گنجو ڏونگر گام
شاهه لطيف، گنجو ڏونگر گام کي ڳاتو آهي. گنجو ڏونگر اصل ۾ اڄوڪو هِل پارڪ آهي. جتي ڪالي ۽ شو جا قديم مندر آهن. قديم وقتن ۾ هنگلاج توڙي دوارڪا وارا قافلا هن تيرٿ کان ويندا هئا.
ڪالي مندر ويجهو هڪ قديم غار پٿر جي دور جي آهي، جنهن کي پوءِ تپسيا لاءِ جوڳين ۽ سنياسين استعمال ڪيو. هتي اهڙيون چار غارون هيون جن مان هن وقت باقي ٻه بچيون آهن. هڪ غار صنعتي ترقيءَ جي نذر ٿي ويئي، ٻئي هل پارڪ جي تعمير وقت هٿرادو بند ڪئي ويئي ۽ ٽين هاڻوڪي ڪسٽم روڊ تي قائم صنعتي علائقي ۾ ڪارخانن جي پٺيان الهندي ڪنڌيءَ تي آهي. ان غار کي ٻه دروازا آهن ۽ هڪ قديم ڏاڪڻ ان جي ڀر ۾ آهي جنهن تان لهي غار تائين پهچي سگهجي ٿو. هتان لڌل قديم شيون هاڻي پرنس آف ويلز ميوزم بمبئيءَ ۾ رکيل آهن.
گنجي ٽڪر تي سنياسين ۽ درويشن جو وڏو ميڙ ٿيندو رهيو هو. شايد ان ڪري چوندا آهن، ”گنجو پيرن جو منجو.“ هڪ روايت موجب، ڪالي مندر غار ۾ ڀٽائيءَ به چله ڪشي ڪئي آهي.
خبر ناهي ته ڪهڙي آڌار تي محققن حيدرآباد جو پراڻو نالو نيرون ڪوٽ قرار ڏنو آهي. نيرون ڪوٽ ارغونن ۽ ترخانن جي دور (سمن جي زوال کان پوءِ 1738ع 1151 هجري تائين) ۾ سندن تاريخ موجب، مرزا باقي نيرون وارو علائقو مرزا محمد ترخان ۽ قاسم علي ساروان جي حوالي ڪيو هو. ان دور جو ٺڪراٽو ۽ ٻيا آثار رني ڪوٽ ۾ برابر موجود آهن.