پوٺو هار جا ڪجهه درويش
سنڌوءَ جي پاڻيءَ تي تڪرار پنهنجي جاءِ تي، پوٺوهار جي صوفي درويشن جي انسان دوستي پنهنجي جاءِ تي. جيتوڻيڪ اسان کي اٽڪ کان خوشحال ڳڙهه تائين ڪنهن درويش جي درگاهه نظر نه آئي پر پوٺوهار کي سچ پچ ته ڪي وڏا درويش مليا آهن، جن مان ڪجهه درويشن جو ذڪر نه ڪرڻ نا انصافي ٿيندي.
شاهه لطيف بري
اسلام آباد کان ڪوهه مري ويندي، پنڊيءَ کان 14-ميلن جي پنڌ تي سندس درگاهه آهي. سندس پيدائش جو سن 1617ع آهي. سندس عرس هر سال بهار جي مند ۾ ٿئي ٿو. سندس وفات 1705ع ۾ ٿي. ان لحاظ کان هيءُ صاحب شاهجهان ۽ اورنگزيب جو همعصر ٿيو.
سندس عقيدت مندن ۾ واڌ ٿي ته جاسوسن وڃي مغل درٻار ۾ رپورٽ ڪئي ته هوشياري ڪرڻ کپي متان فتنو نه ٿئي. اطلاع ملندي ئي شاهجهان، درويش کي آگري اچڻ جو حڪم ڏنو پر شهنشاهه جو حڪم هن فقير تي نه هليو. ڪجهه مهينن کانپوءِ هتان اورنگزيب لانگهائو ٿيو ۽ کانئس متاثر ٿي ويجها ڳوٺ لکي ڏنائين، پر فقير قبول نه ڪيا. اورنگزيب ڪنهن ٻي خدمت لاءِ چيو ته شاهه لطيف بريءَ کيس پوٺوهار تان ڍل معاف ڪرڻ لاءِ چيو ڇاڪاڻ ته اهو علائقو تڏهن ڏڪاريل هو. اورنگزيب هڪدم پوٺوهار کي ڍل کان ”بري“ ڪري ڇڏيو. اهو ئي لفظ پوءِ فقير جي سڃاڻپ بڻجي ويو ۽ سندس عقيدتمندن کيس شاهه لطيف “بري” سڏڻ شروع ڪيو.
پير مهر علي شاهه
هيءُ اهو ئي صوفي شاعر آهي جنهن جو شعر سڀني ٻڌو آهي ته
ڪٿي مهر علي، ڪٿي تيري ثنا
گستاخ اکيان ڪٿي جا لڙيان!
هيءُ درويش 1859ع ۾ ڄائو. گولڙهه شريف ۾ مرڪز ٺاهيائين جيڪو مارگله جي دامن ۾ اٽڪ ۽ جهلم جي وچ تي آهي. پير مهر علي شاهه ڪجهه ڪتاب به لکيا ۽ مريدن جي سياسي رهنمائي به ڪئي. پهرين مهاڀاري لڙائي وقت هن پنهنجن مريدن کي هدايت ڪئي هئي ته اهي انگريزن جي لشڪر ۾ ڀرتي ٿي سامراجي ڌر نه ٿين. هن ڪڏهن به ڪنهن انگريز عملدار جي حڪم تي حاضري نه ڏني.
هڪ ڀيري انگريز ڊپٽي ڪمشنر وٽس آيو ۽ خبر ناهي ڇا سوچي چيائين، ”پير صاحب بارش لاءِ دعا ڪر!“ جنهن تي پير صاحب جواب ڏنس، ”الله منهنجي صلاح جو محتاج ڪونهي، توهان به دعا گهرو اسان به گهرنداسون“ چون ٿا ته ان مهل سچ پچ بادل مڙي ويا ۽ مينهن پيو. سندس هڪ ڪلام مشهور آهي ته
”ڪُن فيڪون تان ڪَل دي گل اَي، اسان اگي پريت لگائي
تون مين حرف حرف نشان نه آها، جدون دِتي ميم گواهي.“