ٽالپر
هيءَ خيرپور ميرس آهي. جيڪا ٽالپرن جي دور ۾ اتر سنڌ ۾ هيڊ ڪوارٽر هئي. سنڌ جا مير پاڻ کي ٻروچ سڏائين ٿا پر پنهنجو تعلق انهن ٻروچن سان نٿا ڳنڍين جن کي ايران ۾ ڪوچ بلوچ ڪري سڏيو وڃي ٿو. هو پنهنجو بڻ بڻياد هشام بن عبدالمناف جي پٽ امير حمزي سان ڳنڍين ٿا. سندن چوڻ آهي ته حجاج بن يوسف جي وقت ۾ هو ڪيچ مڪران وارين مهمن ۾ به شامل هئا. اتي ڪاميابين کان پوءِ سندن وڏا ڪجهه فوجين سان سنڌ ڏانهن روانا ٿيا هئا. ڪجهه وقت گذرڻ کانپوءِ انهن مان ڪي ديري اسماعيل خان ۽ ديري غازي خان واري پاسي وڃي رهيا جتي جبل جي چوٽيءَ وارو پاسو سندن رهائش گاهه ٿيو. وري، ڪلهوڙن جي وقت ۾ انهن مان هڪ ٻروچ مير شهداد خان سنڌ ۾ ڪلهوڙن وٽ ملازم ٿيو ۽ شيعو ٿيو ڇاڪاڻ ته ڪلهوڙا به شيعا هئا.
’مير‘ معنيٰ جبل جي چوٽي يا ’مٿانهون‘. ان دعويٰ جي صداقت اڪثر جبلن جي نالن مان ظاهر ٿئي ٿي.
مثال طور: ڪشمير، پامير، ميرو پربت، ان طرح ’مير‘ لقب آهي جيڪو ڪن علائقن جا ماڻهو اختيار ڪن ٿا. جيئن پٺاڻ پاڻ کي ’خان‘ چون يا سِکَ پنهنجي نالي پويان سِنگهه هڻن يا جيئن بلوچ ’واجا‘ ٿين، جيڪو اصل لفظ ’خواجه‘ آهي. ’مير‘ ڪا به ذات يا نسل ناهي. خود بلوچستان جا ڪيئي سردار پاڻ کي مير سڏائن ٿا. جيستائين سنڌ جي ميرن پنهنجي اڳوڻي وطن جي نشاندهي ڪئي آهي، ته اها صحيح آهي ڇو ته هو ماڙي انڊس کان آيل آهن، جيڪا سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تي ڪالاباغ جي آمهون سامهون جبل جي اوچي چوٽي آهي.
خيرپور ۾ گهڙندي ئي مير رستم جي ويچارڳي اکين آڏو ڦرڻ لڳي ٿي. 80_81 سالن جو ٻڍڙو، جنهن انگريزن جي مخالفت نه ڪرڻ ۾ عمر ڳاري ڇڏي پر چارلس نيپئرهٿان بي عزتو ٿي قيد ٿيو. خبر ناهي ته مير صاحب ڀڄڻ لاءِ واٽون نهاريون به هيون يا نه! پر فيلڊ مارشل سندن گهٽ گهيڙ بند ڪري ڇڏيا.
چارلس نيپئر فوج ۽ توپن سان خيرپور تي حملو ڪيو ۽ صلح جي وقت ۾ مير رستم خان کي پنهنجي موروثي حڪومت مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيائين. مير رستم کي پنهنجن ٻارن ۽ زالن سميت مينهن ۽ واءَ ۾ برپٽ ڏانهن ڀڄڻو پيو. ان کانپوءِ نيپئر، امام ڳڙهه قلعي ڏانهن وڌيو جيڪو مير رستم جي ڀائٽي، مير محمد خان جي رهائش گاهه هو. قلعي کي بلڪل تباهه ڪيو ويو ۽ اناج جا گدام لٽيا ويا. خيرپور رياست، ٽالپرن جي تاريخ ۽ سندن عمارتن جا تفصيل تمام گهڻا آهن، هتي انهن جو ذڪر ڪري نه سگهبو.