ڳڙهي خدا بخش
منجهند جو 12_ لڳي ڌاري جيپ نئين ديري وٽان لنگهي، ساڄي پاسي کان ڳڙهي خدابخش ويندڙ رستي ميار ڏني فقط ٽن ڪلو ميٽرن جي پنڌ تي سنڌ جي ان شخصيت جي قبر آهي جنهن سان سنڌ جي ماڻهن ڏاڍو عجيب پيار ڪيو. عوام هن شخص کي پاڪستان جي پهرين چونڊيل وزيراعظم جو مرتبو ڏنو پر پوءِ ... اهو شخص ڦاهي چڙهي ويو. هتي ذوالفقار علي ڀٽي جي قبر آهي جنهن کي ماڻهن ’شهيد بابا‘ سڏڻ شروع ڪيو آهي. باشعور نوجوان هتي واعدن جي تجديد ڪرڻ اچن ٿا، وڏيرا سياست چمڪائڻ اچن ٿا ۽ عقيدي پرست باسيون باسين ٿا.
مزار تي ڊيوٽيون ورهايل آهن. غلام نبي نالي هڪ همراهه ٻهاريدار آهي. اسان جي ملاقات هڪ مولوي صاحب سان به ٿي جنهن بابت اسان کي ٻڌايو ويو ته ڦاسيءَ کان پوءِ جڏهن ڀٽي صاحب جو لاش هيليڪاپٽر ذريعي هتي پهچايو ويو تڏهن هن مولوي صاحب ڀٽي صاحب جي جنازي نماز پڙهائي هئي. بينظير ڀٽو جو نڪاح به هن پڙهايو ۽ بينظير جي ڀاءُ شاهنواز ڀٽي جي جنازي نماز به هن پڙهائي. مولوي صاحب جو نالو حاجي محمود ڀٽو آهي. مولوي صاحب 4_ اپريل 1979ع واري ڏينهن جو اکين ڏٺو احوال ٻڌائڻ شروع ڪيو،
”صبح جو 10_ لڳي جنازو هتي پهتو ... ٻه ڪلاڪ هتي هئا. لاش هيليڪاپٽر تي آيو پوءِ ايمبولنس تي اڳتي کڻي آيا. هيليڪاپٽر هتان ٽي ميل پري مئن روڊ تي لٿو هو. ڀٽي صاحب جو لاش ڪنهن پيتيءَ ۾ نه هو ... پيتي ڪا خاص نه هئي صرف ڦٽا مليل هئا ... نه ان ۾ ڪپهه هئي، نه ان ۾ برف هئي ... ڪا شيءَ نه هئي ... غسل ۽ ڪفن ڏنل هو ... اسان به هتي ڪفن تيار ڪيو هئوسين ... پوءِ اسان هنن کي چيو ته اسان کي ظالم جو ڪفن نه کپي اسان پنهنجو ڏينداسين ... هنن چيو ته ائين ڪڏهن نه ٿيندو! اسان بدلائڻ نه ڏينداسون ... بهرحال، ڦاسيءَ واري جون اکيون کلي وينديون آهن، زبان لٽڪي پوندي آهي، گردن لمبي ٿي ويندي آهي ... اهڙي ڪا شيءِ نه هئي ... چهرو ائين هو جيئن گلاب جو گل ... ننڊ پيو هو ... پر ڀٽو صاحب صفا ضعيف ٿي ويو هو، وزن فقط هڪ مڻ وڃي رهيو هئس ... هونئن سوا ٻه مڻ وزن هئس ... ڀٽي صاحب جو منهن سڄي ڳوٺ ڏٺو ... ٻچي ٻچي ڏٺو ... لاش سيني تائين کليل ڏٺو ... جڏهن ڀٽو صاحب دفن ٿيو ته فوج بيٺي رهي ... پوءِ به ڇهه مهينا بيٺي رهي ... دفنائڻ واري ڏينهن هتي 18 هزار فوج هئي. سڄي شهر کي گهيرو ڪيو هئن ... ڪنهن به ٻاهرين بني بشر کي نه ڇڏيائون سڀ روڊ بند ٿي ويا ... ڀٽي صاحب کي اسان لحد ۾ لاٿو ... پر سڄو جسم ڏسي نه سگهياسين پر ڦاسيءَ جو ڪو به نشان نه هو ... ڀٽي صاحب جو جنازو اول حويليءَ ڏانهن کڻي ويا هئا پر فوج جي پهري ۾ ... اتي ڀٽي خاندان جا سڀئي ماڻهو موجود هئا ... سڳا سوٽ هئس ... ممتاز علي خان جو بابو نبي بخش خان هو، سردار پير بخش خان هاڻي فوت ٿي ويو آهي، اهو به هو ... هتان جا سوٽ به هئس حاجي غلام علي خان، الله بخش خان، حاجي عبدالجبار خان، مولا بخش خان ۽ آغا خان موجود هئا ... ڀٽي صاحب جي نينگر شاهنواز خان کي به مون غسل ڏنو ’المرتضيٰ‘ لاڙڪاڻي ۾ ... ان موقعي تي ڪا فوج يا دشواري نه هئي، ڏهه لک ماڻهو هئا.“
ڀٽي خاندان جو ارادو آهي ته قبرستان لڳ ٺهيل جايون هٽائي قبر تي مقبرو اڏيو ويندو ۽ ماڻهن کي ان جي بدلي ۾ ٿورو پرتي جايون ڏبيون. مزار تي هڪ گونگو ڪردار به مليو جيڪو ايندڙ ويندڙ کي اشارن سان ٻڌائي ٿو ته هو ڀٽي صاحب کي تيل مالش ڪندو هو ۽ زور ڏيندو هو. گونگي جو نالو سومر سومرو آهي. ماڻهو چون ٿا ته هو ڀٽي صاحب سان گڏ چين جي دوري تي به ويو هو.