گُجو
ٺٽي کان ڏهاڪو کن ميل ڪراچيءَ طرف، گجو شهر آهي. شهر جي ڏکڻ اولهه ۾ ڪجهه ٽڪريون آهن. هڪ ٽڪريءَ جو نالو ”ٿرون“ آهي.اتي ئي ”ٿرون“ کان اولهه طرف، هڪ مقبرو شيخ تراب جو آهي، جنهن کي اڄڪلهه وڏي درويش جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو.
ڌرتي وديا ۽ سنڌوءَ جي تاريخ جي حوالي سان سمجهيو وڃي ٿو ته، اهي ٽڪريون سڪندر اعظم جي وقت ۾ ٽاڪرو ٻيٽ هونديون ۽ اتان سنڌوءَ جي ڪا ڇاڙ لنگهندي هوندي. ان راءِ جو هڪ سبب اهو به آهي ته، ٿرون ٽڪريءَ تي تاريخ کان اڳ واري زماني جو ٺڪراٽو موجود آهي. جيڪڏهن اهو سامونڊي ٻيٽ هجي ها ته انساني زندگيءَ جو گذارو مشڪل هو.
بهرحال، شيخ تراب بابت ”گزيٽئر آف پروونس آف سنڌ“ جو ليکڪ ائٽڪن (صفحو:91) لکي ٿو ته، ”هڪ وڏي شيخ جنهن جو نالو ابو تراب هو، بکر جو اهم قلعو فتح ڪيو، ۽ بهادريءَ جا ڪيئي ڪم ڪيا. هيءُ صاحب اسان لاءِ دلچسپيءَ جو سبب آهي ڇاڪاڻ ته هن جي قبر گجي کان اٽڪل ٻن ميلن جي پنڌ تي آهي. ان قبر تي 171 هجري (788) جو ڪتبو لڳل آهي. ان ڪري ان کي سنڌ ۾ سڀ کان پراڻي تاريخي تحرير مڃڻو پوندو.“
اهو خليفي هارون رشيد جو زمانو آهي. پر هاڻي اهو ڪتبو پنهنجي جاءِ تان گم آهي. ائٽڪن اهو ڪتبو 1907ع ڌاري يا ان کان ڪجهه اڳ ڏٺو هو. ڪن روايتن موجب شيخ تراب، ترخانن جي ڏينهن ۾ هو (تحفه الڪرام صفحو: 532) ائٽڪن صاف لفظن ۾ شيخ ابو تراب کي بکر قلعي جو فاتح قرار ڏنو آهي. جنهن ڪري سندس شخصيت عالم دين کان وڌيڪ فوجي سپه سالار طور سامهون اچي ٿي. ان حيثيت کي هتي ڏيڻ لاءِ هڪ ڪٿا به موجود آهي. ڪٿا چوي ٿي ته،
”ٿرون ٽڪريءَ تي شيخ تراب پنهنجن شاگردن ۽ خليفن سان گڏ رهندو هو. سندس ڄمار وڏي هئي، سندس اکين جون پنبڙيون به وڏيون هيون جو اکيون کولي نه سگهندو هو. ٽڪريءَ جي ڀر مان درياهه وهندو هو. هڪ ڀيرو ڪافر، هڪ وڏي جهاز تي چڙهي حملو ڪرڻ جي خيال سان گجي ڏانهن ڪاهي آيا. شاگردن، جهاز ڏسي شيخ تراب کي اطلاع ڏنو. جنهن تي درويش چيو ته ’مان ڏسان!‘ شاگردن، درويش جي مدد ڪري سندس وڏيون پنبڙيون کنيون. شيخ تراب جهاز ڏانهن ڏسي چيو ته ’اهو ڪجهه به ناهي‘ ائين چوڻ سان جهاز پنڊ پاهڻ ٿي ويو ۽ ڪافر جهاز تان لهي ڀڄي ويا.“
شيخ تراب جا مريد ٿرڙ ٽڪريءَ ڏانهن اشارو ڪري چون ٿا ته، اها ٽڪري اهو جهاز آهي جنهن کي شيخ تراب پنڊ پاهڻ ڪري ڇڏيو آهي ۽ ڪافرن کي ڀڄائي ڇڏيو اٿس. ٿرڙ ٽڪري اصل ۾ سڌي مٿاڇري ۽ اڀن ڪپرن واري هڪ اهڙي ٽڪري آهي جيڪا گهڻو وقت سامونڊي موجن سان ٽڪر کائيندي رهي آهي. پري کان اها ٽڪري سچ پچ وڏو بهري جهاز لڳي ٿي.