بئراج ڏانهن واپسي
جيپ جو اسٽيئرنگ ڪريم ميمڻ جي هٿ ۾ هو ، ” انور صاحب شهر ڪيئن لڳو؟“ ڪريم ايڪسيليٽر تي دٻاءُ وجهي اکيون روڊ ۾ وڌيون ۽ ڪن انور ڏي لاڙيا.
” پاڻ شهر ته نه ڏسي سگهيا آهيون البت شهر جي سڀ کان اهم ثقافتي جاءِ تان پيا موٽون.مون کي پير پٺاڻ واري گاديءَ ۾ سنڌ جي صوفين وارو جهاد نظر نه آيو. انگريز جڏهن هن علائقي ۾ آيو تڏهن انهن جي مزاحمت فقط صوفي فقير ۽ روحاني رهبرڪري ٿي سگهيا ، جن کي عوام وٽ وڏي مڃتا هئي.ان جو اندازو انگريزن کي به هو تنهن ڪري هِتي به لارڊ موڪليائون .سندن خواهش هئي ته صوفين کي زير ڪجي يا ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان انهن کي دوست بنايو وڃي . هِن گاديءَ کي انگريز بادشاهه جي تاج پوشي ڪرڻ جو اعزاز ڏيڻو ڪيو ويو.اها ڪا معمولي ڳالهه نه هئي.وڏي رعايت ۽ لالچ هئي ته وقت جو انگريز حڪمران ڪنهن ماڻهوءَ کي سڏائي چوي ته تنهنجي هٿان منهنجي تاج پوشي ٿئي ،سو هن گاديءَ وٽ به ٻه رستا هئا يا ته انگريز سان ٺهي وڃي يا وري مزاحمت ڪري يا گهٽ ۾ گهٽ انڪار ڪري ... پر هتي ائين نه ٿيو. مان سمجهان ٿو ته ڪو به سنڌي صوفي شاهه عنايت وانگر شهيد ٿيڻ ته پسند ڪندو پر ڪنهن انگريز بادشاهه جي تاج پوشيءَ لاءِ ڪڏهن به تيار نه ٿيندو.“ انور پنهنجو تبصرو ڪيو.
” هتي روحاني دهشتگردي هئي. بلوچن جو ڪافي اثر هو.اجرڪ به ڏسڻ ۾ آيا شايد بلوچ آبادين جي ڪري اجرڪ ۽ سنڌي ٽوپي هئي.ان کان سواءِ هتان جي عورتن جا برقعا ڏاڍا عجيب هئا.جوان توڙي پوڙهيون امير توڙي غريب ،پنڌ توڙي گاڏين ۾ ويٺل عورتن کي هڪجهڙا شٽل ڪاڪ برقعا هئا ۽ انهن برقعن جون چوٽيون ڏاڍيون عجيب آهن ...سنڌ ۾ پوڙهين ماين جي برقعي ۾ بس اهو ئي فرق آهي ته انهن کي گول چوٽيون ناهن.“ محمد علي قادريءَ تبصرو ڪيو.