ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪي محقق ان تي متفق آهن ته اَسر قوم جو تعلق سنڌو ماٿريءَ سان هو. سيد سبط حسن پنهنجي تحقيقي ڪتاب ’ماضي ڪي مزار‘ ۾، ۽ ڪاڪي ڀيرومل مهرچند آڏواڻي، ’سنڌ جو پراچين اتهاس‘ ۾ ان جنگ تي پنهنجي راءِ ڏني آهي. ٻئي طرف پارسين جي ڪتاب زنداوستا ۽ هندن جي قديم ترين ڪتاب رگ ويد ۾ به ساڳي جنگ جا پڙاڏا آهن جنهن ۾ اِندر ۽ اَسر (اَهر يا اهر مزدا) جي پوئلڳن جو تڪرار نظر اچي ٿو اندر ۽ ورتر وچ ۾ لڳل جنگ واري ڪهاڻي به ڏاڍي دلچسپ آهي.
ٽنهي لوڪن (ديوتا، ماڻهو ۽ گنڌر) جو ناٿ (آقا) اِندر هڪ ڀيري غرور ۾ ڀرجي ويو ۽ سٺائي سڀيتا جا سڀ اصول وساري ويٺو. هو اها هلت به وساري ويٺو جيڪا ديوتائن جي هئي. سڀني ديوتائن جي گروءَ جو نالو برهسپتي هو، جيڪو سڀني علمن جو ڄاڻو هو ۽ ديو ۽ اَسر سڀ هن جي عزت ڪندا هئا. هڪ ڀيري گرو برهسپتي اِندر جي درٻار ۾ اچي نڪتو پر اندر پنهنجي تخت تان اٿي سندس آڌر ڀاءُ نه ڪيو. نه ڪي ويهڻ لاءِ چيو ۽ نه ڪي اهڙا ٻيا ڪم ڪيا جيڪي عظيم ماڻهن جي آجيان لاءِ ڪبا هئا. اِندر غرور ۾ ڀريل هو تنهن ڪري سمجهيائين ته شاستر کيس اها اجازت ڏين ٿا ته هو ڀلي تخت تان اٿڻ کانسواءِ مهمانن جي آجيان ڪري. اِندر ديوتا جي اهڙي هلت ڏسي برهسپتي درٻار مان چپ چاپ نڪري ويو. ديوتائن جي گروءَ جي وڃڻ کانپوءِ اندر جي درٻار جو دٻدٻو ۽ شان ۽ شوڪت ختم ٿي ويو.
اِندر هاڻي پنهنجي غلطيءَ تي پڇتائڻ لڳو ۽ محسوس ڪيو ته گروءَ جي ناراضگيءَ سبب کيس گهڻو نقصان ٿيندو. تنهن ڪري خيال ڪيائين ته گروءَ جي پيرن تي ڪري کانئس ڀُل بخشيائي. پر هاڻي اهو ناممڪن هو ڇاڪاڻ ته گروءَ پاڻ کي غائب ڪري ڇڏيو هو ۽ هن کي ڪو به ڏسي نه ٿي سگهيو. اِندر گهڻيءَ مٿا ڪٽ ڪئي پر گروءَ جو ڏس پتو نه پيو. ان کانپوءِ ديوتائن جي قوت گهٽ ٿيندي وئي ۽ اَسرن جو ٻل وڌندو ويو. هاڻي اَسرن ديوتائن تي چڙهائي ڪئي. اتي، برهما (تخليق ڪندڙ ديوتا) کي ديوتائن تي رحم آيو ۽ هن ديوتائن کي صلاح ڏني ته هو نئون گرو هٿ ڪن.
برهما، چيو ته، ”اِندر جي مورکتا سبب اوهان جو گرو گم ٿي ويو آهي. تَوشٽا جو پٽ وِشو روپ (Vishwaroop) وڏو تپسوي آهي، هن کي آزي نيزاري ڪري پنهنجو گرو ٺاهيو ته توهان جو ڪم ٺيڪ ٿي ويندو.“ سڀ ديوتا، برهما جي صلاح تي نوجوان تپسوي وشو روپ وٽ آيا ۽ منٿ ميڙ ڪرڻ تي کيس گرو بنجڻ تي راضي ڪيو. وِشو روپ جي تربيت ۽ اڳواڻيءَ وسيلي هو اسرن جي اڳراين کان بچي پيا.
