مومل ۽ ڀينرون
تاريخ جا ورق گم آهن. مومل راڻي جي ڪهاڻي همير سومري جي دور جي آهي. همير سومري 1400ع کان 1421ع تائين ڍٽ (ٿر) تي حڪومت ڪئي. گادي امرڪوٽ هئي ۽ ٽي وزير هئس. ڏونر ڀٽي، سنهڙو ڌماچاڻي ۽ راڻو مينڌرو. سومرن جي تاريخ پڙهجي ته سنن ۾ وڏو فرق اچي ٿو. سومرن جو پهريون حاڪم سومرو 1051ع ۾ تخت ڌڻي ٿيو. ان خاندان جو آخري ۽ اڻويهون حاڪم همير سومرو 1431ع ۾ مئو. دودو سومرو، سومرا خاندان جو ٻيون نمبر حاڪم هو. سندس جنگ 1323ع ۾ ماٿيلي لڳ علاءُ الدين خلجيءَ سان ٿي. اهي عجيب تاريخون ناهن. ته ٻيو ڇاهي؟ پهريون حاڪم سن 1051ع ۾ هو ۽ ٻيو 1323ع ۾!
مومل راڻيءَ جي ڪهاڻيءَ جو هڪ حصو ته لوڪ ڪٿائن ۾ موجود آهي پر ان جا ڪجهه تفصيل اڃا وسريل آهن. مثال طور: اهو ته اتر سنڌ تي راڄ ڪندڙ راجا گجر راجپوت کي نَوَ (9) ڌيئرون هيون. مومل، سومل، ساجان، سوڍي، مرم، مرادان، ڪوڏ، ڪنداهي ۽ مارکي. سومل سڀ کان سياڻي هئي، ۽ مومل سڀ کان سهڻي هئي. باقي سڀ سنڌ، جوڌپور ۽ جيسلمير ۾ پرڻيل هيون. سومل گهڻو ڪري پنهنجي ذاتي محل شجر پور ۾ رهندي هئي ۽ مومل پنهنجي پيءُ سان.
ماٿيلي بابت اهو به چيو وڃي ٿو ته هتي ئي سومرن ۽ خلجين جي وچ ۾ دودي چنيسر واري لڙائي لڳي هئي. اهو ماڳ ماٿيلي کان ڏهه ميل اولهه ڏکڻ طرف هو.
(سنڌ جا پراڻا شهر-مولائي شيدائي)