خوشحال ڳڙهه
خشڪيءَ جو قافلو ٽپهريءَ مهل خوشحال ڳڙهه جي پُل تي پهتو. هيءُ پُل به اٽڪ پُل جي ڀيڻ آهي. پُل ٻه ماڙ آهي. هيٺئين حصي مان موٽر گاڏيون لنگهن ٿيون ۽ مٿئين حصي تان ريل لنگهي ٿي. هيءَ سوڙهي پل آهي، تنهن ڪري هڪ وقت ۾ هڪ پاسي کان ٽريفڪ ڇڏي وڃي ٿي. ان دوران ٻئي ڪناري تي ٽريفڪ جي قطار ٻڌجي وڃي ٿي. پل ڪا خاص ڊگهي ناهي ۽ هڪ ٿنڀو اٿس. هيءَ پل سنڌوءَ تي ننڍي ۾ ننڍي پل آهي. هونئن ته سکر وٽ به بکر۽ سکر کي هڪ ننڍي پل ڳنڍي ٿي. پر ان پل هيٺان سنڌوءَ جو سڄو وهڪرو نٿو لنگهي. وڏو پاڻي بکر جي ڏکڻ کان لئنڊسڊائون پل هيٺان لنگهي ٿو. خوشحال ڳڙهه جي پل هيٺان سنڌوءَ جو سڄو پاڻي لنگهي اچي ٿو. هيءَ پل 1907ع ڌاري ٺهي تيار ٿي هئي ۽ ان جو انجنيئر اهو ساڳيو آهي جنهن لئنڊسڊائون پل تي پنهنجي مهارت جو مظاهرو ڪيو هو.
جبل جي مٿئين حصي تان، ريل گاڏي پنهنجي رفتار سان لنگهي وڃي ٿي پر جبل اُڀو هئڻ ڪري ٽريفڪ لاءِ وڏي تڪليف آهي. پل ۾ اولهه توڙي اوڀر، جنهن به پاسي کان گاڏي داخل ٿيندي، پهرين ساڄي پاسي 90 ڊگرين جي وڪڙ سان مختصر ۽ سرنگهه جهڙي لنگهه ۾ داخل ٿي، پوءِ کاٻي پاسي 90 ڊگرين جي وڪڙن سان پل جي اندرين حصي مان لنگهڻو پوندس. ننڍيون گاڏيون ته اهي وڪڙ سولائي سان ڪاٽي وڃن ٿيون پر وڏي تڪليف ان وقت ٿئي ٿي جڏهن ٽرڪون پل ۾ داخل ٿيڻ گهرن ٿيون. هڪ هڪ ٽرڪ کي اهو وڪڙ ڪٽڻ ۾ چڱو وقت لڳي وڃي ٿو ڇو ته وڪڙ ڪٽڻ مهل، سرنگهه ۾ باقي ڪو فٽ ڏيڍ ئي بچي ٿو. ان وٿيءَ مان ٽرڪ ڪڍڻ واقعي وڏي مهارت جو ڪم آهي.
اٽڪ کان خوشحال ڳڙهه ۽ ڪالاباغ جي وچ ۾ سنڌوءَ جي ٻنهي ڪنارن تي جبلن جي، سمنڊ جي سطح کان اوچائي هڪ هزار کان ڏيڍ هزار ميٽر جي وچ ۾ آهي. جڏهن ته درياهه جي سطح کان انهن جي اوچائي 200 کان 400 ميٽر جي وچ ۾ آهي. خوشحال ڳڙهه وٽ الهنديون ٽڪريون، سمنڊ جي سطح کان 300 ميٽر مٿي آهن. هتان اولهه طرف ويندڙ ريل گاڏيون پنجاب جي اسٽيشنن تان چڙهيل مسافرن کي ڪوهاٽ، هنگو ۽ افغان سرحد لڳ ننڍڙن شهرن تائين کڻي وڃن ٿيون، جڏهن ته ريل جي اها پٽڙي سنڌوءَ جي کاٻي ڪپ تي اچي ٻن رخن ڏانهن وڌي ٿي. اتر ۾ اٽڪ ۽ راولپنڊيءَ ڏانهن ۽ ڏکڻ ۾ ڪالاباغ کان ٿيندي مختلف شهرن ڏانهن.
هتان اولهه ۾ ڪوهاٽ جو شهر آهي جنهن جون ٻه سڃاڻپون آهن. هڪ جسٽس ڪياني ۽ ٻيو هٿيار. ڪوهاٽ ۽ علائقه غير جا ماڻهو هٿيار ٺاهين ۽ وڪڻي روزگار ڪن. سندس روالور پستول، بندوقون ۽ هاڻي ڪلاشنڪوف جهڙا آٽوميٽڪ هٿيار قبائلي ماڻهن، شهري دهشتگردن ۽ ڌاڙيلن جا دلپسند آهن. يورپي هٿيار جديد مشينن ۽ ٽيڪنالاجيءَ سان تيار ٿين ٿا پر علائقه غير جا هٿيار به ڪا ڪسر ئي گهٽ آهن. انهن قبائلين جو روزگار، سنڌ جي ماڻهن لاءِ عذاب بڻجي ويو آهي، ڇو ته اهي هٿيار سنڌ جي ٻيلن، شهرن ۽ روڊن رستن تي ماڻهن جو رت پي رهيا آهن. ماڻهن جون دانهون پيون پون ته علائقه غير ۾ ٺهندڙ هٿيار بند ڪرايا وڃن پر سرڪار چوي ٿي ته اتي اسان جو ڪنٽرول ناهي. سرڪار هٿيارن جي اسمگلنگ ته بند ڪري سگهي ٿي ... پر چون ٿا ته ضياءُ دور ۾ سرحد حڪومت جو هڪ بيحد وڏو عملدار هٿيار مافياجو گرو هو.