وشو روپ جي ماءُ اَسر قوم مان هئي. انڪري اِندر جي دل ۾ وشو روپ خلاف شڪ پيدا ٿيو ته متان وشو روپ ديوتائن سان سچو نه رهي. سندس شڪ وڌندو ويو ۽ کيس سندس روحاني رتبي تان ڪيرائڻ ۽ ختم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. هن سهڻين ڇورين ذريعي وشو روپ جي عبادتن ۾ خلل وجهڻ جي ڪوشش ڪئي پر ڇورين جي ڇالن ۽ انگلن جو مٿس ڪو به اثر نه پيو.
جڏهن اِندر جي اها سازش ناڪام ٿي ته هن پنهنجي وجر (کنوڻ جو هٿيار؟) سان وشو روپ کي وِرت (روزي) ۾ ماري وڌو. جنهن ڪري اِندر کي برهمڻ جي خون جو پاپ لڳو. پاپ ڌوئڻ لاءِ هن ڪيترن نمونن سان ازالي جي ڪوشش ڪئي پر پاپ ڌوپجي نه سگهيو. اِندر جي هن ظلم سبب توشٽا ڪاوڙ ۾ ڀرجي ويو هن قسم کنيو ته اِندر کان هن خون جو بدلو وٺندو. هن هڪ وڏو يگه رچيو هن اگني (باهه) مان اِندر جو جاني دشمن وِرتر اَسر پيدا ٿيو. توشٽا وِرتر کي آسيس ڏيئي اِندر سان جنگ لاءِ روانو ڪيو. چيائين، ”اِندر جا دشمن شال تنهنجو ٻل وڌندو رهي، ۽ تون اِندر کي ماري ختم ڪرين!“ ٻنهي جي وچ ۾ هڪ خوفناڪ جنگ لڳي. ورتر ويو زور پوندو. ورتر جي وڌندڙ قوت کان گهٻرائجي رشين ۽ ديوتائن وشنوءَ (حفاظت ڪندڙ وڏو ديوتا) جي پناهه ورتي. وشنوءَ ديوتائن کي پنهنجي پناهه ۾ آڻي چيو، ”ديو لوڪ! ڏڪو نه مان پاڻ اِندر جي وِجر ۾ گهڙي ويندس ۽ آخر ۾ هو سوڀارو ٿيندو.“
هاڻي ديوتا ورتر وٽ ويا ۽ کيس چيائون، ”تون اِندر سان صلح ڪر. توهان ٻئي هڪٻئي جي برابر ۽ طاقتور آهيو.“
انهيءَ تي ورتر ديوتائن ۽ رشين کي چيو، ”اي بي ڏوهي ۽ گناهن کان آجا لوڪو! معاف ڪريو، اِندر ۽ منهنجي وچ ۾ صلح ٿيڻ ناممڪن آهي. اسين ٻئي سمراٽ ٿيڻ چاهيون ٿا، ٻئي ساڳي منزل تي پهچڻ چاهيون ٿا. اهڙن ٻن دشمنن ۾ دوستي ڪيئن ٿي سگهندي؟ هڪ جهنگ ۾ ٻه شينهن ۽ هڪ راڄ ۾ ٻه راجا رهي نه سگهندا.“
ورتر جو دليل ٻڌي رشين چيو، “تون هن ڳالهه ۾ شڪ نه ڪر، ٻن ڌرماتمائن ۾ دوستي ٿي سگهندي آهي. اها دوستي اهڙي ٿيندي آهي، جو ٽٽي نه ٽٽندي آهي.”
