سڪندر اعظم
سن 327 ق-م جي ڳالهه آهي جڏهن، سڪندر سنڌوءَ کان هڪ سؤ ميل اولهه وارن جبلن کان ظاهر ٿيو. سندس بي حساب ۽ طاقتور لشڪر جي فتحن ڪابل ۽ سنڌوءَ جي اترين ماٿرين ۾ ٽاڪوڙن ۽ ڦڙ ڦوٽ وجهي ڇڏي هئي. گهڻا ئي راجا دل لاهي ويٺا هئا پر ڪابل کان اتر طرف رهندڙ قبيلن سڪندر کي ڏاڍو ڪڪ ڪيو. سڪندر لشڪر کي ٻن حصن ۾ ورهايو. هڪ حصو ڪابل نديءَ جي ڪنڌي ڏيئي سنڌوءَ ڏانهن وڌيو ۽ ٻيو حصو اتر ڏانهن سرڪش قبيلن کي چيڀاٽڻ لاءِ روانو ٿيو. جيتوڻڪ سڪندر کي مهم جوئي ڪندي 8 سال گذري ويا هئا پر سندس لشڪر ۾ اڃا به وڏو اتساهه هو. اتر واري مهم سر ڪرڻ کانپوءِ لشڪر جو اهو ڀاڱو به سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تي ٻئي حصي سان اچي گڏيو. هاڻي ٽيڪسيلا جو وارو هو.
ٽيڪسيلا جو حاڪم سڪندر وٽ لڙي آيو، ”جيڪڏهن تون اسان کان پاڻي ۽ زندگيءَ جون بنيادي گهرجون ڦرڻ جو ارادو نٿو رکين ته پوءِ جنگ جو ڪوبه جواز ڪونهي. جيڪڏهن مان توکان شاهوڪار آهيان ته پوءِ توکي سون ۽ چانديءَ مان حصو ڏيان پر جيڪڏهن مان غريب آهيان ته به مون کي تنهنجي دولت ۾ ڀائيوار ٿيڻ ۾ اعتراض ڪونهي.“
پوءِ ٻنهي جي وچ ۾ ٺاهه ٿيو ۽ هڪٻئي کي قيمتي سوکڙيون ڏنائون. طئي ٿيو ته ٽيڪسيلا وارا اوهند (Ohind) وٽ ٻيڙين جي پل ٺاهي ڏيندا، جتان سڪندر جو لشڪر لنگهندو. 326 ق-م ۾ سڪندر پل ٽپڻ جي تياري ڪئي. هُنڊ (Hund) (اڄڪلهه جو مروج نالو) وٽ پل ٻڌي وئي. سوکڙين ۾ سڪندر کي چانديءَ جا ٻه سؤ ٽينٽ، ٽي سؤ ڏاند، ڏهه هزار رڍون ۽ تيرهن هاٿي مليا. ان وقت سڪندر جي لشڪر ۾ لکها يوناني ۽ ڀاڙيتو فوجي، هزارين گهوڙا، مال ڍوئيندڙ جانور ۽ ٽنن جي مقدار ۾ هٿيار هئا.
ٽيڪسيلا جي حاڪم جي آڻ بابت هڪ چوڻي اها آهي ته، سڪندر لڙائيءَ ۾ ٽيڪسيلا فتح ڪري ان کانپوءِ ٽيڪسيلا جي شهزاديءَ سان شادي ڪئي جنهن هڪ پٽ ڄڻيو جنهن جو نالو سڪندر رکيو ويو. هاڻي، سڪندر اعظم جي آڏو راجا پوروءَ (پورس) جو ملڪ جهلم نديءَ جي ڪنڌي تي هو. ان نديءَ جو قديم نالو وِتستا (Vitasta) آهي.
اسلام آباد کان نڪتل ڪوچ جي ڊوڙ، گنڌارا جي ماضيءَ کان لاتعلق هئي، پر منهنجي ذهن جي ڪينواس تي ماضيءَ جا تاريخي واقعا منظر بدلائيندا رهيا. هي اها ئي وادي هئي جتي سڪندر کانپوءِ ٻڌمت زور ورتو. ٻڌ جو فلسفو هماليه تان لهي هندستان کان ٿيندو گنڌارا ۾ پير کوڙي پوءِ شاهراهه قراقرم کان چين ڏانهن وڌي ويو. تبت ۾ ٻڌ ازم گهڻو پوءِ پهتو. مونکي ٻڌمت جي پرچارڪن جا قافلا هندوڪش ۽ قراقرم کان ٿيندا، هماليه جي هن ڀرويندا نظر آيا، مونکي اشوڪ جون سرگرميون نظر آيون ... سڀ بادشاهتون پنهنجو وقت گذاري هليون ويون، سڀ لشڪر پنهنجا وارا وڄائي ويا پر سنڌوءَ جهڙي حاڪميت ڪٿي! جيڪا جبلن سان پهرين جنگ مٿي لداخ جي سرحد وٽ ڪري ٿي ۽ جبلن جي سوڙهه مان پنهنجو لشڪر ڪڍي 350 ميلن ۾ 12000 فٽ لهي ٿي.