگ ۾ عشق جي سرمستي ۾ رنڱيل هو. پاڻ وقت جا سماج سڌارڪ ۽ حڪيم به هئا ۽ پاڻ مخدوم طالب الموليٰ جي وقت ۾ سندن پاران مخدوم اسٽيٽ جا خودمختيار رهيا.پهرين شادي جيڪا محمد فقير کٽياڻ جي گهران ڪئي، کين ان مان اولاد نه ٿيو، ٻي شادي رئيس جان محمد خان کٽياڻ جي نياڻي سان ڪيائين. ان مان به کين اولاد نه ٿيو پاڻ مخدوم اسٽيٽ سنڀالڻ ڪري ڳوٺ ۾ گهٽ ايندا هئا ۽ پاڻ ڳوٺ درگاهه جي سار سنڀال ۽ لنگر هلائڻ راڄ برادري ۾ اُٿڻ ويهڻ لاءِ ڳوٺ جي زمين جي سنڀال لاءِ پنهنجي سالي رئيس احمد خان کٽياڻ کي مقرر ڪيو، احمد خان کٽياڻ کي دوست علي خان کٽياڻ، مخدوم صاحب الموليٰ جو دست بيعت مريد ڪيو. حضرت محمد فقير کٽياڻ 1360هه 7 محرم 1941ع فيبروري اڱاري ڏينهن هن فاني دنيا مان پيالو نوش ڪيو.
ٻاهر کيرو کل ۾ اندر ۾ آڙاهه،
محمد بي پرواهه کائي متوموت کي.
دوست علي خان کٽياڻ 18 شعبان 1419هه مطابق 27 مارچ 1989ع تي سيوهڻ شريف ۾ حضرت قلندر شهباز جي ميلي ۾ انتقال ڪيو.رئيس دوست علي خان جي وصال کان ڏيڍ مهينو بعد 3 شوال 1419هه تي فقير گُل محمد خان کٽياڻ به فالج جي حملي بعد راجپوتانه اسپتال ۾ وصال ڪيو ۽ رئيس احمد خان کٽياڻ کي درگاهه کي حضرت محمد فقير کٽياڻ جي سجاده نشين لاءِ منتخب ڪيو ويو ۽ کيس پڳ ٻڌرائي وئي. جنهن ۾ مخدوم طالب الموليٰ جي طبيعت ناساز هئڻ ڪري سندن حڪم تي مخدوم ۾ سعيد الزمان عاطف درگاهه تاج پور جو سجاده نشين نواب غلام بشير خان ۽ ان خاندان جا ڪيترائي چشم چراغ کٽياڻ برادري جي معززين مان پير محمد خان کٽياڻ، محمد بخش کٽياڻ به شريڪ ٿيا. رئيس احمد خان کٽياڻ درگاهه جون تمام رسمون، ڏهاڙا، عرس مبارڪ بهترين انداز ۾ ملهائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري رهيو آهي، محمد فقير کٽياڻ جو عرس مبارڪ هرسال صفر مهيني ۾ ملهايو ويندو آهي،سڄي سنڌ جي درگاهن جا سجاده نشين يا سندن نمائنده شريڪ ٿيندا آهن، ٽي ڏينهن راتيون صوفيانه راڳ هلندو آهي، جنهن ۾ سنڌ جا مشهور صوفي فنڪار فن جو مظاهرو ڪندا آهن، محمد فقير جي آخري آرام گاهه تي مخدوم غلام محمد پنهنجي خرچ تي چوڪنڊي تعمير ڪرائي ۽ پهريان ٻه سال عرس مبارڪ به پاڻ پنهنجي خرچ تي ڪرايا. جڏهن ته رئيس دوست علي کٽياڻ درگاهه تعمير ڪرائي ان سان گڏ درگاهه واري ايرئي ۾ ٻيون جڳهيون ٺهرايون. وڻ گُل ٻوٽا لڳرايا ۽ عرس مبارڪ ۽ ٻيا ڏهاڙا به شايان شان سان ملهايا.