دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
جهامون ڀيو
ٽوڙي بنگلي جي ٻاهرين پاسي ڪافي اوچائي تي هڪ ڪِلي ٺوڪيل آهي. هيتري اوچائي تي اها ڪِلي بي سبب ته نه ٺوڪي وئي هوندي! بنگلي جي چوڪيدار چيو،
”سائين اهو جهامون ڀيي جو قد آهي!“
”ڪير هو جهامون ڀيو!؟“
”انگريزن جي وقت ۾ هن بنگلي تي ڪم ڪندو هو ... گهڻو ڊگهو هو ... انگريزن کيس هتي بيهاري قد جي نشان تي ڀت ۾ اها ڪِلي ٺوڪائي ڇڏي هئي.“
اسان اوچائيءَ جي ماپ ورتي. هاڻوڪي اوچائي 11- فُٽ چار انچ آهي. چوڪيدار ٻڌائي ٿو ته هاڻي زمين تي ٻه فُٽ مٽي ڀري وئي آهي تنهن ڪري اهو قد 13- فُٽ چار انچ ٿيو.
جهامون ڀيو چاليهه سال اڳ مري ويو. انگريزن کي سندس موت جي خبر پئي ته جهامونءَ جي مائٽن وٽ آيا ۽ کين درخواست ڪيائون ته اهي جهامونءَ جو لاش کين ڏين ته جيئن اهي لاش برطانيا موڪلي سگهن. جهامونءَ جي مائٽن انڪار ڪري ڇڏيو ۽ کيس غوث پور لڳ دين پور قبرستان ۾ دفن ڪري ڇڏيائون. اهڙي طرح جهامون ڀيو زندگيءَ ۾ توڙي موت کان پوءِ دنيا جي ڊگهي ۾ ڊگهي انسان هجڻ جو اعزاز حاصل ڪري نه سگهيو ۽ گمناميءَ ۾ هليو ويو.
ماڻهو هڪ واقعو ٻڌائين ٿا. هڪ ڀيرو جهامون ڪنهن موچي ڏانهن ويو. موچي گهر ۾ هو. هن ڀت جي ٻاهران بيهي موچيءَ کي سڏيو، ڊگهو هئڻ سبب هن اڱڻ ۾ ڏٺو پئي. موچيءَ پڇيس، ”ڇا کپئه؟“ جهامونءَ چيو، ”جُتي کپيم“ موچيءَ چيس، ”ته پوءِ گهوڙي تان لهي اَچ!“ تنهن تي جهامون چيو، ”گهوڙي تي ناهيان، پنڌ آهيان.“ اهو ٻڌي موچي جواب ڏنس، ”ته پوءِ مون وٽ تنهنجي لاءِ جُتي ناهي!“
هاڻي جهامون ڀيي جو قد تشبيهه طور استعمال ٿئي ٿو، ڪو گهڻو ڊگهو ماڻهو ڏسن ته چون، ”جهامون ڀيي جو قد کڻي ڪيو اٿس!“
خميس 16- نومبر 1989ع
صبح جا ساڍا ڏهه ٿيا آهن. اسان ٽوڙي بنگلو ڇڏي پتڻ تي بيٺا آهيون. ڪالهه شبير ۽ ٻين نوجوانن رات جو دير تائين محنت ڪري ڦاٽل ٻيڙي جو چير بند ڪيو آهي. صبح جو خشڪيءَ تي هوا ڀري چڪاس ڪئي وئي ته تجربو ڪامياب نظر آيو. ٻيڙين ۾ سامان وڌو پيو وڃي. چؤطرف وڏو ٻيلو پکڙيو پيو آهي، پکي اوچن وڻن تي ٺاهيل آکيرن مان نڪري پنهنجي پنهنجي ڪرت ۾ مصروف ٿي ويا آهن. ٻيلو پکين جي بي شمار مٺڙين ٻولين سان گونجي رهيو آهي. رات اهي ئي پکي خاموش هئا ته سانت کائڻ ٿي آئي ۽ هاڻي ... پکين جون ٻوليون گونجي رهيون آهن ته ڄڻ دنيا مان وحشت گم ٿي وئي آهي.
انور، ڪچي جي ٻن ٻارن کان انٽرويو پيو وٺي، ”نالا ڇا اٿوَ، پاڻ ڪير آهيو؟ نيرن ۾ ڇا کائو ... منجهند ۽ رات جو؟“ هڪ ٻارڙي جي طبيعت شرميلي آهي. ٻيو چالاڪ ٿو لڳي، ”تون ڪير آهين ... هتي ڇو آيو آهيو ... اسان کان سوال ڇو ٿا ڪيو؟“
نوريءَ کي پاڻيءَ ۾ لاٿو ويو. مٿس سامان رکيو ويو ته پنچر اکڙي پيس. وقت ناهي ۽ نه وري نوريءَ جي مرمت جو ڪو امڪان هو. مجبور ٿي نوريءَ کي پاڻيءَ مان ڪڍي ويڙهي سيڙهي ٻيهر ڊاٽسن ۾ وڌو ويو ۽ مورڙو سکر لاءِ اڪيلو روانو ٿيو. چئن همراهن کان سواءِ باقي سڀ خشڪيءَ واري قافلي ۾ شامل ٿي ويا.