ستلج جو وهڪرو
ڌرتي وديا (Geology) جي ماهرن جي هڪ راءِ اها به آهي ته ڪنهن وقت ۾ هماليه مان نڪتل نديون هڪ ٻئي سان ملڻ کان سواءِ پُورـ وِڇوٽيون ٿي ڏکڻ ۾ وهنديون هيون ۽ ريگستان ٽپي احمد آباد، کنڀات ۽ ڪڇ ۾ عظيم ڊيلٽا ٺاهينديون هيون، پر پوءِ ڌرتيءَ جي گردشي ڦيري سبب جيڪو اولهه کان اوڀر آهي، هوريان هوريان نديون اولهه طرف لاڙو رکنديون ويون ۽ هڪٻئي سان ملنديون ويون، نيٺ اچي مٺڻ ڪوٽ وٽ “ ”پنج ند“ ٺاهيائون.
رخ مٽائڻ واري ان مرحلي ۾ ستلج سڀ کان پڇاڙيءَ ۾ پنجاب جي گڏيل وهڪري ۾ شامل ٿي. ايم. ايڇ. پنهور جي نقشي موجب ستلج جو اوائلي وهڪرو هاڪڙي جي پُورـ وِڇوٽ اولهه ڏکڻ ۾ هو. هو ريڻيءَ کي به ستلج جي پراڻي وهڪري ۾ بيهاري ٿو. اهو وهڪرو روهڙيءَ کان اوڀر ۾ هاڪڙي سان ملي ٿي ويو ۽ ناري واري وهڪري جي صورت ۾ ڪوريءَ وٽ سمنڊ ۾ ڇوڙ ٿي ڪيائين. آخرڪار ستلج اڃا اولهه جو رخ ورتو ۽ پنجند ۾ شامل ٿي. ستلج تيرهين صدي عيسويءَ تائين ناري مان لنگهندي هئي. ان کانپوءِ سنڌوءَ ۾ ڇوڙ ڪرڻ لڳي.