ٿرون ٽڪري
هن ماڳ تي سچ پچ ته ڪافر اڳي به موجود هئا پر اها شيخ تراب کان ڪيئي صديون اڳ جي ڳالهه آهي. انهن ڪافرن جا گهر ٿرون ٽڪريءَ تي هئا، جنهن جا کنڊر باقي آهن. مقامي ماڻهو ٿرون ٽڪريءَ کي ٿرڙو به چون ٿا. جيڪڏهن کانئن ٿورڙي به وضاحت گهربي ته هڪدم چوندا، ”هتي ٿرون ۽ ڪلو نالي ٻن ڪافرن جي حڪومت هئي. ٿرون ٽڪريءَ جي هيٺان درياهه وهندو هو، جنهن ۾ ٻيڙا هلندا هئا. اهي ٻيڙا ڏيسارو مان وڏو مال آڻي هتي لاهيندا هئا.“
جيڪڏهن ٿرون ٽڪريءَ جي کنڊرن تي نگاهه وجهبي ته سڄي ڪٿا هٿرادو محسوس ٿيندي. هن آرڪيالاجي ماڳ کي ماهرن “A wonderful neolithic city” لکيو آهي. (هسٽاريڪل جاگرافي آف سنڌ: پٿاوالا صفحو 32) هيءُ ماڳ لڳ ڀڳ ٻه هزار ۽ هڪ هزار فٽ ڊيگهه ويڪر ۾ آهي، جنهن ۾ آمري دور جو ٺڪراٽو پکڙيل آهي. ٺڪرين کان سواءِ پٿر جي قلعي جون ٻه اڌ گول ديوارون، ڪمري جا بنياد، سپن ۽ ڪوڏن جي صنعت، پٿر جا بليڊ ۽ اهڙيون ئي ٻيون شيون موجود آهن جيڪي هن ماڳ کي سنڌو تهذيب کان به قديم سڏڻ لاءِ ڪافي آهن.