رتوڪوٽ
ابراهيم حيدري ۽ ريڙهي مياڻ جي وچ ۾ ڳوٺ لٽ بستي آهي. لٽ بستي کان رتوڪوٽ ور وڪڙ 25 ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ آهي. لانچ جو پنڌ هڪ ڪلاڪ آهي. جيڪڏهن لٽ بستيءَ کان لانچ ذريعي اوڀر طرف ڀنڀور وڃجي ته ٻه ڪلاڪ لڳندا، جڏهن ته جاکي بندر ڏکڻ اوڀر ۾ چئن ڪلاڪن جي پنڌ تي آهي.
رتي ڪوٽ کي ڪديرو فورٽ به چون ٿا، پر اهو ”ڪديرو“ ڪهڙي لفظ جو کار آهي؟ سو نٿو چئي سگهجي. اصل ۾ رتوڪوٽ، ڪديرو کاريءَ تي آهي، جيڪا ڦٽي ۽ ڪورنگي کارين سان سڌيءَ طرح ڳنڍيل آهي. لانچ، رتي ڪوٽ واري ٻيٽ تي ڏَکڻ طرف، پري ڪنڌيءَ تي لاهي ٿي. جتان اڌ ڪلاڪ کن پنڌ ڪرڻ کانپوءِ رتي ڪوٽ جي آثارن تي پهچجي ٿو. واٽ تي ڪن هنڌن تي گپجي ويل عمارتن جا بنياد ۽ ٺڪريون لڀجن ٿيون. شهر جو ڦهلاءُ ڪوٽ کان ڏکڻ طرف محسوس ٿئي ٿو. رتو ڪوٽ، سمنڊ آڏو هٿيار ڦٽا ڪري چڪو آهي. ان جو ڪو برج سلامت ناهي، البت قلعي جو نقشو تيار ڪري سگهجي ٿو ۽ ماپون وٺڻ ممڪن آهي.
ڪوٽ کي وڌ ۾ وڌ 24 برج هئا ۽ گهٽ ۾ گهٽ هڪ دروازو هو. قلعي جي چئني ڪنڊن تي هڪ هڪ وڏو برج آهي. بظاهر ڏکڻ طرف وچان ڇهه عدد برج آهن، باقي سڀني پاسن کان ديوارن جي وچ وچ ۾ پنج پنج برج هئا. هتي هڪ فرينچ ٽيم ڪجهه کوٽائي ڪئي آهي، اڃا ڪجهه ٿيڻي آهي. في الحال هتان لڀجندڙ ٺڪراٽو جاکي بندر جهڙو آهي، فقط هڪ شيءِ اضافي آهي ٺڪر جا گولا، جيڪي منجنيقن ۾ استعمال لاءِ ٺاهيا ويا هئا. اهي گولا هڪ هنڌ ايڏي وڏي تعداد ۾ آهن جو اتي اسلح خانو هجڻ جو گمان ٿئي ٿو.