سوڪڙيان
سوڪڙيان هڪ پتڻ آهي، جنهن سان مقامي ماڻهن جي هڪ روايت مشهور آهي. هتي درياهه جا ٻئي ڪنارا هڪ ڀيرو وري ويجها ٿيا آهن. جبلن جي سوڙهه سنڌوءَ کي وري بيچين ڪيو آهي. ڀرپاسي جون ڪي ٽڪريون مندرن جي ڏيک پيون ڏين.
سوڪڙيان هڪ ماڳ آهي، جتي اها وڏي جابلو نئه اچي سنڌوءَ ۾ پوي ٿي جنهن بابت مشهور آهي ته ڪنهن وقت ۾ ان نئه جو مٿيون ڇيڙو سوابي وٽان سنڌوءَ مان ٿي ڦٽو ۽ سنڌوءَ جو اصل رستو اهوئي هو. مردان ۽ نوشهري جي وچ ۾ ان نئه جا نشان آهن، جن کي ڪَل پاڻي چيو وڃي ٿو.
جبلن ۾ سنڌوءَ جو لنگهه بدلجڻ بظاهر ڏاڍي ڏکي ڳالهه لڳي ٿي، پر اها به پنهنجي جاءِ تي حقيقت آهي ته هيءَ درياهه هندوڪش جابلو سلسلي ۾ زلزلي واري علائقي (Zone) مان لنگهي ٿو. اهو بالڪل ممڪن آهي ته زلزلي، درياهه جو اڳيون لنگهه بند ڪيو هجي ۽ پوءِ درياهه شاهه پنهنجي لاءِ نئون شاهي رستو ٺاهيو هجي.
سوڪڙيان پتڻ سان هڪ ڪهاڻي منسوب آهي. ڪنهن وقت ۾ هتي هڪ بادشاهه راڄ ڪندو هو، جنهن جون ٻه زالون هيون هڪ درياهه جي ساڄي ڪپ تي رهندي هئي ۽ ٻي کاٻي ڪپ تي. بادشاهه سلامت ٻنهي سان پيار ونڊڻ لاءِ درياهه تي رسن ۽ تختن جي پل ٻڌائي هئي، جنهن تان لنگهي هو هڪ رات هڪ راڻيءَ وٽ ويندو هو ۽ ٻي رات ٻي راڻيءَ وٽ. هڪ ڀيرو هڪ زال، بادشاهه تي ڪاوڙي، ”تون ٻيءَ وٽ ايڏو ڇو ٿو رهين؟“ نيٺ هڪ ڏينهن چيڙاڪ راڻيءَ ٺيڪ ان وقت پُل جا رسا وڍي ڇڏيا جڏهن بادشاهه سلامت پُل ٽپي رهيو هو. بادشاهه سلامت ٻن عشقن جي سزا ڀوڳي ۽ الله کي پرتو. مقامي ٻوليءَ ۾ سوڪڙيان جي معنيٰ آهي “پهاڄ.” عورت، عورت آهي ڀلي راڻي هجي. مڙس مارڻ قبول ڪيائين پر ٻي زال سان پيار جي موڪل نه ڏنائينس.
سوڪڙيان پتڻ کانپوءِ ڳوٺ شادي پور آهي، جنهن سان گڏوگڏ ساڄي ڪناري تي پشاور ضلعو ختم ٿيو ۽ ڪوهاٽ ضلعو شروع ٿيو. کاٻي ڪناري تي پنجاب جو اٽڪ ضلعو جاري آهي. جبلن جي ساخت ۾ هوريان هوريان فرق نمايان ٿئي ٿو. هيءُ پٿر ڪچو آهي، جيڪو ڪالاباغ تائين هلندو، جتي پاڪستان سرڪار ڪالاباغ بند ٺاهڻ جو ضد پئي ڪري. جبل جي مضبوطيءَ جو اندازو اِن مان به هڻي سگهجي ٿو ته اٽڪ کان پوءِ درياهه جي عظيم موڙ وٽ جڏهن سنڌو اولهه رخ ۾ وهي ٿو، اتي درياهه جي ڪناري وارن پهاڙن مان سوراخن وچان پاڻي وهي درياهه ۾ ٿي پيو. اهو سم جو پاڻي هو جيڪو ڪناري تي لڳل ٽيوب ويلن تي ٿيندڙ آباديءَ ۾ استعمال ٿيو هو.