مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
10- لڳي ڌاري سفر شروع ٿيو. ڄام پور کان مٺڻ ڪوٽ 60-65 ڪلو ميٽرن جي پنڌ تي ڏکڻ ۾ آهي. مٺڻ ڪوٽ درياهه جي الهندي ڪپ تي آهي جڏهن ته اڀرندي ڪپ تي چاچڙ شريف آهي. جتي خواجه فريد ڄائو هو. مٺڻ ڪوٽ ۾ خواجه فريد جي درگاهه آهي. ٻيڙيون ڪا مهل ڏکڻ ڏانهن ڊوڙنديون رهيون. هڪ هنڌ کاٻي ڪنڌيءَ تي تنبو ۽ جهوپڙيون ڏسي ٻيڙيون ڪناري هنيون ويون.
هيءُ تنبو آبپاشي کاتي جي هڪ ٺيڪيدار جا هئا. چؤطرف مزور ڪم ۾ رڌل هئا. ڪجهه پرڀرو هڪ ڳوٺڙو هو، ٺيڪيدار هتي درياهه جي کاڌ کي روڪڻ لاءِ ڪم ڪرائي رهيو هو. کيس پنهنجي ٺيڪي سان ايڏي ته دلچسپي هئي جو ڀرپاسي جي ڪا به خبر نه هئس ٻيو ته ٺهيو سامهون نظر ايندڙ ڳوٺ جي نالي جو پتو به ڪو نه هئس. هتي اسپر ٺهي رهيو هو.
”درياهه هتي ايڏي پائيندڙ ڇو پيو ڪري جو اسپر ٺاهڻ جي ضرورت پئي آهي؟“ انور ٺيڪيدار کان انٽرويو وٺڻ شروع ڪيو.
”بس درياهه آهي ... جتان وڻيس پائي پر هتي ڇا ٿيو آهي جو درياهه جي هُن ڀر به اڳي ههڙا اسپر ٺاهيا ويا آهن. ان ڪري اتان ٽڪرائجي درياهه هن پاسي اچي لڳي ٿو“ جواب مليو.
هيءُ علائقو وارياسو ناهي، ويندي جهلم نديءَ تائين سڄي ڌرتي ميداني آهي. وارياسا پٽ اسان ديري غازي خان ۽ ڄام پور جي وچ ۾ ڪنهن هنڌ پوئتي ڇڏي آيا آهيون. هيءُ مظفر ڳڙهه ضلعي جي ڏکڻ ۾ علي پور تحصيل جو ڪو ڳوٺ آهي. هتي ڪم ڪندڙ ڪافي مزورن جو تعلق بلوچستان جي ڪچي واري علائقي سان آهي. جيڪي روزگار لاءِ هتي اچي نڪتا آهن. هتي سٺي ڏاند جي قيمت 10- هزار رپيا آهي.
طوطي خان اطلاع ڏئي ٿو ته پاڻ مٺڻ ڪوٽ جي پتڻ کي اچي پڳا آهيون. ڄاڻ پنجند ايندو جتي پنجاب جا سڀ درياهه اچي سنڌوءَ ۾ ڇوڙ ڪن ٿا. اٽڪل ڏيڍ لڳي ڌاري پنجند جي ڇوڙ کان ٿورو پهرين درياهه جي کاٻي ڪنڌيءَ تي ٻيو شهر درياهه جي پائيندڙ جو شڪار نظر آيو. شهر ڪافي اوچائيءَ تي هو پر درياهه ڏاڍي زورشور سان ان جا ترا ڪڍڻ ۾ مصروف آهي. ڪافي گهرن جا اڌ حصا پاڻيءَ ۾ لڙهي چڪا آهن. هڪ مسجد جو باقي وڃي محراب بچيو آهي.
ٻيڙيون پنجند ۾ داخل ٿيون ته درياهه تمام سهڻي شڪل وٺي ويو. پنجند جو پاڻي لڙاٽيل نه پر نيرو آهي جنهن مان ظاهر آهي ته پنجاب جي ندين جون بئراجون پاڻي جهلي بيٺيون آهن، هيءُ پاڻي سِمي وهيو آهي. اٿاهه ويڪر جي هن درياهه ۾ هڪ ٻيڙي ترندي نظر اچي ٿي، جنهن جي پويان هڪ ڳوٺڙو بيٺو آهي. نظرون هيءُ منظر هميشه لاءِ جهٽڻ گهرن ٿيون پر اسان جون ٻيڙيون اڳتي وڌي وڃن ٿيون. پنجند جو پاڻي هن وقت هڪ واهڙ وانگر سنڌوءَ ۾ پوي ٿو. اهو محسوس ئي نٿو ٿئي ته ان واهڙ ۾ پنجن ندين جو پاڻي آهي. جڏهن ته سنڌوءَ پنهنجو پيٽ بنهه تراکڙو ڪري پاڻيءَ کي ميلن ۾ پکيڙي ڇڏيو آهي. درياهه هتي سمنڊ جي ڏِک ڏئي ٿو.