ديوتائن جي زوربار هيٺ ورتر جنگ بند ڪئي، پر هن ديوتائن کان وردان (پڪ/خاطري) گهريو. هن چيو، ”اِندر تي اعتبار ڪو نه آهي. ٿي سگهي ٿو ته هو مون تي اوچتو حملو ڪري. ان ڪري مون کي وردان ڏيو ته منهنجو موت نڪي ڏينهن جو ٿيندو، نه ڪي رات جو ٿيندو. مان نه ڪي آلن هٿيارن سان مرندس نه ڪي خشڪ هٿيارن سان. پٿر، ڪاٺ ۽ ڌاتن سان به منهنجو موت نه ٿيندو. نڪي ئي اِندر مون کي پنهنجن تيرن سان ماري سگهندو.“
رشين، ”ائين ئي ٿيندو!“ چئي ورتر اسر کي اهو وردان ڏيئي ڇڏيو. ان ريت هيءَ جنگ بند ٿي. پر جلد ئي ورتر جو ڊپ سچ نڪتو. اِندر جي دل ۾ دغا هئي. هن ڀائپيءَ جو رڳو ڍونگ ڪيو هو. سارو وقت وجهه پيو ڳوليندو هو. هڪ ڏينهن اِندر کي ورتر اسر سمنڊ جي ڪناري تي شام جي وقت ملي ويو. اهو وجهه ڏسي هن ورتر تي حملو ڪيو. ڳچ وقت تائين جنگ جاري رهي. آخر ورتر وِشنو ڀڳوان جا گڻ ڳائيندي اندر کي چيو، ”اي مهانيچ! هي ڇا ٿو ڪرين؟ ڇو نه ٿو پنهنجو هٿيار وِجر ڪم آڻين جيڪو ڪڏهن به نه گسندو آهي. تنهنجي وجر ۾ خود هري (وشنو ڀڳوان) ويٺو آهي. اهو هٿيار ڪم آڻ ته جيئن مان هريءَ جي هٿان مري نجات جو درجو حاصل ڪيان.“
اِندر هاڻي ورتر اسر جي ساڄي ٻانهن ڪپي ڇڏي. پر ورتر نه گهٻرايو. هو وڙهندو رهيو ۽ پنهنجي لوهي گدا کاٻي هٿ ۾ کڻي اِندر کي هنئي، ان ڪري اِندر هن جي کاٻي ٻانهن به ڪپي ڇڏي. ورتر اسر هاڻي پنهنجو وات ڦاڙي اِندر کي ڳهي ويو. جڏهن اِندر ورتر جي وات ۾ گم ٿي ويو، تڏهن ديوتائن ۾ ڦڙڦوٽ پئجي وئي. پر اِندر ورتر جي پيٽ ۾ وڃي به نه مئو. ورتر جو پيٽ ڦاڙي ٻاهر نڪري آيو. ٻاهر نڪري اندر سمنڊ تي ويو ۽ پنهنجو وجر پاڻيءَ تي هنيائين. پاڻيءَ مان گجي اڏامي ۽ وتر کي لڳي. گجيءَ ۾ وشنو پاڻ موجود هو. انهيءَ ڪري اها گاج هڪ خوفناڪ هٿيار بڻجي پئي هئي. انهيءَ ڪري ٻلوان ورتر ڪري پيو ۽ مري ويو. اهڙيءَ طرح هيءَ ڊگهي لڙائي ختم ٿي.
اِندر لاءِ هي سوڀ وڏي بدناميءَ جو ڪارڻ بڻي. کيس هيءَ سوڀ ٺڳي ۽ پاپ سان حاصل ٿي هئي. انهيءَ ڪري شرم کان لڪندو رهيو ۽ پنهنجو وجود گهٽائي پرماڻي (ايٽم) جيترو ٿي مانسرور ڍنڍ ۾ بيٺل هڪ ڪنول گل جي ڏانڊيءَ ۾ وڃي لڪو هو. هو اتي هڪ تاندوري ۾ لڙڪيو پيو هوندو هو ۽ ڀڳوان کان پنهنجن پاپن ۽ نجات لاءَ پيو منٿون ڪندو هو.
(نوٽ: مٿي ڏنل ڪٿا چڪر ورتي راڄ گوپال اچاريه جي ڪتاب مها ڀارت تان کنيل آهي.)