گرونانڪ - هڪ فنڪار
جيڪڏهن گرونانڪ جي شخصيت جو تجزيو ڪجي ته هڪ مهاپرش نظر ايندو. هڪ وڏو سماج سڌارڪ، وڏو سيلاني، وڏو شاعر ۽ وڏو موسيقار. سندس شاعري گرنٿ صاحب جي صورت ۾ موجود آهي. روايتن موجب پاڻ مڪي، مديني، بغداد، ڪروکيشتر، هردوار، دهلي، مٿرا، بنارس، چٽاگانگ، ڍاڪا، ڪلڪتي، جگنناٿ، روهيلا، هنگلاج، سنڌ ۽ لنڪا ويو هو.
گرو نانڪ جي شاعري جدا جدا راڳن ۾ آهي. ڪُل 31- قسمن جا راڳ ۽ سترهن قسمن جا جدا جدا ماترائن جا تال آهن جن کي گرنٿ ۾ ’گهر‘ چيل آهي. نه رڳو ويدڪ شاستريه موسيقيءَ جا پر فارسي، ترڪي، ڪرناٽڪي ۽ بنگالي راڳ به گرنٿ ۾ آهن.
سنڌ ۾ نانڪ پنٿي هندو
نانڪ پنٿي معنيٰ گرو نانڪ جي تعليمات جو پوئلڳ. هيءُ هڪ پُر امن مَتو هو جنهن ۾ ويدانت ۽ تصوف اچي پاڻ ۾ مليا هئا. پر تنگ نظر طبقن سخت گيري پيدا ڪئي ته هڪ وقت اهو به آيو جڏهن گرو گوبند سنگهه طاقت جو رستو اختيار ڪيو. اڳتي هلي رنجيت سنگهه (حڪومت: 1839-1801ع)جهڙو ڪردار سامهون آيو جنهن پاڻ کي ”سِک شاهي“ جو مهاراجا مسلط ڪيو. هن پنهنجي حڪومت جون حدون پشاور کان ڪشمير، ستلج نديءَ کان سنڌ جي سرحدن تائين وڌايون. سندس نيت سنڌ جي ٽالپر راڄ تي به قبضو ڪرڻ جي به هئي پر اتي انگريزن جا مفاد سامهون اچي ويا.
سنڌ ۽ پنجاب جي هندن ۾ نانڪ پنٿ مقبول ٿيندڙ مت هو، ان حد تائين جو برٽش دور ۾ اڪثر هندو فرد پاڻ به فيصلو نه ڪري سگهندا هئا ته هو سِک آهن يا هندو؟ اهو ئي پنٿ ٽالپرن جي ڏينهن ۾ سنڌ ۾ به هندو ڪٽنبن ۾ مقبوليت ماڻيندو ٿي ويو، گهڻو ممڪن آهي ته رنجيت سنگهه جو سنڌ فتح ڪرڻ وارو خواب پورو ٿيڻ جي صورت ۾ سنڌ جا اڪثر نانڪ پنٿي هندو پوءِ کُليءَ طرح پاڻ کي سِک سڏائين ها! تاريخ اهڙو رخ ته نه ورتو پر اڄ به سنڌ جا اڪثر هندو ڪٽنب نانڪ پنٿي آهن، توهان کي سنڌ جي اڪثر مندرن ۾ هندو ديوين ۽ ديوتائن جي مورتين سان گڏ گرو نانڪ جي تصوير به رکيل نظر ايندي. هي سنڌ ۽ پنجاب جي ندين جي پاڻين جو تاثير آهي يا ٻيو ڪجهه جو هتي هندو ۽ سِک ڄڻڪ هڪ مشترڪ برادري آهي پر هاڻوڪي هندستان ۾ هندو ۽ سِک هڪٻئي جي خلاف سخت رويا رکن ٿا.