دريا خان ڏانهن
منجهند جو سوا ٻارنهن لڳي ڌاري ٻيڙين کي ڪلور ڪوٽ کان اڳتي روانو ڪري، اسان ديري اسماعيل خان ڏانهن روانا ٿياسون، جتي ٻيڙيون درياهي واٽ سان پهچنديون. ديرو اسماعيل خان درياهه جي ساڄي ڪناري تي آهي. اتي پهچڻ لاءِ اسان کي ”دريا خان“ شهر کان پُل ٽپڻي پوندي. ڪلور ڪوٽ کان ”دريا خان“ جو مفاصلو اٽڪل چاليهه ڪلوميٽر آهي.
ڪلور ڪوٽ وٽ سنڌوءَ جي ڪنڌي ڇڏي، اسان ڏکڻ، ڏکڻ اوڀر ۾ سفر جاري رکيو. هن واٽ تي ٿل ريگستان جي ڏِک موجود هئي. ننڍيون ننڍيون ڀِٽون ۽ ان جي وچ وچ ۾ زرخيز مٽيءَ جا ويرا. اهي ويرا ٽيوب ويلن ۽ نهري سرشتي سان آباد آهن. پوک ڇڊي آهي.
پندرهن منٽن جي پنڌ تي ڳوٺ شاهه عالم آهي. ترسڻ جو وقت نه هئڻ ڪري ڀتين تي لڳل پوسٽر ۽ چاڪنگ ڏانهن ڌيان ڏيڻ کان سواءِ ٻيو رستو نه هو.
”فلاڻي فلاڻي بيماريءَ جو علاج ممڪن آهي ... علاج ڪرايو.“
”فلاڻي پوک لاءِ فلاڻو ٻج ۽ فلاڻو ڀاڻ استعمال ڪيو.“
”فلاڻي مهيني کان اڳ فلاڻي فصل جو ٻج ڇٽي ڇڏيو.“
سچ پچ ته هنن ديواري اشتهارن مون کي ڏاڍو متاثر ڪيو. چئي نٿو سگهجي ته صحت کاتي ۽ زراعت کاتي وٽ دعائون، ٻج ۽ ڀاڻ موجود آهن يا نه، اسپتالن ۽ زرعي مرڪزن ۾ مريضن ۽ هارين کي گهربل شيون ملنديون يا نه، پر ٻنهي کاتن جي اطلاعات مهم سٺي ۽ ڪامياب هئي.
ديوارن تي سياسي نعرا به لکيل هئا،
”جي ايم سيد کي ڦاسي ڏيو!“
”جي ايم سيد کي گرفتار ڪيو!“
”جي ايم سيد کي جلا وطن ڪيو!“
جي ايم سيد سان سياسي اختلاف رکڻ جو هر ڪنهن کي حق آهي، ٿي سگهي ٿو ته سنڌ جي هن قوم پرست اڳواڻ سان گهڻا سنڌي متفق نه به هجن پر پنجاب ۾ خاص طور تي ٿل ۾ جي ايم سيد جي خلاف چاڪنگ پڙهي مون کي افسوس ٿيو. ٿل، پنجاب جي قوم پرست اڳواڻ غلام مصطفيٰ کر جي اثر هيٺ علائقو سمجهيو وڃي ٿو. جيڪڏهن غلام مصطفيٰ کر جهڙو سياستدان ٺيڪ آهي ته پوءِ جي ايم سيد جي قوم پرستيءَ تي اعتراض لاءِ ڪهڙو دليل بچي ٿو. پنجاب ۾ سنڌي ماڻهن لاءِ اجنبيت جو احساس ۽ اهو تاثر عام ملي ٿو ته سنڌي ماڻهو پاڪستان جا سڄڻ ناهن، پوءِ کڻي اهي قوم پرست هجن يا وفاق پرست. هيل تائين پنجاب جي ماڻهن سان حال احوال ۾ اسان اهو شدت سان محسوس ڪيو ته پنجاب جا ماڻهو سنڌ جي اصل حالتن ۽ واقعن کان بالڪل اڻڄاڻ آهن. ان ۾ سندن ڏوهه به ناهي. ظاهر آهي ته هو انهن ئي رپورٽن ۽ خبرن تي ويساهه ڪندا جيڪو ريڊيو، ٽيليويزن ۽ پنجاب جي اخبارن ۾ ڇپجي ٿو. يا وري اڳواڻ کين ٻڌائين ٿا. مون کي اهو به شدت سان محسوس ٿيو ته پنجاب ۽ سنڌ جي ماڻهن جي وچ ۾ رابطي جي وڏي کوٽ هئڻ ڪري سياسي ويڇا پئجي ويا آهن. ٻئي ڌريون هڪ ٻئي کان بنهه ابتڙ انداز ۾ سوچين ٿيون. پنجاب جي سياستدانن پنهنجا ووٽ کرا ڪرڻ لاءِ جي ايم سيد ۽ پيپلز پارٽيءَ خلاف خوب ڳالهايو آهي، نتيجي ۾ سڄي سنڌ صوبي کي ”باغي صوبو“ ۽ سنڌ جي حقن لاءِ ڳالهه ڪندڙ ڪنهن به سنڌيءَ کي وطن دشمن سمجهيو وڃي ٿو. اها صورتحال ڪيڏانهن وٺي ويندي ؟ ان جو جواب سياستدان ئي بهتر طور تي ڏيئي سگهندا.