هُڙيون
ٻٻر سنڌ ۾ سڀ کان گهڻو آهي، پر درياهي ٻيلن جي صورت ۾. ٻٻر جا هٿرادو ننڍا ننڍا ٻيلا پوکڻ جو رواج سنڌ ۾ 1858ع کان پيو آهي، جڏهن سنڌ جي ڪمشنر بارٽلي فيئر هڪ سرڪيولر ذريعي پنهنجن ڊپٽي ڪمشنر کي حڪم ڪيو ته اهي هاري ڪٽنبن کي ڏهن ڏهن ايڪڙن جي ايراضي مفت فراهم ڪن، ته جيئن اهي ان زمين تي وڻ پوکين. سنڌ ۾ ”هڙي“ معنيٰ خانگي زرعي زمين تي ٻٻرن جو جهڳٽو. وڻن جي ٻين قسمن جي اهڙن جهڳٽن کي هڙي نٿو چيو وڃي. هن وقت حيدرآباد ضلعي ۾ هڙيون پوکڻ جو رواج آهي پر اتر ۽ لاڙ ۾ اهو رواج گهٽ آهي. هن وقت وڌ ۾ وڌ هڙيون حيدرآباد ۽ سڪرنڊ جي وچ ۾ ڏسي سگهبيون.
هڙيءَ جي پوک لاءِ لٽاسي زمين بهتر آهي. اڄڪلهه آبادگار اهڙين زمينن تي هڙيون پوکين ٿا جيڪي ڪنهن حد تائين سم ۽ ڪلر هيٺ هجن ٿيون ۽ ڪنهن ٻئي فصل لاءِ ڪارائتيون نه هجن يا وري ٻئي فصل لاءِ گهڻو خرچ گهرنديون هجن. هڙيءَ جي پوک جا ٻه طريقا آهن، ڇٽ ۽ ناري. ڇٽ ۾ جتي اٺ ڏهه ڪلو ٻج استعمال ٿئي ٿو اتي ناڙيءَ ۾ فقط چار پنج ڪلو استعمال ٿئي ٿو. هڙين جي پوک اڪثر ڪري ڦٽين وقت اپريل مئي، جون ۾ ٿئي ٿي.
هڙيءَ کي پهرين سال، اٺ ڏهه پاڻي کپن، ايندڙ ٻه سال ٻه ٻه ٽي ٽي ڀيري پاڻي گهرجي. هڙيون پنجن ڇهن سالن ۾ وڍجڻ لاءِ تيار ٿيو وڃن. هڪ هڪ وڻ جنهن جو قطر ٽن کان چئن انچن جيترو ٿئي ٿو سراسري طور 02. معڪب ميٽر ڪاٺ ڏئي ٿو. اڄڪلهه پنجن ڇهن سالن جي هڙي پندرهن ويهه هزار رپيا في ايڪڙ ڪمائي ٿي.
هڙين مان سڌا ۽ اڻ سڌا ڪيئي فائدا آهن. مزدور لاءِ مزوري، ٻارڻ لاءِ ڪاٺ، پکين پکيئڙن لاءِ اجهو، کونئر، ڏندڻ، رڱڻ لاءِ چوڏو، ماکي، مال لاءِ چارو ۽ سڀ کان وڏي ڳالهه ته ڊگهيون پاڙون هئڻ ڪري ٻٻر جر مان پاڻي ڪڍي زمين هيٺ پاڻيءَ جي سطح گهٽائي هوا ۾ خارج ڪري ٿو، جنهن ڪري سم کان بچاءُ ۽ موسمي اعتدال برقرار رهي ٿو.
وڻ پوکڻ، خاص ڪري ٻٻر جي پوک جو سم کان بچاءُ ۾ وڏو هٿ آهي. اهي ڪلر به ختم ڪريو ڇڏين. سم اڄڪلهه هر سال اٽڪل هڪ لک ايڪڙ تباهه ڪري رهي آهي، ٻئي طرف هڪ ڪروڙ ستر لک ايڪڙ زمين ۾ پاڻيءَ جي سطح فقط 8_10 فوٽن تي آهي.